Podatek

Podatek – obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby realizacji zadań publicznych.

Pieniądze z podatków trafiają do budżetu państwa lub samorządu terytorialnego, które dzięki temu mogą one inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia itp. Obecnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach.

Podatki dzielą się na:

• bezpośrednie – nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy;
• pośrednie – nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza – ostatecznie płaci konsument.

Dochody finansów publicznych z podatków w % PKB. Dla tych danych, wariancja PKB na głowę z parytetem siły nabywczej (PPP) jest wyjaśniona w 32% przez wpływy podatkowe.

Dochody finansów publicznych, w % ze składek na ubezpieczenia społeczne. Dla tych danych, wariancja PKB na głowę z parytetem siły nabywczej (PPP) jest wyjaśniona w 20% przez wpływy ze składek.

Typy podatków

Klasyfikacja podatków według OECD^[1]:

• podatki dochodowe
  • podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
  • podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
• obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne

• opodatkowanie własności
  • podatki od nieruchomości
    • podatek rolny (gruntowy)
    • podatek leśny
  • podatek od spadków i darowizn
• podatki od towarów i usług
  • podatek od wartości dodanej (VAT);
  • akcyza – podatek nakładany zasadniczo na produkcję niektórych artykułów pobierany od przedsiębiorcy, który wlicza go do ceny towaru, uzyskując w ten sposób pieniądze na zapłatę podatku;
  • cło – podatek graniczny od towarów, który w ostatecznym rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa podatkowego nie uważa ceł za podatki, ponieważ ich celem nie jest co do zasady ochrona interesu finansowego fiskusa, ale ochrona rynku wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów budżetu państwa, wpływy z tytułu ceł są włączane do pozycji dochody niepodatkowe. Zgodnie z tą klasyfikacją cło należy do kategorii, czyli świadczeń, którym towarzyszy równoległe świadczenie ekwiwalentne w postaci pozwolenia na wwóz lub wywóz towarów);
  • inne
    • podatek od posiadania psa (obecnie podatek od psów został w Polsce zmieniony na opłatę)
    • podatek od środków transportowych
    • podatek od czynności cywilnoprawnych
    • podatek od gier

Podatek cedularny – typ opodatkowania polegający na odrębnym opodatkowaniu każdego rodzaju dochodu podatnika. Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i skal opodatkowania. Utrudnia jednak stosowanie progresji w stosunku do podatników osiągających dochody z kilku źródeł.

W procesie rynkowym występuje przemieszczenie obciążenia podatkowego, w wyniku czego podatkami jest obciążona całkowicie lub częściowo inna osoba niż płatnik podatku.

Funkcje podatków

Podatki pełnią funkcje, które z jednej strony mają charakter obiektywny, natomiast z drugiej strony zmieniają się, w miarę jak zachodzą przeobrażenia ustrojowe i społeczno-gospodarcze.

Do podstawowych funkcji podatku należą:

• fiskalna (inaczej dochodowa),
• redystrybucyjna,
• stymulacyjna,
• informacyjna.

Podatki służą w pierwszej kolejności realizacji funkcji fiskalnej, która sprowadza się do tego, że podatek pełni bardzo ważną rolę jako podstawowy rodzaj dochodów budżetowych. Jego rozmiary przewyższają wpływy z innych tytułów, takich jak opłaty, cła czy pożyczki. Funkcja fiskalna jest jedną z najstarszych funkcji podatkowych. I w czasach nowożytnych, i w czasach współczesnych podatki zabezpieczają pokrycie głównych wydatków publicznych.

Ściśle związana z funkcją fiskalną jest funkcja redystrybucyjna. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników w celu zmniejszenia nierówności społecznych. Dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami a związkami publicznoprawnymi, jakimi są państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki i systemu podatkowego: stopnia progresywności, wielkości podatków od dochodów kapitałowych i majątku^[2].

Funkcja stymulacyjna natomiast, oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna realizuje się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na podejmowane decyzje w sprawie prowadzenia działalności. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Uważa się, że najlepsze podatki to takie, które mają jak najmniejszy wpływ na podejmowanie i prowadzenie produktywnej działalności gospodarczej^[3].

Ostatnią z wymienionych funkcji podatku jest funkcja informacyjna. Polega ona na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach bądź nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć, np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub z wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.

Historia podatków

• W starożytności podatkami i daninami były obciążone tylko niektóre grupy ludności. System podatkowy w starożytnym Egipcie polegał na zabieraniu rolnikom części zbiorów, rzemieślnicy natomiast oddawali część swych wyrobów na potrzeby wojska i administracji (resztę sprzedawali), a kupcy składali daniny.
• W starożytnym Rzymie obok łupów wojennych i danin wprowadzono świadczenia pieniężne. W wyniku wojen i bogatych zdobyczy od 167 roku p. n. e. podatek od obywateli rzymskich został zniesiony^[4].
• W średniowieczu podatki miały niewielkie znaczenie, ponieważ dochody władcy pochodziły przeważnie z posiadłości ziemskich, przywilejów monarszych i ceł.
• W XV wieku rozwinął się system podatkowy we Francji i Anglii. Podatek dochodowy wprowadzono w Wielkiej Brytanii już w XVIII wieku, a w Prusach dopiero w 1891.
• W XIX wieku obciążenie podatkami znacznie wzrosło, a podatki stały się instrumentem polityki finansowej.

