Podlasie Południowe

Katedra pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Siedlcach – głównym mieście Podlasia Południowego

Przyrynkowe domy w Białej Podlaskiej

Pałac Potockich w Międzyrzecu Podlaskim

Drewniany kościół luterański w Węgrowie

Podlasie Południowe, zwane Podlasiem, rzadziej Podlasiem Lubelskim – powstały w XIX wieku region administracyjny położony w środkowowschodniej części Polski, między Wisłą, dolnym Wieprzem i Tyśmienicą a środkowym i dolnym Bugiem, jednoczący ziemie zróżnicowane etnograficznie i historycznie. Jego głównym miastem są Siedlce.

Obszar Podlasia Południowego zasadniczo pokrywa się z terytorium departamentu siedleckiego w Księstwie Warszawskim, przekształconego w 1816 roku na województwo podlaskie (a później na gubernię siedlecką) w ramach Królestwa Kongresowego^[1]. Zmiana nazwy jednostki z „siedleckie” na „podlaskie” z siedzibą w Siedlcach miało podobny charakter, jak w przypadku departamentu krakowskiego, który utracił Kraków (na mocy kongresu wiedeńskiego) i przeniósł swą siedzibę do Miechowa, a następnie do Kielc, jednak jednostka (już województwo) dalej nosiła nazwę „krakowskie”. W przypadku Siedlec (a także Łukowa) sztucznie nadana tożsamość podlaska zdołała się zadomowić na stałe – na tyle, że miasto jest obecnie często postrzegane jako stolica Podlasia^[2]. Stąd też nazwa Podlasie jest często używana w Siedlcach (historycznie położonych na północnych rubieżach Małopolski, u zbiegu granic Mazowsza i właściwego Podlasia) jako synonim dużego regionu siedleckiego, zwłaszcza diecezji siedleckiej, czyli „podlaskiej”.

Inny zakres ma nazwa Południowe Podlasie, które raczej odpowiada zasięgowi byłego województwa bialskopodlaskiego (przykład użycia: Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej). Określnik po nazwie Podlasie stał się niezbędny szczególnie wraz z utworzeniem po północnej stronie Bugu województwa podlaskiego, zwanego teraz potocznie Podlasiem, a dawniej Białostocczyzną.

We wcześniejszym okresie, przed utworzeniem województwa podlaskiego (ze stolicą w Drohiczynie) w prowincji Korony Polskiej, południowe Podlasie nie sięgało do Wisły i Wieprza, natomiast w jego skład wchodziła ziemia brzeska.

Współcześnie Podlasie Południowe jako kraina, podzielone jest między dwa województwa: lubelskie (z Białą Podlaską) i mazowieckie (z Siedlcami).

Zróżnicowanie fizycznogeograficzne

Podlasie Południowe leży na pograniczu dwóch dużych jednostek regionalizacji fizycznogeograficznej Europy. Północna i zachodnia jego część, makroregion Nizina Południowopodlaska, znajduje się w granicach prowincji Niż Środkowoeuropejski megaregionu Pozaalpejskiej Europy Środkowej, natomiast część południowo-wschodnia, Polesie Zachodnie – w granicach prowincji Polesie należącej do megaregionu Niżu Wschodnioeuropejskiego. W części północnej przeważa krajobraz nizin falistych, zaś w południowej – równinnych. Część wschodnia posiada klimat umiarkowany ciepły przejściowy o cechach bardziej kontynentalnych niż w Dolinie Środkowej Wisły. Podlasie Południowe nie jest krainą geograficzną, bowiem dzielą je zasadnicze granice fizycznogeograficzne.

Zasięg krainy

Zasięg Podlasia Południowego nie jest ściśle określony. Jeśli za kryterium jego granic przyjąć dawny zasięg departamentu siedleckiego (później województwa podlaskiego, guberni podlaskiej i guberni siedleckiej), to obejmuje ono z grubsza:

• w województwie lubelskim – powiaty: bialski, łukowski, parczewski, radzyński (bez gminy Czemierniki), rycki (bez Dęblina) i włodawski, dodatkowo okolice Kocka i Ostrowa Lubelskiego (powiat lubartowski);
• w województwie mazowieckim – powiaty: garwoliński, łosicki, siedlecki, sokołowski i węgrowski, dodatkowo gminy Osieck i Sobienie-Jeziory (powiat otwocki).

Ważniejsze miejscowości

Zestawiono tu miasta i dawne miasteczka^[3] według liczby mieszkańców z ostatnich lat. Ogromna większość tych miejscowości utraciła prawa miejskie po powstaniu styczniowym i nie odzyskała ich do dnia dzisiejszego. Nazwy obecnych miast powiatowych podkreślono, a nazwy wsi napisano kursywą.

Wsie gminne, które nie były dotychczas miastami

• Stanin
• Platerów
• Krzywda
• Korczew
• Przesmyki

i inne

Przypisy