Podstawka grzyba
Podstawka, także bazydium (łac. basidium, l.mn. basidia, dosł. „mały postument”) – mikroskopijna struktura wytwarzająca zarodniki, obecna na hymenoforze owocników grzybów. Obecność podstawek to cecha charakterystyczna grzybów z grupy podstawczaków[1].
Budowa i rodzaje podstawek
Nazwa łacińska podstawki odnosi się do wyglądu i sposobu podtrzymywania zarodników przez tę strukturę, aczkolwiek morfologicznie bardziej przypomina ona maczugę. Podstawka niedojrzała, lub po oderwaniu się zarodników zwana jest bazydiolą[2]. Podstawka zazwyczaj daje początek czterem zarodnikom (nazywanym bazydiosporami); rzadziej ich liczba jest zredukowana do dwóch (np. u łzawników Dacrymyces) lub zwiększa się do ośmiu. W typowej podstawce każda bazydiospora jest tworzona na szczycie wąskiej wypustki, tzw. sterygmy, od której odczepia się po dojrzeniu. Podstawki ułożone są obok siebie, a u niektórych gatunków grzybów podstawkowych poprzedzielane są płonnymi komórkami, tzw. cystydami (rozwierkami)[3].
Zazwyczaj podstawki rozwijają się ze zwykłej strzępki, ale czasami z wyspecjalizowanej strzępki zwanej probazydium[4]. U większości gatunków tworzą się na szczycie strzępki, u niektórych jednak gatunków tworzą się na jej boku, wówczas zwane są pleurobazydiami[5]. U większości gatunków podstawki są jednokomórkowe (holobazydia), ale u niektórych grup grzybów podstawki mogą być podzielone septami na 4 komórki (fragmobazydia). Komórki te mogą być ustawione poprzecznie lub podłużnie[4]. Podstawki powstające bezpośrednio z kiełkującej teliospory nazywa się metabazydiami[6].
Mechanizm rozprzestrzeniania bazydiospor przez podstawki
Większość bazydiospor to balistospory – zarodniki wyrzucane mechanicznie. Siła napędowa do tego wyrzutu pochodzi z nagłej zmiany środka ciężkości wyrzuconego zarodnika. Ważną rolę w wyrzucaniu balistospor odgrywa kropla Bullera, która może gromadzić się na proksymalnym końcu (wyrostek wnęki) każdej bazydiospory. Po osiągnięciu dojrzałości bazydiospor cukry obecne w ścianie komórkowej zaczynają służyć jako loci kondensacji pary wodnej w powietrzu. Kluczowe znaczenie mają dwa oddzielne obszary kondensacji. Na spiczastym czubku zarodnika (wnęki) najbliżej podstawy podtrzymującej gromadzi się duża, prawie kulista kropla wody. W tym samym czasie kondensacja zachodzi w cienkiej warstwie na doosiowej powierzchni zarodnika. Kiedy te dwa zbiorniki wodne połączą się, następuje uwolnienie napięcia powierzchniowego. Nagła zmiana środka masy prowadzi do nagłego wyrzucenia bazydiospor. N.P. Money oszacował początkowe przyspieszenie zarodnika na około 10 000g. Pomyślne uwolnienie bazydiospor może nastąpić tylko wtedy, gdy dostępna jest wystarczająca ilość pary wodnej do skondensowania się na zarodniku[7].
U niektórych grup grzybów (np. w rzędzie sromotnikowców Phallales) brak takiego mechanizmu wyrzucania zarodników. Wykorzystują one do ich rozprzestrzeniania owady, które zwabiają zapachem[8].
Przypisy
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966.
- ↑ a b Marinus Anton Donk, Conspectus of the families of Aphyllophorales, „Persoonia”, 3 (3), 1964 [dostęp 2022-03-09].
- ↑ Cytology and Plectology of the Hymenomycetes [dostęp 2022-03-09].
- ↑ Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, ISBN 978-83-09-01048-7.
- ↑ N.P. Money, More g’s than the Space Shuttle: ballistospore discharge, „Mycologia” (90), 1998, s. 547–558.
- ↑ C.T. Ingold, A view of the active basidium in heterobasidiomycetes, „Mycological Research” (95), 1991, s. 618–621.
Media użyte na tej stronie
Autor: Debivort, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Schematic of a typical basidiocarp, the diploid reproductive structure of a basidiomycete, showing fruiting body, hymenium, and basidia.