Podział administracyjny Polski (1975–1998)

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998

Granice województw na tle gmin

Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)

Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny Konstytucja Sejm Rada Społeczno-Gospodarcza (od 1982) Rada Państwa Przewodniczący Rząd Premier Podział administracyjny: 1944–75 • 1975–98 Rady narodowe Partie polityczne Prezydent PRL (od 1989) Senat (od 1989) Trybunał Stanu (od 1982) Trybunał Konstytucyjny (od 1986) Rzecznik Praw Obywatelskich (od 1988) Naczelny Sąd Administracyjny (od 1980)

Portal Polska Ludowa

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych^[1], trwał do reformy w 1999 roku.

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

Historia

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa^[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990)^[1][3], a województwa łódzkie i krakowskie były województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)^[1][4][a].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło^[1].

Restrukturyzacja w III RP

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe^[3][5], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268^[6][7]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów^[8].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy^{[b][9][10][11]}:

• większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina, aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
• niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
• część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
• nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu, były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów^[12]:

• Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
• Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
• Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
• Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
• Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
• Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
• Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
• Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

Miasta

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województw

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

Położenie	Województwo	Miasto wojewódzkie	Powierzchnia (1998, km²)	Ludność (1997, tys.)[13]	Liczba gmin ogółem (1997)[13]	Liczba gmin miejskich (1997)[13]	Liczba gmin miejsko-wiejskich (1997)[13]	Liczba gmin wiejskich (1997)[13]	Liczba miast (1997)[13]
	bialskopodlaskie	Biała Podlaska	5348	309	40	4	2	34	6
	białostockie	Białystok	10 055	701,7	55	5	15	35	20
	bielskie	Bielsko-Biała	3704	924	59	8	10	41	18
	bydgoskie	Bydgoszcz	10 349	1135,2	59	3	25	31	28
	chełmskie	Chełm	3866	249,4	30	4	0	26	4
	ciechanowskie	Ciechanów	6362	436,9	51	5	6	40	11
	częstochowskie	Częstochowa	6182	780,6	58	4	13	41	17
	elbląskie	Elbląg	6103	494,4	42	5	13	24	18
	gdańskie	Gdańsk	7394	1464,8	63	16	5	42	21
	gorzowskie	Gorzów Wielkopolski	8484	513,3	40	2	20	18	22
	jeleniogórskie	Jelenia Góra	4379	523,9	40	12	13	15	25
	kaliskie	Kalisz	6512	723,5	58	3	17	38	20
	katowickie	Katowice	6650	3908,6	97	39	16	42	55
	kieleckie	Kielce	9211	1132,8	80	4	18	58	22
	konińskie	Konin	5139	480,6	48	4	14	30	18
	koszalińskie	Koszalin	8470	526	41	6	12	23	18
	(miejskie) krakowskie	Kraków	3254	1242,5	39	1	12	26	13
	krośnieńskie	Krosno	5702	509,5	44	3	9	32	12
	legnickie	Legnica	4037	525,3	48	4	14	30	18
	leszczyńskie	Leszno	4154	398,8	32	2	18	12	20
	lubelskie	Lublin	6792	1027,5	69	6	11	52	17
	łomżyńskie	Łomża	6684	353,2	46	5	7	34	8
	(miejskie) łódzkie	Łódź	1524	1105,4	18	6	2	10	8
	nowosądeckie	Nowy Sącz	5576	743,1	59	9	5	45	14
	olsztyńskie	Olsztyn	12 327	776	58	10	13	35	23
	opolskie	Opole	8535	1023,7	65	3	27	35	30
	ostrołęckie	Ostrołęka	6498	410,8	44	4	6	34	10
	pilskie	Piła	8205	496,5	43	6	18	19	24
	piotrkowskie	Piotrków Trybunalski	6266	642,9	56	4	7	45	11
	płockie	Płock	5117	521,2	48	5	5	38	10
	poznańskie	Poznań	8151	1360,8	62	5	29	28	34
	przemyskie	Przemyśl	4437	415,5	41	6	5	30	11
	radomskie	Radom	7294	764	63	2	14	47	16
	rzeszowskie	Rzeszów	4397	751,9	47	4	9	34	13
	siedleckie	Siedlce	8499	661,6	74	7	6	61	13
	sieradzkie	Sieradz	4868	412,7	42	2	8	32	10
	skierniewickie	Skierniewice	3960	423,9	44	6	2	36	8
	słupskie	Słupsk	7453	428,5	37	6	5	26	11
	suwalskie	Suwałki	10 490	488,5	48	5	10	33	15
	szczecińskie	Szczecin	9982	995,1	54	3	28	23	31
	tarnobrzeskie	Tarnobrzeg	6283	610	55	3	14	38	17
	tarnowskie	Tarnów	4151	698,5	48	3	7	38	10
	toruńskie	Toruń	5348	673,9	49	8	5	36	13
	wałbrzyskie	Wałbrzych	4168	735,3	45	15	16	14	31
	(stołeczne) warszawskie	Warszawa	3788	2418,4	58	25[c]	13	20	28
	włocławskie	Włocławek	4402	434,9	46	8	7	31	15
	wrocławskie	Wrocław	6287	1137,3	40	3	15	22	18
	zamojskie	Zamość	6980	490,6	57	4	6	47	10
	zielonogórskie	Zielona Góra	8868	677,8	57	7	21	29	28

Zobacz też

• polska reforma administracyjna (1975)
• polska reforma administracyjna (1999)
• powiaty w Polsce od 1945
• geografia Polski

Uwagi

Przypisy