Podbój Tybetu przez Mongołów

Podbój Tybetu przez Mongołów
Ilustracja
Państwa tanguckich Xia, chińskich dynastii Jin i Song, księstwa tybetańskie (Tufan) oraz państwo Dali (Nanzhao) w przeddzień podboju mongolskiego
CzasXIII wiek
MiejsceTybet
WynikKapitulacja Tybetańczyków
Strony konfliktu
Imperium mongolskieTybetańczycy
brak współrzędnych

Podbój Tybetu przez Mongołów – historyczna kampania militarna, która w serii operacji wojskowych i politycznych doprowadziła w XIII wieku do podporządkowania Tybetu imperium mongolskiemu.

Charakterystyczna dla tego okresu kooperacja mongolskich przywódców oraz tybetańskich lamów, skutkowała z jednej strony, rozpowszechnieniem wśród Mongołów buddyzmu, a z drugiej podporządkowaniem znacznych obszarów Wyżyny Tybetańskiej opatom klasztoru Sakja. Współcześnie uważa się te wydarzenia za przyczynek do późniejszego ukształtowania się, specyficznego dla Tybetu systemu sprawowania władzy, w formie teokracji[1] oraz otwarcia tego wysokogórskiego kraju na wielokrotnie w późniejszym okresie ponawiane ingerencje mongolskie w jego sprawy wewnętrzne.

Etap I (1240–1251)

Tybetańskie teksty źródłowe dotyczące podboju mongolskiego są niezwykle ogólnikowe i niedokładne. Zgodnie z nimi już za czasów Czyngis-chana (1182–1227) Tybetańczycy wobec zbliżającego się zagrożenia sami zaoferowali najeźdźcom trybut. Ochroniło ich to od wojny, ale wraz ze śmiercią wielkiego chana zaniechali opłat, czym narazili się na karną ekspedycję w 1240. W jej wyniku złupiono dwa klasztory i zabito ok. 500 osób[2]. Według tybetologa Turella Wyliego informacje te zawierają jednak wiele anachronizmów i sporo nieścisłości[3].

Współcześnie uważa się zawarte w tybetańskiej tradycji wydarzenia sprzed 1240 roku za mało prawdopodobne. Pojawia się bowiem pytanie skąd pochodziła wiadomość o zagrożeniu i dlaczego rozbici politycznie Tybetańczycy mieliby chcieć wspólnie, i do tego dobrowolnie płacić okup? Dalsza część przekazu pozostawia jeszcze więcej wątpliwości, ponieważ przywiązujący wielką wagę do spraw trybutu Mongołowie nie czekaliby 13 lat z reakcją (1227 śmierć Czyngis-chana, 1240 najazd)[3]. Dlatego też przyjmuje się, że domniemana karna ekspedycja roku 1240 była pierwszym spotkaniem Tybetańczyków z imperium chanów i miała formę rekonesansu. Co ważne zniszczono tylko klasztory linii kadampa, pozostawiając po drodze nietknięte zgromadzenia linii kagju, co wyjaśnić można faktem pochodzenia przywódcy oddziału Dor-ta Darkana z sąsiadującego z Tybetem tanguckiego królestwa Xixia, w którym buddyjskie wpływy kagjupów były bardzo silne[4][5].

Cechą charakterystyczną podbojów mongolskich było zachęcanie władców atakowanych krain do poddania się bez walki[6]. W takim wypadku po uzgodnieniu trybutu, wzięciu zakładników i ustanowieniu mongolskich namiestników, pozostawiano ich na tronie. W wyniku przeprowadzonego w 1240 rozeznania, do reprezentowania rozbitych politycznie i niemających ochoty do wojny Tybetańczyków wybrano cieszącego się wielkim autorytetem opata klasztoru Sakja Sakja Panditę. Wybór Mongołów był nieprzypadkowy, bowiem tylko zarządzana w sposób dziedziczny szkoła sakja dawała najeźdźcom szansę na ciągłość regencji. W 1244 wraz z dwoma bratankami (zakładnikami) Sakja Pandita został zaproszony (a w zasadzie postawiono mu ultimatum) do obozu księcia Kodena (wnuka Czyngis-chana) wojującego w tym czasie z chińskimi państwami Jin i Song. W 1246 sławnego lamę ogłoszono zwierzchnikiem Tybetu, po czym zmuszono aby wezwał pobratymców do poddania się władzy chanów oraz zapłacenia okupu[3][5].

Etap II (1251–1268)

Wraz ze śmiercią kagana Gujuka w 1248 imperium mongolskie weszło w burzliwą fazę walk sukcesyjnych. Spowodowało to chwilowe odwrócenie uwagi Mongołów od spraw tybetańskich, do czasu aż nowym Wielkim Chanem został wybrany kolejny z wnuków Czyngis-chana Mongke (1208–1259). Ponieważ w 1251 zmarli Sakja Pandita i książę Koden[3][7] (w przypadku tego drugiego data jest niepewna), nowym zwierzchnikiem Tybetu obrano brata Mongke Kubilaj-chana[3].

