Podatek węglowy

Podatek węglowy (ang. carbon tax) – podatek nakładany na paliwa, proporcjonalny do powstającej przy ich spalaniu emisji gazów cieplarnianych. Jego celem jest zawarcie w cenie paliw ukrytego społecznego kosztu efektów zewnętrznych: zanieczyszczenia powietrza i tworzenia efektu cieplarnianego prowadzącego do zmiany klimatu (zjawiska uznanego w konsensusie naukowym). Jest to przykład podatku Pigou (podatku ekologicznego), który umożliwia ochronę wspólnych zasobów i dóbr publicznych przy pomocy mechanizmów rynkowych. Równowaga rynkowa jaka powstaje w obecności podatku Pigou jest bardziej optymalna ekonomicznie, niż przy jego braku. Według ekonomisty D. Autora: „Opodatkowanie negatywnych efektów zewnętrznych zmniejsza zniekształcenia gospodarcze; podatki nakładane na pracę je zwiększają. To podatkowy odpowiednik darmowego lunchu”[1].

Wzrost cen paliw węglowodorowych zwiększa konkurencyjność energetyki jądrowej i odnawialnych źródeł energii.

Klasyczny podatek węglowy jest fiskalnie neutralny, co oznacza, że nie zwiększa dochodu państwa. Uzyskany z niego dochód podatkowy jest zwracany podatnikom, poprzez obniżenie innych podatków lub wypłacanie dywidendy. Zależnie od wybranej konstrukcji dywidendy, może być neutralny, probiznesowy lub progresywny[2]. W zgodzie z regulacjami Światowej Organizacji Handlu, może mu również towarzyszyć cło węglowe, dzięki czemu nie obniża konkurencyjności krajowych producentów, w sytuacji gdy inne kraje nie stosują takiego podatku[3].

Stosowanie

Mapa świata z zaznaczonymi regionami, w których wprowadzono systemy handlu emisjami (np. Unia Europejska), podatki węglowe (np. RPA), oraz regiony które przygotowują takie rozwiązania (np. Chiny).
Handel emisjami CO2 i podatek węglowy na świecie (2019)[4]

     Istniejący lub wprowadzany handel emisjami

     Istniejący lub wprowadzany podatek węglowy

     Rozważane wprowadzenie handlu emisjami lub podatku węglowego

Podatek węglowy jest wprowadzany, lub już obowiązuje, m.in. w Kolumbii Brytyjskiej, Chile, Islandii, Szwecji, Szwajcarii, Holandii, Norwegii i RPA. Islandia, Holandia, Norwegia i Szwecja stosują taki podatek, jednocześnie należąc wraz z pozostałymi krajami Unii Europejskiej do Europejskiego Systemu Handlu Emisjami.

W Polsce wprowadzany jest podatek węglowodorowy o podobnej nazwie, jego stawka jest jednak bardzo niska – rzędu 1% typowej propozycji podatku węglowego. Nie jest on neutralny fiskalnie, ani motywowany ekologicznie. Od 1993 r. obowiązuje także ekologiczna akcyza na wyroby energetyczne i energię elektryczną, również o bardzo niskiej stawce. Akcyza ta jest w niektórych raportach, np. Banku Światowego, technicznie klasyfikowana jako podatek węglowy, jeden z najniższych i najwcześniej wprowadzonych na świecie[5].

Poparcie naukowe

Naukowe ankiety, przeglądy i publikacje odzwierciedlają konsensus w poparciu dla takiego rozwiązania, wśród: ekonomistów zajmujących się zmianą klimatu[6], ekonomistów środowiska i zasobów[7], ekonomistów ogólnych specjalizacji[8][1][9] oraz klimatologów[10][11]. Podatek węglowy jako dobrą odpowiedź na zagrożenie zmianą klimatu chwalili konserwatywni ekonomiści tacy jak nobliści Milton Friedman[12], William Nordhaus, czy Arthur Laffer[13]. Ekonomista neokeynesowski N. G. Mankiw prowadzi „klub Pigou” – listę ekspertów i znanych osób, którzy opowiadają się za stosowaniem podatków Pigou – do którego należą m.in. Elon Musk, Noam Chomsky, Michael Bloomberg, Alan Greenspan, Jeffrey Sachs czy Bill Gates. Poparcie dla podatku węglowego wyraziły też redakcje czasopism Nature[14], The Economist[15], Financial Times[16], Bloomberg[17], The New York Times[18], The Washington Post[19], czy The Boston Globe[20].

