Podatek cukrowy

Podatek cukrowy – podatek akcyzowy nakładany na sprzedaż napojów słodzonych cukrem (ang. sugar sweetend beverages SSB), ew. innych produktów z wysoką zawartością cukru, w celu ograniczenia ich masowej konsumpcji i jej społecznie niepożądanych konsekwencji zdrowotnych.

Akcyza ta jest przedmiotem debaty w wielu państwach. Sprzeciwiali się jej producenci słodkich napojów (np. Coca-Cola we Francji[1]); jej orędownicy, tacy jak krajowe zrzeszenia medyczne i Światowa Organizacja Zdrowia, promują ją jako przykład podatku Pigou, mającego być efektywną metodą walki z epidemią nadwagi i otyłości[2], oraz zachęcania społeczeństwa do zdrowego odżywiania[3].

Historia

Norwegia, Finlandia i Dania stosowały podatek na napoje słodzone i soki, odpowiednio, od lat 1922, w okresie 1940–2017 i w latach 1930–2014 (w dwóch ostatnich przypadkach podatki zostały zniesione po negatywnej decyzji Komisji Europejskiej co do ich prawnej konstrukcji)[4][5]. Węgry wprowadziły podatek od produktów spożywczych zawierających duże ilości cukru i soli w 2011 r.[6] We Francji ograniczony podatek od sprzedaży napojów słodzonych wprowadzono w 2012 r.[7] Kolejnymi regionami w jakimś stopniu stosującymi to narzędzie stały się m.in. Mauritius (2013)[4], Meksyk (2013)[8], Wielka Brytania (2016), Berkeley (Kalifornia, 2014–2018), Filipiny (2017)[9], Zjednoczone Emiraty Arabskie (2017)[10], RPA (2018)[11], Irlandia (2018)[12] oraz Polska (2021).

W Polsce opłata cukrowa została wprowadzona na mocy ustawy z 14 lutego 2020[13] i obowiązuje od 1 stycznia 2021[14]. Opłata obejmuje napoje i syropy spożywcze zawierające cukier lub substancję słodzącą oraz te z dodatkiem kofeiny lub tauryny. Nie podlegają jej wyroby medyczne, żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, suplementy diety, preparaty do żywienia niemowląt, wyroby akcyzowe, wyroby mleczne, napoje izotoniczne oraz napoje zawierające co najmniej 20% soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego. Wpływy z opłaty stanowią w 96,5% przychód Narodowego Funduszu Zdrowia oraz w 3,5% dochód budżetu państwa[13][15].

Problemy zdrowotne

Napoje słodzone i gazowane wyeksponowane w sklepie

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują[16], że spożywanie napojów gazowanych z dodatkiem cukru podnosi ryzyko otyłości u dzieci i dorosłych[17][18] oraz w dłuższym czasie chorób cywilizacyjnych takich jak m.in. cukrzyca typu 2[19], choroby układu krążenia[20][21] czy artretyzm[22][23] – głównych współczesnych przyczyn niepełnosprawności i śmierci. Według oszacowania McKinsey Global Institute, globalne koszty otyłości przekraczają $2 biliony rocznie[24]. Wszechobecność dosładzanego pożywienia uczyniła z jego konsumpcji przedmiot szczególnego zaniepokojenia ekspertów zdrowia publicznego. W krajach rozwiniętych takich jak Stany Zjednoczone i Wielka Brytania, słodzone napoje stanowią jedno z głównych źródeł kalorii w dietach nastolatków[25][26]. Choć w niektórych państwach trend ich spożycia jest spadkowy, wśród dużych populacji takich krajów rozwijających się jak Indie czy Wietnam, popularność słodkich napojów dynamicznie rośnie. W USA, stanowiącym jeden z największych rynków komercyjnych napojów bezalkoholowych, ich roczna konsumpcja per capita wyniosła w 2014 r. 154 litry[27].

Orędownicy podatków cukrowych wskazują na analogię do historycznej efektywności[28][29][30] akcyz na wyroby tytoniowe, w których przypadku główną motywacją jest ochrona ludności przed przedwczesną śmiercią związaną z zachorowaniem na choroby nowotworowe: całego układu oddechowego (najczęściej gardła, przełyku, płuc), pokarmowego, rodnego, moczowego, Argumentują, że korporacje sprzedające napoje naśladują taktyki przemysłu tytoniowego, jak np. finansowanie badań umniejszających szkodliwość ich produktów[31]. W 2016 r. opisano takie niejawne sponsorowanie badań sięgające lat 1960[32]. Debaty publiczne poprzedzające głosowania nad wprowadzeniem podatku cukrowego były w wielu krajach burzliwe – np. w Meksyku, gdzie lokalne lobby producentów oskarżało zachodnich biznesmenów o machinacje[33].