W wyniku śmierci Sakja Pandity i małoletności jego bratanków, Kaubilaj-chan zaprosił do siebie przedstawiciela szkoły kagju, pierwszego w historii tulku (świadomie reinkarnującego się lamę) Karma Paksziego (drugiego Karmapę). Tradycja twierdzi, że nawrócił on Kubilaja na buddyzm, ale poproszony o pozostanie przy nim odmówił, po czym udał się na zaproszenie nowego kagana do stolicy imperium Karakorum. Był to spory błąd polityczny, bowiem w 1259 Mongke zmarł, a Wielkim Chanem został Kubilaj (1260). W tej sytuacji zwierzchnikiem Tybetu i duchowym doradcą Kubilaj-chana stał się młody przywódca szkoły sakja Pakpa lama (bratanek Sakja Pandity, od 1244 mongolski zakładnik). Jego młodszy brat Pjagna Dordże, ożeniony z córką zmarłego księcia Kodena, został regentem. W 1265 Pakpa po prawie 20 latach nieobecności powrócił do rodzimego klasztoru eskortowany przez duży oddział mongolskich zbrojnych[3].

Ze względu na mongolski sposób ubioru i zachowania (wynikający z tego, że bracia wychowali się wśród Mongołów), obaj mieli spory problem z przekonaniem do siebie swoich rodaków. Młody regent zmarł w podejrzanych okolicznościach w 1267, a jego śmierci towarzyszyło pierwsze zbrojne wystąpienie przeciwko obcej dominacji. Reakcja Kubilaj-chana była natychmiastowa, a datowana na 1267/68 karna ekspedycja kończyła według badaczy okres ustanawiania w Tybecie mongolskich rządów[3][8]

Zmarłego Pjagna Dordże zastąpił dponczen, czyli administrator Szakja Bzanpo (Pakpa powrócił na dwór Kubulaja), który znany jest głównie z tego, że za jego regencji rozbudowano główną siedzibę Pakpy, klasztor Sakja (de facto stolica Tybetu w tym czasie). Stworzono również podstawy mongolskiego pisma, wzorowanego na tybetańskim, zwanego kwadratowym, za co Pakpa został uhonorowany tytułem cesarskiego nauczyciela. W 1279 Mongołowie zakończyli podbój Chin, a Kubilaj założył nową chińsko-mongolską dynastię Yuan[3][9].

Przypisy

  1. H. Richardson: The political role of the four sects in Tibetan history. W: The History of Tibet (pod red. A.McKaya). T. II: The Medieval Period: c.850–1895 The Development of Buddhist Paramountcy. Londyn, Nowy Jork: RoutledgeCurzon, 2003, s. 165-174. ISBN 0-415-30843-7.
  2. T.W.D. Shakabpa: Tibet. A Political History. Nowy Jork: Potala Publications, 1984, s. 61-73. ISBN 0-9611474-0-7.
  3. a b c d e f g h T.V. Wylie. The First Mongol Conquest of Tibet Reinterpreted. „Harvard Journal of Asiatic Studies”. 37 (1), s. 103-133, czerwiec 1977. Harvard-Yenching Institute. ISSN 0073-0548. OCLC 1607880 (ang.). 
  4. Tibet and the Mongol Empire. W: Ch.P. Atwood: Encyclopedia of Mongolia and The Mongol Empire. Nowy Jork: Facts on File, Inc., 2004, s. 538-540. ISBN 978-1-4381-2922-8.
  5. a b S. van Schaik: Tibet. A History. New Haven, Londyn: Yale University Press, 2011, s. 61-85. ISBN 978-0300154047.
  6. L. Bazylow: Historia Mongolii. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981, s. 94. ISBN 83-04-00608-1.
  7. L. Bazylow: Historia Mongolii. s. 109-111.
  8. L. Petech: Central Tibet and the Mongols. The Yuan Saskya Period of Tibetan History. Rzym: Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente, 1990, s. 126-127.
  9. Square script. W: Ch.P. Atwood: Encyclopedia of Mongolia and The Mongol Empire. s. 519-520.

Media użyte na tej stronie

Sung Dynasty 1141 (PL).jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Dynastie Song i Jin, tanguckie państwo Xixia, księstwa tybetańskie, państwo Dali (Nanchao) i Mongołowie ok 1150
YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg
Post-mortem portrait of Kublai Khan; made to make him appear about 30 years younger.
label QS:Len,"Post-mortem portrait of Kublai Khan; made to make him appear about 30 years younger."
label QS:Lar,"رسم لِقوبلاي خان، وُضع بعد وفاته، وصُوِّر فيه الخاقان الأعظم أصغر بِثلاثين سنة عن زمن موته."