W styczniu 2019 r. opublikowano publiczny list poparcia dla podatku węglowego z dywidendą, podpisany przez ponad 3300 ekonomistów, w tym 27 laureatów ekonomicznego Nobla, 15 byłych przewodniczących Rady Doradców Ekonomicznych prezydenta USA, oraz wszystkich żyjących byłych Przewodniczących Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej[21].

Efekty i wysokość podatku

wykorzystywaniu różnych źródeł energii, według US Energy Information Administration
Oszacowanie wpływu podatku węglowego na zmianę w wykorzystywaniu różnych źródeł energii, według US Energy Information Administration

W przypadku Polski, analiza Międzynarodowego Funduszu Walutowego wskazuje że podniesienie cen węgla przyniosłoby również wymierne pozytywne efekty w postaci spadku zachorowań na choroby płuc, i długofalowego wzrostu PKB[22]. Może to jednak oznaczać też wzrost cen energii o około 20%, i przejściowe spowolnienie wzrostu PKB, według analizy Banku Światowego[23]. Przegląd prognoz modeli ekonometrycznych sugeruje niemniej, że niepowstrzymana zmiana klimatu będzie się wiązać z większym, jednoznacznie negatywnym wpływem na globalny wzrost gospodarczy[24], oraz licznymi innymi negatywnymi skutkami globalnego ocieplenia.

Analizy ekonometryczne pozwalają oszacować społeczny koszt emisji gazów cieplarnianych, który jest podstawą dla określenia korzystnego poziomu podatku węglowego. Społeczny koszt emisji jest zależny od udziału konkretnych rodzajów paliw w gospodarce kraju, oraz założeń przyjętych w modelu ekonometrycznym. Ekonomiści związani z konserwatywnym think-tankiem Heritage Foundation, w publikacji niepoddanej recenzji naukowej, zakładając niskie zagrożenie zmianą klimatu i wysoką preferencję czasową, obliczyli koszt na poziomie -$1 w krótkim terminie w krajach rozwijających się, do około $40/mt CO2[25]. Przegląd naukowych oszacowań opublikowany w listopadzie 2016 wskazuje z dużą ufnością na przedział $80-$100/mt CO2[26].

Krytyka

Konieczność podejmowania publicznych działań w celu zapobieżenia zmianie klimatu jest podawana w wątpliwość. W analizie konserwatywno-libertariańskiego Institute for Energy Research rozwiązaniom takim jak podatek węglowy zarzuca się niepewność co do oszacowania społecznego kosztu emisji, zależnie od przyjętej w modelu preferencji czasowej i innych zmiennych[27][28]. Krytycy zauważają, że kraje rozwinięte, takie jak USA, nie poniosą w najbliższym czasie znaczących bezpośrednich kosztów zmiany klimatu, co jest według nich argumentem do zrezygnowania z ograniczania gospodarki w imię walki z tym zagrożeniem. Zwracają oni także uwagę, że z perspektywy politycznej problem ten jest podatny na efekt gapowicza, w którym kraje, które odraczają podjęcie takich ograniczeń, czerpią nieproporcjonalne korzyści.

Zarzuty nie odnoszą się jednak do pozytywnych efektów szybszej transformacji sektora energetycznego, takich jak spadku zachorowań na choroby płuc[22], jak również wykraczających poza interes regionalny kwestii, takich jak uchodźcy klimatyczni. Niestabilność oszacowań społecznego kosztu emisji jest oparta w analizie IER na nieaktualnych wynikach Tola, które badacz ten później sprostował[24]. Analizy oparte na danych empirycznych sugerują, że rozwiązania rynkowe takie jak podatek węglowy, w połączeniu z cłami węglowymi, mogą przeciwdziałać zagrożeniu efektem gapowicza i zwiększyć długoterminowy lokalny dobrobyt, nawet w obecności efektu gapowicza[29]. Ponadto, raport Banku Światowego z roku 2016 wskazuje, że kraje takie jak Chiny, Brazylia i region Unii Europejskiej, odpowiedzialne za znaczną część globalnych emisji gazów cieplarnianych, są już w trakcie implementacji podatków węglowych lub systemów handlu emisjami, a jeszcze większa liczba krajów zobowiązała się do takich działań w międzynarodowych porozumieniach[30][31]. Z drugiej strony, analiza Rosera i Pretisa z 2016 r. wykazuje, że założenia modeli klimatycznych odnośnie do światowych redukcji emisji mogą być zbyt optymistyczne. Głównym źródłem niepewności tych modeli nie są parametry klimatu, ale polityka gospodarcza krajów świata, które w praktyce redukują emisje znacznie wolniej, niż zakładano[32].