Teoria ekonomiczna

Grafika przedstawia typowy wykres podaży i popytu w sytuacji, w której koszt indywidualny różni się od pełnego kosztu społecznego.
Według klasycznej mikroekonomii, dobrze wyznaczony podatek Pigou przywraca równowagę rynkową popytu i podaży na dane dobro do optymalnego poziomu, w którym krańcowy społeczny koszt odpowiada społecznemu zyskowi.

Zgodnie z teorią stojącą za stosowaniem podatków akcyzowych i podatków Pigou, narzędzia te zwiększają efektywność rynku (w sensie Pareto lub Kaldora-Hicksa) poprzez zawarcie w cenach dóbr i uczynienie widzialnymi towarzyszących im kosztów zewnętrznych i odroczonych (np. ograniczonej zdolności do pracy[34][35][36][37], i obciążenia usług opieki zdrowotnej[38]) i innych prowadzących do zawodności rynku zniekształceń informacyjnych[39][40][41].

W klasycznym modelu podatku Pigou, krańcowa korzyść społeczna konsumpcji cukru jest niższa niż krańcowa korzyść prywatna. Różnicę pomiędzy nimi stanowi krańcowy koszt zewnętrzny. Prywatni konsumenci rozważają przy decyzjach ekonomicznych głównie ich bezpośrednio odczuwane przez siebie konsekwencje. Wskutek tego, ogólna podaż i popyt równoważą się na nieoptymalnie wysokim poziomie zgodnym jedynie z kosztami i korzyściami prywatnymi, a nie z pełnym rachunkiem społecznym, i ma miejsce zbędna strata społeczna. Dobrze wyznaczony podatek korekcyjny pozwala zawrzeć w cenach pominięty koszt zewnętrzny, przeciwdziałając zawodności i zwiększając efektywność rynku[41].

Incydencja takiego podatku zależy od elastyczności cenowych podaży i popytu objętych nim produktów. Niezależnie od tego, gdzie podatek jest pobierany, ciężar akcyzy ponoszą w większym stopniu producenci i sprzedawcy, jeśli konsumenci są mocno skłonni zastąpić słodzone napoje innymi dobrami, i vice versa. Elastyczności te wydają się w praktycznych oszacowaniach różnić pomiędzy krajami[42][43]. W niektórych regionach takich jak Kolumbia napoje słodzone bywają przeciętnie tańsze od komercyjnej butelkowanej wody[44].

Według analizy Tax Policy Center, podatki cukrowe mogą być efektywnym narzędziem polityki zdrowotnej i społecznej, jednak powinny być projektowane z uwzględnieniem charakteru lokalnej gospodarki, ze względu na ich potencjalne efekty dystrybucyjne[45].

Wyniki empiryczne

Według oszacowań empirycznych, akcyzy cukrowe zmniejszyły konsumpcję napojów słodzonych i przyniosły poprawę zdrowia publicznego m.in. w Meksyku[46][47][48][49][50], i w Kalifornii[51][52]. Meta-analiza danych z USA, Meksyku, Brazylii i Francji z 2013 r. sugerowała, że podatki cukrowe mogą być skuteczne, choć do pewniejszych wniosków konieczne są dalsze badania[53]. Przegląd 13 studiów przypadku z 2017 r. konkluduje, że akcyzy te generalnie osiągają zamierzone efekty – w różnorodnym stopniu, zależnym od regionu i konstrukcji prawa[54][55]. Według badania z 2017 r., podatki cukrowe są ogólnie efektywne i redukują spożycie dosładzanych napojów oraz towarzyszące temu problemy, jednak efekt ten jest relatywnie mniejszy wśród osób już otyłych[56].

