Podagrycznik pospolity

Podagrycznik pospolity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	podagrycznik
Gatunek	podagrycznik pospolity
Nazwa systematyczna
Aegopodium podagraria L. Sp. pl. 1:265. 1753

Podagrycznik pospolity często występuje przy ogrodzeniach

Liść

Odmiana ozdobna 'Variegatum'

Przekrój ogonka liściowego i spodnia strona liści

Kwiatostan i chrząszcze wyjadające pyłek

Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.)^[3] – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Nazwa polska pochodzi od tego, że dawniej leczono nim dnę moczanową, potocznie zwaną podagrą^[4]. Nazwy zwyczajowe: barszlica, ger, giersz, kozia stopa, srocyna, śnitka, krzemionka^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania to Europa i Azja Zachodnia^[4]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie jako gatunek zawleczony występuje pospolicie na terenie USA i Kanady w Ameryce Północnej, w Azji poprzez obszary Rosji sięga po wyspy japońskie, zawleczony został także do Australii i Nowej Zelandii^[6]. W Polsce jest rośliną bardzo pospolitą. Status we florze Polski: gatunek rodzimy^[7].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, górą rozgałęziająca się, naga lub krótko owłosiona, w środku pusta (dęta) i bruzdowana. Osiąga wysokość 50-100 cm. Pod ziemią czołgające się, silne kłącze o zgrubiałych węzłach, wytwarzające liczne rozłogi^[4].

Liście

Odziomkowe i dolne łodygowe są długoogonkowe, podwójnie trójlistkowe; środkowy listek jest największy. Poszczególne listki są niesymetrycznie jajowate, zaostrzone, pojedynczo lub podwójnie piłkowane, ogonkowe. Dolne liście pochwiasto osadzone na łodydze. Liście górne są pojedynczo trójdzielne. Charakterystyczną cechą gatunkową pozwalającą na rozróżnienie tego gatunku od innych, podobnych gatunków jest budowa ogonków liściowych. Na przekroju poprzecznym mają proste, lub słabo na zewnątrz wysklepione brzegi, rdzeń w środku i zawsze są gładkie^[4].

Kwiaty

Drobne kwiaty tworzą duże, baldachy złożone, 12–13 szypułkowe, bez pokryw i pokrywek. W poszczególnych baldaszkach jest 12–20 pojedynczych kwiatów na równej długości szorstkich szypułkach. Kwiaty są obupłciowe lub męskie. Płatki korony białe lub jasnoróżowe, o wierzchołkach zagiętych do środka^[4][8].

Owoc

Rozłupnia rozpadająca się łatwo na dwie rozłupki o długości 3–5 mm i szerokości 1,2 mm. Mają one brunatną barwę i dwa, jaśniejsze żebra^[4].

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina, geofit i hemikryptofit^[7]. Kwitnie od czerwca do lipca, kwiaty przedprątne, owadopylne^[9]. Na jego kwiatostanach zwykle przebywa wiele chrząszczy odżywiających się pyłkiem^[5]. Silnie rozmnaża się wegetatywnie za pomocą kłączy^[4]. Nasiona kiełkują słabo. Masa 1000 owoców wynosi 2,4 g. Na jednej roślinie wyrasta średnio 2800 owoców.

Siedlisko

Wilgotne i świeże zarośla, lasy liściaste, ogrody, przydroża, nad brzegami wód. Często rośnie przy płotach. W uprawach rolniczych i ogródkach jest uporczywym chwastem, gdyż odtwarza się nawet z niewielkich fragmentów kłącza. Odznacza się przy tym ogromną siłą konkurencyjną w stosunku do innych gatunków, dzięki czemu szybko opanowuje teren. Często tworzy całe łany. Jest gatunkiem wskaźnikowym gleb bogatych w próchnicę i azot. Lubi miejsca zacienione^[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea i All. Aegopodion podagrariae^[10].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n=22 (rzadko), 42, 44^[7].