Porównanie z systemem handlu emisjami

Alternatywnym podejściem jest wprowadzenie systemu handlu emisjami zanieczyszczeń, takiego jak stosowany w Unii Europejskiej Europejski System Handlu Emisjami (UE ETS). Dystrybucja ryczałtu jest w Europie w podstawowej puli decydowana politycznie, a ponad ten poziom jest rozprowadzana rynkowo, poprzez aukcje. Limit ten może być dalej odsprzedawany przez podmioty rynkowe. System ten daje większą pewność co do realizacji odgórnego limitu emisji, ale mniejszą pewność stabilności cen paliw[33][34]. W części decydowanej politycznie, cierpi na problemy typowe dla centralnego planowania gospodarczego, jak niska elastyczność i duża podatność na lobbing. Według raportu Międzynarodowego Funduszu Walutowego, optymalnie zaplanowany system handlu emisjami jest równoważny optymalnemu podatkowi węglowemu – w szczególności jeśli jest oparty w całości na rynkowych aukcjach, bez elementu politycznego. Jest jednak bardziej podatny na błędy w wycenie emisji, i nieszczelność rynków. W systemie zawierającym dziedziczenie wcześniejszych ryczałtów, kraje i firmy mogą także wolniej redukować emisje, aby w następnej turze nie stracić wysokiego przydziału. Raport MFW stwierdza w oparciu o literaturę, że systemy handlu emisjami mogą być nieco mniej efektywne od podatku węglowego w walce ze zmianą klimatu, i sugeruje że najlepszym rozwiązaniem może być system hybrydowy[34]. Islandia, Holandia i Szwecja stosują taki system de facto, należąc jednocześnie do UE ETS i pobierając wewnętrznie podatek węglowy.