Przypisy

  1. ↑ Taxe soda: les opinions divergent., agro-media.fr, 26 sierpnia 2011 [dostęp 2019-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-11].
  2. ↑ WHO | 10 facts on obesity, WHO [dostęp 2019-06-01].
  3. ↑ Sabrina Tavernise, W.H.O. Urges Tax on Sugary Drinks to Fight Obesity, „The New York Times”, 11 października 2016, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  4. ↑ a b Francie Diep, A World Tour of Sugary Taxes, Pacific Standard, 13 października 2016 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  5. ↑ Crossing the border... for sweets, BBC News [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  6. ↑ ECSIP, Food taxes and their impact on competitiveness in the agri-food sector, European Commission, 16 lipca 2014, s. 27–30.
  7. ↑ Food taxes and their impact on competitiveness in the agri-food sector, a study, Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs – European Commission, 15 lipca 2014, s. 27–30 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  8. ↑ Fizzing with rage, „The Economist”, 19 października 2013, ISSN 0013-0613 [dostęp 2019-02-24].
  9. ↑ TRAIN explained: How the sugar tax will impact consumers, ABS-CBN News [dostęp 2019-02-24].
  10. ↑ Leanna Garfield, A 50% ‘sin’ tax on soda in Dubai could have global consequences, Business Insider [dostęp 2019-02-24].
  11. ↑ Katharine Child, How the sugar tax will work, Times Live, 15 grudnia 2017 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  12. ↑ Elaine Edwards, Sugar tax to come into effect next week, The Irish Times [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  13. ↑ a b Ustawa z dnia 14 lutego 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów (Dz.U. z 2020 r. poz. 1492).
  14. ↑ Beata Goczał: Nawet 2 zł więcej za Coca-Colę po wprowadzeniu podatku cukrowego. wirtualnemedia.pl, 4 stycznia 2021. [dostęp 2021-01-05].
  15. ↑ Dominika Florek: Podatek cukrowy i opłata małpkowa – wszystko, co musisz wiedzieć. bankier.pl, 28 sierpnia 2020. [dostęp 2021-01-05].
  16. ↑ Departament Analiz i Strategii NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA, Cukier, otyłość – konsekwencje Przegląd literatury, szacunki dla Polski.
  17. ↑ Benjamin Caballero, Lindsay Allen, Andrew Prentice, Encyclopedia of human nutrition, wyd. Third edition, San Diego, CA, s. 231–233, ISBN 978-0-12-384885-7, OCLC 828743402 [dostęp 2019-02-24].
  18. ↑ Vasanti S Malik, Matthias B Schulze, Frank B Hu, Intake of sugar-sweetened beverages and weight gain: a systematic review, „The American journal of clinical nutrition”, 84 (2), 2006, s. 274–288, ISSN 0002-9165, PMID: 16895873, PMCID: PMC3210834 [dostęp 2019-02-24].
  19. ↑ Vasanti S. Malik i inni, Sugar-Sweetened Beverages and Risk of Metabolic Syndrome and Type 2 Diabetes, „Diabetes Care”, 33 (11), 2010, s. 2477–2483, DOI: 10.2337/dc10-1079, ISSN 0149-5992, PMID: 20693348, PMCID: PMC2963518 [dostęp 2019-02-24].
  20. ↑ Lawrence de Koning i inni, Sweetened Beverage Consumption, Incident Coronary Heart Disease and Biomarkers of Risk in Men, „Circulation”, 125 (14), 2012, 1735–S1, DOI: 10.1161/CIRCULATIONAHA.111.067017, ISSN 0009-7322, PMID: 22412070, PMCID: PMC3368965 [dostęp 2019-02-24].
  21. ↑ Teresa T Fung i inni, Sweetened beverage consumption and risk of coronary heart disease in women1234, „The American Journal of Clinical Nutrition”, 89 (4), 2009, s. 1037–1042, DOI: 10.3945/ajcn.2008.27140, ISSN 0002-9165, PMID: 19211821, PMCID: PMC2667454 [dostęp 2019-02-24].
  22. ↑ Hyon K. Choi, Walter Willett, Gary Curhan, Fructose-rich beverages and risk of gout in women, „Journal of the American Medical Association”, 304 (20), 2010, s. 2270–2278, DOI: 10.1001/jama.2010.1638, ISSN 1538-3598, PMID: 21068145, PMCID: PMC3058904 [dostęp 2019-02-24].
  23. ↑ Hyon K. Choi, Gary Curhan, Soft drinks, fructose consumption, and the risk of gout in men: prospective cohort study, „BMJ (Clinical research ed.)”, 336 (7639), 2008, s. 309–312, DOI: 10.1136/bmj.39449.819271.BE, ISSN 1756-1833, PMID: 18244959, PMCID: PMC2234536 [dostęp 2019-02-24].
