Poczta polowa

Odcisk kauczukowej pieczęci urzędu Warszawa Śródmieście Południe używanej w dniach 10-20 sierpnia 1944 r.

Poczta polowapoczta, najczęściej wojskowa, zapewniająca w czasie wojny jednostkom wojskowym i żołnierzom wymianę korespondencji z przełożonym, ludnością cywilną i między żołnierzami. W warunkach konspiracji to poczta działająca poza oficjalnym obiegiem pocztowym. Poczta polowa jest także organizowana na zlotach i obozach harcerskich.

Do poczty polowej nie zalicza się niezorganizowanego przekazywania przesyłek, oraz niekontrolowanej korespondencji więziennej – grypsów.

W warunkach bojowych obowiązuje cenzura oraz jawność korespondencji, ale od żołnierzy nie są pobierane opłaty. W konspiracji przeważnie opłata ogranicza się do dobrowolnych datków, czasem w naturze. Także listy mogą być pisane w dowolnej formie. Np. na zwykłych kartkach bez kopert. W razie potrzeby, szczególnie działając w warunkach konspiracji, przy przekazywaniu korespondencji posługuje się metodami nielegalnymi np. przemytem przez linię frontu.

Poczta polowa posiada swoje pieczęcie czasem z kodem poczty (jednostki wojskowej) zamiast adresu. Bardzo rzadko wydaje własne znaczki, często ograniczając się do samych nadruków. Poczty działające w konspiracji wydają znaczki o silnym wydźwięku patriotycznym, narodowym, lub popierającym głoszone idee, stając się częścią propagandy.

Najbardziej znaną polską pocztą polową jest Harcerska Poczta Polowa z powstania warszawskiego.

Harcerskie poczty polowe

  • Poczta Narodowa we Lwowie (1914)
  • Tajna Poczta Skautowa w Łodzi (1914)
  • Harcerska Poczta Leśna w Białej Podlaskiej (1943)
  • Harcerska Poczta Polowa w Warszawie (1944)
  • Polska Poczta Międzyobozowa w Lubece (1945)

Poczty polowe Wojska Polskiego

8 listopada 1918 dotychczasowy Urząd Poczty Polowej nr 180 (Urząd pocztowy nr 1, oddział dla wojska) przy ul. Potockiego w Krakowie został organem pocztowym Wojska Polskiego[1].

24 stycznia 1919 kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, płk Jan Wroczyński „ustanowił pocztę polową dla ułatwienia transportu przesyłek pocztowych z frontu do kraju i odwrotnie”, zatwierdził „Instrukcję dla Poczt Polowych” oraz etaty: Centralnego Zarządu Poczt Polowych, Głównej Poczty Polowej, Cenzury wojskowej, Głównej Poczty Frontowej oraz Liczbowej Poczty Polowej (przy dywizji piechoty). Poczta polowa podlegała służbowo Ministerstwu Spraw Wojskowych, a pod względem technicznym Ministerstwu Poczt i Telegrafów. Ilość „Liczbowych Poczt Polowych” określał szef Sztabu Generalnego[2].

Urzędnicy pocztowi w czasie pełnienia służby w pocztach polowych posiadali status urzędników wojskowych, podlegali dyscyplinie i sądownictwu wojskowemu oraz składali przysięgę wojskową. Pracownicy poczt polowych byli zobowiązani do noszenia uniformów wojskowych. Dla oznaczenia rodzaju służby na lewym rękawie uniformu nosili naszytą trąbkę pocztową z sukna ciemnozielonego[2].

Centralny Zarząd Poczt Polowych w Warszawie przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów

Główna Poczta Polowa w Warszawie

  • szef – urzędnik VI kat. Jan Kalędkiewicz[2]

Cenzura Wojskowa przy Głównej Poczcie Polowej w Warszawie

  • naczelnik –
  • zastępca naczelnika – (czasowo) b. protmist. Jan Matulewski[2]

Główna Poczta Frontowa Nr I w Przemyślu

  • naczelnik – starszy oficjał pocztowy Stanisław Biegański

Główna Poczta Frontowa Nr II we Lwowie

  • naczelnik – starszy oficjał pocztowy Franciszek Kulma

Główna Poczta Frontowa Nr III w Lublinie

  • naczelnik – starszy oficjał pocztowy Antoni Milli[3] †19 XI 1919 w Lublinie jako podpułkownik WP i dowódca poczty.

