Podgorzałka madagaskarska

Podgorzałka madagaskarska
Aythya innotata[1]
(Salvadori, 1894)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Aythyini

Rodzaj

Aythya

Gatunek

podgorzałka madagaskarska

Synonimy
  • Nyroca innotata Salvadori, 1894
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 CR pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

Podgorzałka madagaskarska[3] (Aythya innotata) – gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Ptak ten występuje endemicznie na Madagaskarze, krytycznie zagrożony wyginięciem. Ponownie odkryty w 2006 roku po piętnastu latach od poprzedniej obserwacji.

Występowanie

Podgorzałka madagaskarska występuje endemicznie na Madagaskarze[4][5]. Obecna populacja odkryta w 2006 roku ogranicza się do obszaru Banemavka w północno-zachodnim Madagaskarze[5][6]. Ostatnia obserwacja sprzed 2006 roku miała miejsce w 1991 roku i dotyczyła obszaru wokół jeziora Alaotra (330 km na południe od Banemavka) i prawdopodobnie schwytany osobnik pochodził z populacji zasiedlającej Banemavka[6]. Gatunek ten dawniej mógł być bardziej powszechny na płaskowyżu centralnego Madagaskaru[6].

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany przez włoskiego ornitologa Tommaso Salvadoriego w 1894 roku pod nazwą Nyroca innotata[7]. Opis ukazał się w czasopiśmie „Bulletin of the British Ornithologists’ Club[7]. Jako miejsce typowe autor wskazał Betsileo na Madagaskarze[7]. Generalnie przeważa pogląd, że ptak ten najbliżej spokrewniony jest z podgorzałką australijską (A. australis), podgorzałką zielonogłową (A. baeri) i podgorzałką zwyczajną (A. nyroca)[6]. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków[4][6][8].

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa αιθυια aithuia, używanego przez Arystotelesa, Hezychiusza i innych autorów na określenie niezidentyfikowanych współcześnie ptaków morskich. W obecnych czasach nazwa przypisywana różnym ptakom, w tym burzykom, kormoranom, kaczkom i alkom[9]. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa innotatus – „nadzwyczajny” (innotescere – „zaistnieć”)[10].

Morfologia

Długość ciała 45–56 cm, masa ciała jednego samca 685 g[6][11]. Jedyny gatunek z rodzaju Aythya w regionie Madagaskaru. Brzuch koloru białego rozproszony w kierunku boków ciała. Samiec w szacie godowej jest ciemnobrązowy z białymi spodem, podczas gdy samica jest bardziej monotonnie ubarwiona, u obu płci paski skrzydłowe koloru białego. W szacie spoczynkowej samiec przypomina samicę, ale zachowuje białe tęczówki (u samic tęczówka jest zawsze ciemnobrązowa). Dziób szary z czarną wypustką rogową, nogi i stopy również szare. Przypomina podgorzałkę zwyczajną, ale jest większa i na skrzydłach w locie nie pojawiają się białe plamy. Samica ma okrąglejszą, ciemniejszą głowę niż samica podgorzałki zwyczajnej i brakuje jej małej, białej plamy na gardle. Osobniki młodociane podobne do samicy, ale mają bardziej matową, bledszą głowę i ciało. Przypominają osobniki młodociane innych blisko spokrewnionych gatunków, ale mają ciemniejsze szkaplerze i płaszcz. U młodego samca tęczówki szybko nabierają szarej barwy i stają się białe w ciągu pierwszego roku[6].

Głos

Porównywany do głosów wydawanych przez głowienkę preriową (A. americana), ale żadne konkretne dane nie zostały opublikowane[6].

Ekologia

Siedlisko i pokarm

Gatunek najprawdopodobniej osiadły, o ograniczonym zasięgu, ponieważ nie odnotowano zapisów z innych obszarów niż ich siedliska[5]. Podgorzałka madagaskarska pierwotnie zamieszkiwała słodkowodne jeziora, stawy i bagna z obszarami otwartej wody oraz licznymi wysepkami o gęstej roślinności, zwłaszcza bogatych w lilie wodne[6]. Jezioro Alaotra składa się z rozległych trzcinowisk i terenów podmokłych, ale odkryta w 2006 populacja zamieszkuje wulkaniczne jezioro Matsaborimena, z dosyć ubogą roślinnością[6].

Skład pokarmu podgorzałki madagaskarskiej jest słabo poznany; badanie próbek kału i analizy izotopów trwałych, zawartych w piórach i w potencjalnej zdobyczy, sugerują, że na dietę dorosłych osobników składają się prawie całkowicie owady, głównie chruściki (Trichoptera)[12]. Przypuszczalnie pokarm zdobywa głównie podczas nurkowania w płytkich wodach, zwykle trwa to około 1-2 minut (u młodych ptaków czas nurkowania jest krótszy)[13]. Zazwyczaj występuje pojedynczo, w parach lub trójkach[13]. Przeważa opinia, że nie łączy się w stada z innymi kaczkami, chociaż podczas pewnej obserwacji zauważono samca przebywającego wraz z drzewicą białolicą (Dendrocygna viduata), srebrzanką czerwonodziobą (Anas erythrorhyncha), kaczką madagaskarską (Anas melleri) i perkozkiem białosmugim (Tachybaptus pelzelnii)[13].

