Pochrzyn

Pochrzyn
Ilustracja
Dioscorea balcanica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

pochrzynowce

Rodzina

pochrzynowate

Rodzaj

pochrzyn

Nazwa systematyczna
Dioscorea L.
Sp. Pl. 1032 1753
Bulwiaste kłącze pochrzynu

Pochrzyn, jams[3], ignam (Dioscorea L.) – rodzaj wieloletnich pnączy z bulwiastymi kłączami. Należy do niego ponad 600 gatunków pochodzących głównie z obszarów tropikalnych[4]. Najwięcej pochrzynów rośnie w naturze i uprawia się w Afryce Zachodniej, szczególnie w Ghanie, Nigerii oraz w Azji Południowo-Wschodniej, w Ameryce Południowej i na Karaibach.

Morfologia

Pnącza, które w zależności od gatunku wiją się zgodnie z ruchem wskazówek zegara lub odwrotnie. Bulwy o masie dochodzącej czasem nawet do 50 kg mają kształt kulisty lub maczugowaty, są wielokrotnie podzielone przewężeniami, skórka brązowa, spękana o strukturze korkowej. W zależności od gatunku rośliny wytwarzają wiele bulw lub tylko jedną. U większości gatunków bulwy są trujące, tylko u niektórych po odpowiednim przygotowaniu jadalne[4]. Liście sezonowe, sercowate. Kwiaty drobne, owocem jest okrągła torebka z uskrzydlonymi nasionami[4].

Systematyka

Synonimy[5]

Borderea Miégev., Helmia Kunth, Hyperocarpa (Uline) G. M. Barroso et al., Nanarepenta Matuda, Oncus Lour., Testudinaria Salisb., Ubium Cothen.

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do rodziny pochrzynowatych (Dioscoreaceae), rzędu pochrzynowców (Dioscoreales R. Br.), kladu jednoliściennych w obrębie okrytonasiennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd Lilianae Takht., rząd pochrzynowce (Dioscoreales Hook.f.), rodzina pochrzynowate (Dioscoreaceae R. Br.Barnh.), podrodzina Dioscoreoideae (R. Br.) Arn., plemię Dioscoreeae Bernh., rodzaj pochrzyn (Dioscorea L.)[6].

Gatunki (wybór)
  • Dioscorea alata L. – pochrzyn skrzydlaty
  • Dioscorea bulbifera L. – pochrzyn cebulowy
  • Dioscorea cayenensis Lam.
  • Dioscorea elephantipes (L'Hér.) Engl.
  • Dioscorea esculenta (Lour.) Burkill – pochrzyn słoniowy
  • Dioscorea opposita – pochrzyn chiński
  • Dioscorea pentaphylla L.
  • Dioscorea rotundata Poir.
  • Dioscorea sansibarensis Pax
  • Dioscorea trifida L.f.- pochrzyn trójdzielny
  • Dioscorea villosa L. – pochrzyn włochaty

Zastosowanie

Rośliny jadalne

Wiele gatunków z tego rodzaju jest uprawianych ze względu na jadalne bulwy i owoce. Pochrzyny dobrze się przechowują, dlatego były one głównym składnikiem diety na statkach przewożących niewolników z Afryki Zachodniej. Chroniły one przed szkorbutem, choć posiadają stosunkowo niewiele witaminy C. Bulwy dziko rosnących pochrzynów były spożywane w czasach głodu. Bulwy pochrzynu gotuje się, smaży lub piecze. W Afryce Zachodniej bulwy wchodzą w skład potrawy „fufu” (można ją także sporządzić z manioku, plantatów lub żółtosoczy). Przed spożyciem bulw pochrzynu konieczne jest ich wcześniejsze gotowanie lub moczenie w wodzie w celu pozbycia się toksycznych alkaloidów (dioskoryny)[7]. Często mylone są z bulwami batata[8].

Skład bulw przypomina swoją zawartością ziemniaka. Występuje w nich około 28% skrobi, także witamina A i C (około 5 mg/100 g), wapń, żelazo i potas. 100 g bulw dostarcza 452 kJ (105 kcal). Po ugotowaniu taka sama ilość zawiera 133 kcal[8].

Rośliny kosmetyczne

Niektóre gatunki wykorzystywane są również do produkcji kosmetyków.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
  3. ↑ Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 326.
  4. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  5. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
  6. ↑ Crescent Bloom: Dioscorea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-03]. (ang.).
  7. ↑ Anna Majewska: Ignam. Atlas owoców egzotycznych. [dostęp 2009-11-03]. (ang.).
  8. ↑ a b Tom Sanders (red.), Czy wiesz, co jeść? Co nam pomaga a co szkodzi, 1997, s. 158, ISBN 83-905429-9-4.

Media użyte na tej stronie