  24. ↑ Richard Dobbs i inni, How the world could better fight obesity, McKinsey [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  25. ↑ Nick Triggle, Sugar tax: How will it work?, „BBC News Online”, 16 marca 2016 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  26. ↑ Mary Story, Laura Klein, 9.2% of high school students drink sports drinks two or more times per day, Healthy Eating Research, czerwiec 2012 [dostęp 2019-06-01] (ang.).
  27. ↑ Marc Silver, Guess Which Country Has The Biggest Increase In Soda Drinking, National Public Radio [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  28. ↑ Craig A. Gallet, The demand for alcohol: a meta-analysis of elasticities*, „Australian Journal of Agricultural and Resource Economics”, 51 (2), 2007, s. 121–135, DOI: 10.1111/j.1467-8489.2007.00365.x, ISSN 1467-8489 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  29. ↑ Alexander C. Wagenaar, Matthew J. Salois, Kelli A. Komro, Effects of beverage alcohol price and tax levels on drinking: a meta-analysis of 1003 estimates from 112 studies, „Addiction (Abingdon, England)”, 104 (2), 2009, s. 179–190, DOI: 10.1111/j.1360-0443.2008.02438.x, ISSN 1360-0443, PMID: 19149811 [dostęp 2019-02-24].
  30. ↑ Jidong Huang, Frank J. Chaloupka, The Impact of the 2009 Federal Tobacco Excise Tax Increase on Youth Tobacco Use, The National Bureau of Economic Research, kwiecień 2012 [dostęp 2019-02-24].
  31. ↑ Mark Bittman, Is Soda the New Tobacco?, „The New York Times”, 13 lutego 2010, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  32. ↑ Stanton A. Glantz, Laura A. Schmidt, Cristin E. Kearns, Sugar Industry and Coronary Heart Disease Research: A Historical Analysis of Internal Industry Documents, „JAMA Internal Medicine”, 176 (11), 2016, s. 1680–1685, DOI: 10.1001/jamainternmed.2016.5394, ISSN 2168-6106 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  33. ↑ Joshua Partlow, Mexico’s soda companies fear junk-food tax, The Washington Post, 26 października 2013 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  34. ↑ Edvard Johansson i inni, Obesity and labour market success in Finland: the difference between having a high BMI and being fat, „Economics and Human Biology”, 7 (1), 2009, s. 36–45, DOI: 10.1016/j.ehb.2009.01.008, ISSN 1873-6130, PMID: 19249259 [dostęp 2019-02-24].
  35. ↑ R. Puhl, K.D. Brownell, Bias, discrimination, and obesity, „Obesity Research”, 9 (12), 2001, s. 788–805, DOI: 10.1038/oby.2001.108, ISSN 1071-7323, PMID: 11743063 [dostęp 2019-02-24].
  36. ↑ K. Neovius i inni, Obesity status and sick leave: a systematic review, „Obesity Reviews: An Official Journal of the International Association for the Study of Obesity”, 10 (1), 2009, s. 17–27, DOI: 10.1111/j.1467-789X.2008.00521.x, ISSN 1467-789X, PMID: 18778315 [dostęp 2019-02-24].
  37. ↑ Truls Ostbye, John M. Dement, Katrina M. Krause, Obesity and workers’ compensation: results from the Duke Health and Safety Surveillance System, „Archives of Internal Medicine”, 167 (8), 2007, s. 766–773, DOI: 10.1001/archinte.167.8.766, ISSN 0003-9926, PMID: 17452538 [dostęp 2019-02-24].
  38. ↑ John Cawley, Chad Meyerhoefer, The medical care costs of obesity: an instrumental variables approach, „Journal of Health Economics”, 31 (1), 2012, s. 219–230, DOI: 10.1016/j.jhealeco.2011.10.003, ISSN 1879-1646, PMID: 22094013 [dostęp 2019-02-24].
  39. ↑ Adam Briggs, Sugar tax could sweeten a market failure, „Nature News”, 531 (7596), 2016, s. 551, DOI: 10.1038/531551a [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  40. ↑ Kelly D. Brownell i inni, The Public Health and Economic Benefits of Taxing Sugar-Sweetened Beverages, „The New England Journal of Medicine”, 361 (16), 2009, s. 1599–1605, DOI: 10.1056/NEJMhpr0905723, ISSN 0028-4793, PMID: 19759377, PMCID: PMC3140416 [dostęp 2019-02-24].
  41. ↑ a b Chapter 10: Externalities, [w:] N. Gregory Mankiw, Principles of economics, wyd. Eighth edition, Boston, MA, USA 2018, ISBN 978-1-305-58512-6, OCLC 974706695 [dostęp 2019-02-24].