Korelacje międzygatunkowe

Na podagryczniku pospolitym pasożytują niektóre gatunki grzybów: Erysiphe heraclei powodujący chorobę zwaną mączniakiem prawdziwym, Mycosphaerella podagrariae wywołujący plamistość liści, szpetczak Protomyces macrosporus powodujący zniekształcenie liści, grzybopodobny lęgniowiec Plasmopara crustosa wywołujący mączniaka rzekomego i Puccinia aegopodii wywołująca rdzę. Na nadziemnych pędach żeruje pluskwiak Cavariella aegopodii, chrząszcze Chrysolina oricalcia, Phaedon tumidulus i Oomorphus concolor, liście minowane są przez larwy muchówek Phytomyza obscurella i Cryptaciura rotundiventris, w korzeniach żeruje larwa chrząszcza Liophloeus tessulatus^[11].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Gatunek czasami uprawiany, głównie jako roślina okrywowa. Może rosnąć w miejscach zacienionych (np. pod drzewami). Używa się do tego celu przeważnie odmian ogrodowych o ozdobnych, plamistych liściach. Dzięki bardzo ekspansywnemu wzrostowi szybko pokrywa teren, utrudniając rozwój chwastów^[12].

Roślina jadalna

Jako pożywienie wykorzystywali go starożytni Rzymianie, zjadany był w Szwecji, Szwajcarii, także w Polsce. Z młodych liści można na wiosnę sporządzać sałatkę o aromatycznym, nieprzyjemnym i gorzkim smaku, ale zawierającą cenne witaminy. Starsze liście można gotować. Według Łukasza Łuczaja nadaje się do spożycia tylko w ostateczności^[13].

Roślina kosmetyczna

Ze świeżego ziela można sporządzać oczyszczające maseczki kosmetyczne. Działają one rozgrzewająco i poprawiają oddychanie skóry^[5].

Roślina lecznicza

Dawniej leczono zielem dnę moczanową. Okładano nim także rany^[4].

• Surowiec: ziele i korzeń zawierające m.in.: białka, tłuszcze, flawonoidy, karoteny, kwasy organiczne, sole mineralne, terpeny, olejki eteryczne, prowitaminę A, witaminę C^[5].
• Działanie i zastosowanie: słabe uspokajające, moczopędne, przeciwzapalne^[13]. Herbatę z suszonych liści podagrycznika stosowano w leczeniu dny moczanowej, stanów zapalnych nerek i pęcherza, żylaków odbytu, pomocniczo w kamicy nerkowej oraz na poprawę przemiany materii. Świeże liście przyspieszają gojenie się ran^[5].

Roślina paszowa

Pasza z tej rośliny jest nieszkodliwa dla zwierząt, jednak mało pożywna i wodnista. Bydło zjada ją niechętnie^[9].

Inne zastosowania

Z wysuszonych kwiatostanów sporządzano dawniej barwnik do farbowania tkanin na cytrynowo^[5].

Szkodliwość i zwalczanie

Podagrycznik jest trudnym do zwalczenia chwastem w cienistych ogrodach. Zachwaszcza zwłaszcza rośliny wieloletnie: truskawki, krzewy owocowe, ogrody warzywne i kwiatowe, parki, klomby. Rozplenia się szybko za pomocą kłączy i rozłogów. Plewienie jest mało skuteczne, gdyż kłącza są łamliwe i łatwo odrastają z nich nowe rośliny^[5]. Usuwanie go jest czasochłonne, wymaga dwukrotnego przekopania grządki (w odstępie 2 tygodni) i dokładnego wybrania wszystkich fragmentów kłączy^[12].

Uprawa

Podagrycznik pospolity może być uprawiany pod drzewami, jako roślina okrywowa. Uprawia się go też na rabatach, nie należy jednak sadzić go w ziemi w sąsiedztwie innych roślin ozdobnych, gdyż ze względu na swój ekspansywny wzrost łatwo zagłuszy je, a za pomocą kłączy szybko rozprzestrzenia się i wkrótce może zająć całą działkę. Z tego względu zaleca się uprawianie go na miejscach, gdzie nie zagraża innym roślinom (np. pod drzewami), uprawę w pojemnikach, a jeśli w ziemi to na odrębnych rabatach, lub odizolowanie go od innych roślin zakopanymi w glebie pasami izolującymi. Jest bardzo łatwy w uprawie, ale stosowanie go w roli rośliny okrywowej wymaga dużej rozwagi, łatwiej bowiem założyć jego uprawę, niż ją zlikwidować. Wymaga raczej wilgotnego podłoża, nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Rozmnaża się łatwo poprzez podział i kłącza^[12].

Przypisy