Przypisy

  1. ↑ a b Carbon Taxes II | IGM Forum, www.igmchicago.org [dostęp 2016-11-25].
  2. ↑ Sarah West, Roberton Williams, Estimates from a Consumer Demand System: Implications for the Incidence of Environmental Taxes, DOI: 10.3386/w9152.
  3. ↑ Joost Pauwelyn, Carbon Leakage Measures and Border Tax Adjustments Under WTO Law, Rochester, NY: Social Science Research Network, 21 marca 2012, DOI: 10.2139/ssrn.2026879 [dostęp 2016-11-25].
  4. ↑ World Bank Group, State and Trends of Carbon Pricing 2019, 6 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-07] (ang.).
  5. ↑ World Bank, Ecofys and Vivid Economics. 2016. State and Trends of Carbon Pricing, World Bank, Washington, DC, październik 2016.
  6. ↑ Expert Consensus on the Economics of Climate Change, policyintegrity.org [dostęp 2016-11-25].
  7. ↑ Timothy C. Haab, John C. Whitehead, What do Environmental and Resource Economists Think? Results from a Survey of AERE Members, Department of Economics, Appalachian State University, 2013 [dostęp 2016-11-25].1 stycznia
  8. ↑ Dan Fuller, Doris Geide-Stevenson, Consensus Among Economists–An Update, „The Journal of Economic Education”, 2, 2014, s. 131–146, DOI: 10.1080/00220485.2014.889963, ISSN 0022-0485 [dostęp 2016-11-25].
  9. ↑ Carbon Tax | IGM Forum, www.igmchicago.org [dostęp 2016-11-25].
  10. ↑ Thomas S. Lontzek i inni, Stochastic integrated assessment of climate tipping points indicates the need for strict climate policy, „Nature Climate Change”, 5, s. 441–444, DOI: 10.1038/nclimate2570.
  11. ↑ Stacy Rosenberg i inni, Climate change: a profile of US climate scientists’ perspectives, „Climatic Change”, 3–4, 2009, s. 311–329, DOI: 10.1007/s10584-009-9709-9, ISSN 0165-0009 [dostęp 2016-11-25] (ang.).
  12. ↑ Jeff McMahon, What Would Milton Friedman Do About Climate Change? Tax Carbon, „Forbes” [dostęp 2016-11-25].
  13. ↑ Bob Inglis, Arthur B. Laffer, An Emissions Plan Conservatives Could Warm To, „The New York Times”, 27 grudnia 2008, ISSN 0362-4331 [dostęp 2016-11-25].
  14. ↑ US Republican idea for tax on carbon makes climate sense, „Nature News”, 542 (7641), 2017, s. 271, DOI: 10.1038/542271b [dostęp 2019-02-28] (ang.).
  15. ↑ The greening of America, „The Economist”, 25 stycznia 2007, ISSN 0013-0613 [dostęp 2016-11-25].
  16. ↑ The conservative case for taxing carbon emissions, „Financial Times”, 14 lutego 2017.
  17. ↑ A Republican Carbon Tax, „Bloomberg”, 9 lutego 2017.
  18. ↑ The Editorial Board, The Case for a Carbon Tax, „The New York Times”, 6 czerwca 2015, ISSN 0362-4331 [dostęp 2016-11-25].
  19. ↑ Editorial Board, Carbon tax is best option Congress has, „The Washington Post”, 7 maja 2013, ISSN 0190-8286 [dostęp 2016-11-25] (ang.).
  20. ↑ In an era of climate urgency, we need a carbon tax, The Boston Globe, 15 października 2018 [dostęp 2019-02-28].
  21. ↑ Economists’ Statement on Carbon Dividends, „Wall Street Journal”, 16 stycznia 2019, ISSN 0099-9660 [dostęp 2019-02-28] (ang.).
  22. ↑ a b How Much Carbon Pricing is in Countries’ Own Interests? The Critical Role of Co-Benefits, www.imf.org [dostęp 2016-11-25].
  23. ↑ World Bank, Transition to a Low Carbon Economy in Poland, 25 listopada 2016 [dostęp 2016-11-25] (ang.).
  24. ↑ a b Richard S.J. Tol, Correction and Update: The Economic Effects of Climate Change, „Journal of Economic Perspectives”, 2, 2014, s. 221–226, DOI: 10.1257/jep.28.2.221, ISSN 0895-3309 [dostęp 2016-11-25].
  25. ↑ Kevin Dayaratna, Ross McKitrick, David Kreutzer, Empirically-Constrained Climate Sensitivity and the Social Cost of Carbon, Rochester, NY: Social Science Research Network, 5 kwietnia 2016 [dostęp 2016-11-25].
  26. ↑ Robert Pindyck, The Social Cost of Carbon Revisited, DOI: 10.3386/w22807.
  27. ↑ IER Comment on the Dubious Social Cost of Carbon, Part I - IER, „IER”, 10 marca 2014 [dostęp 2016-12-18] (ang.).
  28. ↑ Ekonomia a zmiana klimatu, „mises.pl”, 18 czerwca 2015 [dostęp 2016-12-18] (pol.).
  29. ↑ Fowlie i inni, Market-Based Emissions Regulation and Industry Dynamics, „NBER”, 21 grudnia 2012 [dostęp 2016-12-20].
  30. ↑ Ecofys, Carbon Pricing Watch 2016 - Ecofys, Ecofys [dostęp 2016-12-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-21].
  31. ↑ Early Movers Generate Revenues from Carbon Emissions, „World Bank” [dostęp 2016-12-20] (ang.).
  32. ↑ Max Roser, Felix Pretis, Carbon Dioxide Emission-Intensity in Climate Projections: Comparing the Observational Record to Socio-Economic Scenarios, „University of Oxford Departament of Economics Discussion Paper Series”, www.economics.ox.ac.uk, 2016 [dostęp 2017-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-18].
  33. ↑ The Committee Office, House of Commons, House of Commons - Environmental Audit Committee - Minutes of Evidence, www.publications.parliament.uk [dostęp 2016-12-16].
  34. ↑ a b Benjamin Jones, Michael Keen, Jon Strand, Fiscal implications of climate change, „International Tax and Public Finance”, 1, 2012, s. 29–70, DOI: 10.1007/s10797-012-9214-3, ISSN 0927-5940 [dostęp 2016-12-01] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Estimated Effect of Carbon Tax in US.png
Estimated effect of a carbon tax on sources of United States electrical generation
Carbon taxes and emission trading worldwide.svg
Autor: World Bank Staff and contributors, Licencja: CC BY 3.0
polski (pl): Handel emisjami CO2 i podatek węglowy na świecie (2019)
  Istniejący lub wprowadzany handel emisjami
  Istniejący lub wprowadzany podatek węglowy
  Rozważane wprowadzenie handlu emisjami lub podatku węglowego