Rozród

Rozród słabo poznany. Sezon rozrodczy od lipca do stycznia, młode obserwowane w grudniu u pojedynczych par[13]. Gniazdo zbudowane jest z materiału roślinnego, pokryte puchem, wbudowane w kępę roślinności z rodziny ciborowatych (Cyperaceae) 10–20 cm nad powierzchnią wody. Samica składa od 6 do 10 płowo-białych jaj, o rozmiarze 55 mm x 40 mm[6]. Okres inkubacji w niewoli trwał 26–28 dni, wysiadywała tylko samica[6]. Upierzenie piskląt jest ciemnobrązowe od spodu w górę, żółtawe na dolnych częściach i twarzy[6]. Sukces wysiedzeń (76% w latach 2007–2008) i wylęgu (89% w latach 2007–2008) nad jeziorem Matsaborimena jest porównywalny do innych gatunków z rodzaju Aythya, natomiast sukces pierzenia młodych (4% w latach 2011–2012) jest bardzo niski[12]. Przyczyną dużej śmiertelności młodych przypadającej od 14 do 21 dnia życia jest najwyraźniej głód[12].

Status i ochrona

Decyzją Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody gatunek ten został zaliczony do kategorii CR (ang. Critically Endangered, krytycznie zagrożony wyginięciem)[2]. Jeszcze w 1930 roku liczebność populacji tego ptaka szacowano na stosunkową liczną, gwałtowny spadek nastąpił w latach 1950–1960[5][13]. Aż do 1991 roku jedynym pewnym zapisem była obserwacja z 1960 roku[5]. Przyczyny spadku upatrywano w odłowach, polowaniu, przekształcaniu siedlisk tych ptaków w pola ryżowe oraz wprowadzeniu egzotycznych ryb, początkowo w latach 1955–1960 tilapii mozambijskiej (Oreochromis mossambicus), tilapii nilowej (Oreochromis niloticus), Oreochromis macrochir, Tilapia rendalli i Tilapia melanopleura, a następnie w 1961 roku bassa wielkogębowego (Micropterus salmoides) i około 1980 roku żmijogłowa paskowanego (Channa striata), które zmniejszyły florę wodną, rywalizowały o pokarm oraz bezpośrednio atakowały ptactwo wodne[14]. Dopiero w sierpniu 1991 roku schwytano jednego samca, lecz dalsze intensywne poszukiwania nie przyniosły rezultatów[5]. Schwytany samiec został przewieziony do ogrodu zoologicznego, gdzie padł w 1992 roku[6]. Jednak w 2006 roku 330 km na północ od jeziora Alaotra, odnaleziono stado podgorzałek madagaskarskich składające się z 5 samców, 4 samic i 4 młodych[6]. W 2012 roku populacja z jeziora Matsaborimena liczyła 21 osobników, 13 samców i 9 samic[12].

Przypisy

  1. Aythya innotata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b BirdLife International, Aythya innotata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2019-2 [dostęp 2019-11-11] (ang.).
  3. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-18].
  4. a b F. Gill, D. Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-11]. (ang.).
  5. a b c d e f P. Benstead, J. Bird, S. Butchart, R. Calvert, J. Ekstrom, M. Evans, S. Shutes, A. Symes, J. Taylor, R. Martin, J. Ashpole: Madagascar Pochard Aythya innotata. BirdLife International. [dostęp 2015-12-08].
  6. a b c d e f g h i j k l m n o C. Carboneras, G.M. Kirwan: Madagascar Pochard (Aythya innotata). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2015-12-08]. (ang.).
  7. a b c T. Salvadori. Some remarks on the Ducks of the genera Anas and Nyroca, the following being apparently new to science. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 4, s. 2, 1894. (ang.). 
  8. D. Lepage: Podgorzałka madagaskarska Aythya innotata (Salvadori, 1894). Avibase. [dostęp 2015-12-08]. (pol.).
  9. Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
  10. Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
  11. L. Wilmé. A recent record of the Madagascar Pochard Aythya innotata on Lake Alaotra, Madagascar. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 113 (3), s. 188–189, 1993. (ang.). 
  12. a b c d A.J. Bamford, T.S. Sam, F. Razafindrajao, H. Robson, L.G. Woodlaver, L.A. René de Roland. The status and ecology of the last wild population of Madagascar Pochard Aythya innotata. „Bird Conservation International”. 25 (1), s. 97–110, 2015. DOI: 10.1017/S0959270914000033. (ang.). 
  13. a b c d e L.-A. René de Roland, T. Seing Sam, M.P.H. Rakotondratsima, R. Thorstrom. Rediscovery of the Madagascar Pochard Aythya innotata in northern Madagascar. „Bulletin of the African Bird Club”. 14 (2), s. 171–174, 2007. (ang.). 
  14. H.G. Young, J. Kear. The rise and fall of wildfowl of the western Indian Ocean and Australasia. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 156A, s. 25–38, 2006. (ang.). 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 CR pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Madagascar Pochard, Captive Breeding Program, Madagascar 2.jpg
Autor: Frank Vassen, Licencja: CC BY 2.0

Madagascar Pochard, Captive Breeding Program, Madagascar

The Madagascar Pochard was considered extinct until 2006, when a few dozen birds were rediscovered on a remote volcanic lake in northern Madagascar. This is a first-year male, easily recognisable by its pale-blue iris.

Swarowski 80 HD 30 X, Coolpix P5100 (Adapter DCB)
RangeMadagascarPochard.PNG
The (former) range of the Madagascar Pochard (in red).