6 lutego 1919 kierownik MSWojsk., płk Jan Wroczyński przydzielił personel wojskowy i cywilny:

  • Centralnego Zarządu Poczt Polowych, Głównej Poczty Polowej i Cenzury Wojskowej przy Głównej Poczcie Polowej do Intendentury Dowództwa Okręgu Generalnego „Warszawa”,
  • Głównej Poczty Frontowej Nr I w Przemyślu i Głównej Poczty Frontowej Nr II we Lwowie do Intendentury Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich na Wschodnią Galicję,
  • Głównej Poczty Frontowej Nr III w Lublinie do Intendentury Dowództwa Okręgu Generalnego „Lublin”[4].

Armia Wielkopolska (w nawiasach numery nadane po scaleniu z Wojskiem Polskim)

  • główna poczta polowa w Poznaniu (Główna Poczta Polowa Nr VII w Poznaniu)
  • poczta polowa nr 1 Wągrowiec (poczta polowa nr 48)
  • poczta polowa nr 2 Grodzisk (poczta polowa nr 49)
  • poczta polowa nr 3 Jarocin (poczta polowa nr 50)
  • poczta polowa nr 4 Inowrocław (poczta polowa nr 51)
  • poczta polowa nr 5 (poczta polowa nr 52)

Referat Poczty Polowej Oddziału IV Kwatermistrzostwa Sztabu Generalnego WP (od 4 II 1919)

Centralny Zarząd Poczt Polowych przy Naczelnym Dowództwie WP (1920) – płk Jakub Salicki.

Według „Ordre de bataille armii na froncie w dniu 25 kwietnia 1920” do związków operacyjnych oraz wielkich jednostek piechoty i jazdy przydzielonych było 30 poczt polowych:

a ponadto

31 marca 1922 roku zostały zlikwidowane Poczty Polowe Nr 23 i 72. Od 1 kwietnia tego roku Dowództwo Grupy Bieniakonie i podległe mu oddziały przeszły „pod obsługę cywilnych pocztowych w swych miejscach postoju”[6].

Naczelny dyrektor poczty polowej w Sztabie Naczelnego Wodza (1939) – ppłk Henryk Doskoczyński

Poczty Wojskowe w czasie II wojny światowej

Karta wysłana niemiecką pocztą polową z Krakowa przez polskiego jeńca do rodziny w kraju, wrzesień 1939
  • Poczta Wojskowa we Francji i Anglii
  • Poczta II Korpusu
  • Poczta Osiedli Polskich w Italii
  • Poczta Polowa 1 Dywizji Piechoty na Terenie ZSSR 1943-45
  • Poczta dla Polaków Internowanych w Szwajcarii

Poczty „Solidarności”

Podczas obowiązywania w Polsce stanu wojennego w latach 1981-1983 oraz w po jego zakończeniu, działające w kraju organizacje podziemne wydawały i rozprowadzały „cegiełki” w formie znaczków pocztowych. Środki pozyskane ze sprzedaży tych znaczków służyły finansowaniu tych organizacji. Same znaczki natomiast nie służyły, wbrew nazwie, korespondencji pocztowej.

Seria znaczków "Poczty Solidarności Walczącej" z lat 1983-1985
  • Poczta Solidarności
  • Poczta Obozowa – Kwidzyn
  • Poczta Obozowa – Strzebielinek
  • Wydawnictwo Niezłomni NZS AM
  • Poczta NZS
  • Poczta Solidarności Walczącej
  • Poczta KPN
  • Poczta HLS w Nowej Hucie
  • Wolna Poczta Gdańsk
  • Niezależna Poczta Pomorza
  • Poczta Podziemna
  • Poczta Polowa (Solidarność)
  • Poczta Niezależna

Przypisy

  1. Rozkaz PKW ↓, Nr 6 z 8 listopada 1918.
  2. a b c d e Dz. Rozk. Wojsk. Nr 12 z 4 lutego 1919, poz. 432.
  3. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 14 z 8 lutego 1919, poz. 519.
  4. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 16 z 13 lutego 1919, poz. 567.
  5. Ordre de bataille armii na froncie w dniu 25 kwietnia 1920. [w:] sygn. 701/2/89 [on-line]. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, 1920-05-05. [dostęp 2022-08-10].
  6. Likwidacja poczt polowych. „Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych”. 15, 11 kwietnia 1922. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych. 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Karta pocztowa 26 wrzesnia 1939 -PocztaPolska-Feldpost.jpg
Karta pocztowa wysłana niemiecką pocztą polową 26 września 1939 z z obozu jenieckiego w Krakowie do Libiąża. Przesyłka na blankiecie karty Poczty Polskiej i z nadrukiem polskiego przedwojennego znaczka za 15 groszy, ale już z datownikiem niemieckim i z dopiskiem "Feldpost"
Harcerska Poczta Polowa pieczec.jpg
Kauczukowa pieczęć urzędu Warszawa Śródmieście Południe używana w dniach 10-20 sierpnia 1944 r.