We wczesnym średniowieczu, w warunkach gospodarki naturalnej i obowiązującego prawa książęcego, przeważająca część świadczeń przybierała formę danin. Podatki istniały tylko na terytoriach o funkcjonującej gospodarce towarowo-pieniężnej.

W XIII wieku – pod wpływem szybkiego wzrostu wielkiej własności ziemskiej, recepcji prawa niemieckiego i towarzyszącego jej upowszechniania immunitetu oraz rozszerzania się gospodarki towarowo-pieniężnej – system danin uległ dezintegracji. Zanikła zasada proporcjonalnego podziału dochodów między poszczególne ogniwa aparatu monarchii, a w wyniku utraty pełnej zwierzchności nad poddanymi w dobrach kościelnych i prywatnych od schyłku XIII wieku finanse państwa zostały znacznie ograniczone.

Podatki w Polsce

Suma wszystkich podatków według województw Rzeczypospolitej Obojga Narodów, według tabeli Fryderyka Józefa Moszyńskiego z 1790 roku

Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:

• nieodpłatność;
• przymusowość;
• powszechność;
• bezzwrotność.

Podatki w budżecie Polski w 2013

Według projektu budżetu państwa na rok 2013, dochody państwa miały wynieść 299 miliardów złotych, w tym 266 miliardów złotych pochodzić miało z podatków^[5] (w lipcu 2013 rząd zaplanował nowelizację tego budżetu).

Na 266 mld planowanych dochodów podatkowych budżetu państwa składają się:

• podatek VAT – 126,4 mld
• akcyza – 64,5 mld
• podatek PIT – 42,9 mld
• podatek CIT – 29,6 mld
• podatek od wydobycia niektórych kopalin – 2 mld.

Podatki w budżecie Polski w 2008

W projekcie budżetu państwa na rok 2008 przychody krajowe zaplanowano na kwotę 247 mld zł (bez środków z UE), w tym dochody podatkowe na ok. 229 mld (blisko 93% dochodów budżetu).

Na 229 mld planowanych dochodów podatkowych budżetu państwa składają się:

• podatek VAT – 111,7 mld (ponad 48% dochodów podatkowych i ponad 45% dochodów budżetu)
• akcyza – 52,2 mld (blisko 23% dochodów podatkowych i ponad 21% dochodów budżetu)
• podatek PIT – 38 mld (ponad 16% dochodów podatkowych i ponad 15% dochodów budżetu)
• podatek CIT – 27,1 mld (blisko 12% dochodów podatkowych i blisko 11% dochodów budżetu).

Podatki pośrednie według projektu budżetu stanowią w 2008 blisko 3/4 dochodów podatkowych państwa^[6].

Zobacz też

• prawo podatkowe
• zasady podatkowe
• kontrola podatkowa
• podatek globalny
• podatek odroczony
• podatek liniowy
• podatek progresywny
• podatek konsumpcyjny
• opłata skarbowa
• podatki w Unii Europejskiej
• alternatywny podatek minimalny
• fiskalizm
• opodatkowanie jako forma niewolnictwa

Przypisy

Bibliografia

• AndrzejA. Borodo AndrzejA., Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2005, ISBN 83-7285-253-7, OCLC 69488363 .
• Andrzej Gomułowicz, prof. Jerzy Małecki: Polskie prawo finansowe. LexisNexis, 2006, ISBN 83-7334-585-X.
• H. Litwińczuk: Prawo podatkowe przedsiębiorców. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2000
• ZbigniewZ. Ofiarski ZbigniewZ., Prawo finansowe, Warszawa: C.H. Beck, 2007, ISBN 978-83-7483-506-0, OCLC 169907818 .

Linki zewnętrzne

• Wielkość podatków jako % PKB („Tax burden % GDP”), górna stawka podatku od dochodów osobistych (PIT – „Income tax rate”) i od dochodów osób prawnych (CIT – „Corporate tax rate”) w różnych krajach Index of Economic Freedom | The Heritage Foundation Explore economic data, facts, and figures for countries and regions
• Efektywna stawka podatkowa, z ubezpieczeniem społecznym, w zależności od wielkości zarobków (jako % wynagrodzenia przeciętnego pracownika) i posiadania dzieci. Eurostat. Tax rate (EARN_NT_TAXRATE ).
• Tax revenue statistics Eurostat.
• Wielkość płaconych podatków, razem i poszczególnych rodzajów, w % PKB Eurostat, Main national accounts tax aggregates (GOV_10A_TAXAG).
• Podatki w krajach OECD od 1965 Revenue Statistics – Comparative tables OECD
• ICTD/UNU-WIDER, ‘Government Revenue Dataset Kompilacja danych podatkowych głównie z OECD i IMF
• Leksykon budżetowy Biura Analiz Sejmowych – Podatki bezpośrednie i pośrednie