  42. ↑ M.A. Colchero i inni, Price elasticity of the demand for sugar sweetened beverages and soft drinks in Mexico, „Economics and Human Biology”, 19, 2015, s. 129–137, DOI: 10.1016/j.ehb.2015.08.007, ISSN 1873-6130, PMID: 26386463 [dostęp 2019-02-24].
  43. ↑ Carlos M. Guerrero-López, Mishel Unar-Munguía, M. Arantxa Colchero, Price elasticity of the demand for soft drinks, other sugar-sweetened beverages and energy dense food in Chile, „BMC public health”, 17 (1), 2017, s. 180, DOI: 10.1186/s12889-017-4098-x, ISSN 1471-2458, PMID: 28183287, PMCID: PMC5301435 [dostęp 2019-02-24].
  44. ↑ Andrew Jacobs, Matt Richtel, She Took On Colombia’s Soda Industry. Then She Was Silenced., „The New York Times”, 13 listopada 2017, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  45. ↑ Norton Francis, Donald Marron, Kim S. Rueben, The Pros and Cons of Taxing Sweetened Beverages Based on Sugar Content, Tax Policy Center, 12 grudnia 2016 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  46. ↑ Shu Wen Ng i inni, Beverage purchases from stores in Mexico under the excise tax on sugar sweetened beverages: observational study, „British Medical Journal”, 352, 2016, h6704, DOI: 10.1136/bmj.h6704, ISSN 1756-1833, PMID: 26738745 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  47. ↑ Amy Guthrie, Mexican Soda Tax Helps Curb Consumption, Study Shows, „Wall Street Journal”, 7 stycznia 2016, ISSN 0099-9660 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  48. ↑ Melissa Healy, Mexico’s soda tax will save 18,900 lives and more than $983 million over 10 years, study says, latimes.com [dostęp 2019-02-24].
  49. ↑ Carlos M. Guerrero-López, Mariana Molina, M. Arantxa Colchero, After Mexico Implemented a Tax, Purchases of Sugar-Sweetened Beverages Decreased and Water Increased: Difference by Place of Residence, Household Composition, and Income Level, „The Journal of Nutrition”, 147 (8), 2017, s. 1552–1557, DOI: 10.3945/jn.117.251892, ISSN 0022-3166, PMID: 28615377, PMCID: PMC5525113 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  50. ↑ M. Arantxa Colchero i inni, In Mexico, Evidence Of Sustained Consumer Response Two Years After Implementing A Sugar-Sweetened Beverage Tax, „Health Affairs (Project Hope)”, 36 (3), 2017, s. 564–571, DOI: 10.1377/hlthaff.2016.1231, ISSN 1544-5208, PMID: 28228484, PMCID: PMC5442881 [dostęp 2019-02-24].
  51. ↑ Jennifer Falbe i inni, Impact of the Berkeley Excise Tax on Sugar-Sweetened Beverage Consumption, „American Journal of Public Health”, 2016, DOI: 10.2105/ajph.2016.303362, PMID: 27552267, PMCID: PMC5024386 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  52. ↑ Barry M. Popkin i inni, Changes in prices, sales, consumer spending, and beverage consumption one year after a tax on sugar-sweetened beverages in Berkeley, California, US: A before-and-after study, „PLOS Medicine”, 14 (4), 2017, e1002283, DOI: 10.1371/journal.pmed.1002283, ISSN 1549-1676, PMID: 28419108, PMCID: PMC5395172 [dostęp 2019-02-24] (ang.).
  53. ↑ Maria A Cabrera Escobar i inni, Evidence that a tax on sugar sweetened beverages reduces the obesity rate: a meta-analysis, „BMC Public Health”, 13, 2013, s. 1072, DOI: 10.1186/1471-2458-13-1072, ISSN 1471-2458, PMID: 24225016, PMCID: PMC3840583 [dostęp 2019-02-24].
  54. ↑ Luc Louis Hagenaars, Patrick Paulus Theodoor Jeurissen, Niek Sieds Klazinga, The taxation of unhealthy energy-dense foods (EDFs) and sugar-sweetened beverages (SSBs): An overview of patterns observed in the policy content and policy context of 13 case studies, „Health Policy (Amsterdam, Netherlands)”, 121 (8), 2017, s. 887–894, DOI: 10.1016/j.healthpol.2017.06.011, ISSN 1872-6054, PMID: 28711301 [dostęp 2019-02-24].
  55. ↑ Wyższe podatki na słodycze ograniczają problem otyłości? [wyniki badań], To Tylko Teoria [dostęp 2019-02-24].
  56. ↑ Pierre Dubois, Rachel Griffith, Martin O’Connell, Soda taxes target the young but not individuals with high sugar diets, VoxEU.org, 29 stycznia 2018 [dostęp 2019-02-24].

Media użyte na tej stronie

Pigovian tax.png
Autor: I don't know, Licencja: CC BY-SA 4.0
تاثیرگذاری برقراری مالیات پیگویی در رسیدن تخصیص بهینه اجتماعی