Podział administracyjny II Rzeczypospolitej

	Rzeczpospolita; Polska;
	Ten artykuł jest częścią serii:; Ustrój i polityka II RP Ustrój polityczny; Konstytucja Mała Konstytucja z 1919 roku; Statut Organiczny Województwa Śląskiego; Konstytucja marcowa (Nowela sierpniowa); Konstytucja kwietniowa; ; Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej; Sądownictwo Najwyższy Trybunał Administracyjny Inwalidzki Sąd Administracyjny; ; Trybunał Stanu; Trybunał Kompetencyjny; Sąd Najwyższy; Prokuratoria Generalna; ; Parlament Sejm II RP(niem.) Sejm Ustawodawczy; Sejm I kadencji; Sejm II kadencji; Sejm III kadencji; Sejm IV kadencji; Sejm V kadencji; Posłowie; ; Senat II RP(niem.) Senat I kadencji; Senat II kadencji; Senat III kadencji; Senat IV kadencji; Senat V kadencji; Senatorowie; ; Sejm Śląski Sejm Śląski I kadencji; Sejm Śląski II kadencji; Sejm Śląski III kadencji; Sejm Śląski IV kadencji; ; ; Prezydenci; Premierzy; Rząd; Wojsko Polskie II RP; Podział administracyjny; Wojewodowie; Wybory parlamentarne; Partie polityczne; Polityka zagraniczna; Naczelnik Państwa; Wikiprojekt Polityka;

Podział administracyjny II Rzeczypospolitej – podział administracyjny Polski i następujące w związku z nim zmiany w latach 1918–1939.

Synteza

Podział administracyjny II RP w 1930 r.

Podział administracyjny Polski 30 X 1938

Województwa, powiaty i miasta powiatowe w 1939 r.

Tworzenie jednostek administracyjnych

W chwili uzyskania niepodległości w 1918 roku, administracja polska spotkała się z pewnymi problemami. Poza władzami centralnymi na terenie Królestwa Polskiego i Galicji, na pozostałych obszarach kraju istniały tylko powiaty. W pierwszej kolejności należało utworzyć jednostki pośrednie – województwa. Z powodu różnych okoliczności (np. obowiązującego prawa zaborczego) zdecydowano się na zachowanie byłych granic rozbiorowych jako granic województw^[1].

Na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 (która de facto przetrwała do 1937 roku) z dziesięciu guberni Królestwa Polskiego (wraz z zachodnimi terenami guberni grodzieńskiej) utworzono 14 sierpnia 1919 roku 5 województw: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie^[2]. W Warszawie ustalono odrębne województwo. Województwa te kwalifikowano jako województwa centralne.

Z byłych terenów pruskich utworzono 12 sierpnia 1919 roku województwa poznańskie (obszar Wielkiego Księstwo Poznańskiego i część powiatów namysłowskiego i sycowskiego) i pomorskie (obszar Prus Zachodnich wraz z Działdowem z Prus Wschodnich)^[3].

Województwo śląskie powstało na mocy ustawy z 15 lipca 1920 roku tegoż dnia^[4]. Składało się z polskiej części dawnego pruskiego Górnego Śląska oraz polskiej części dawnego austriackiego Księstwa Cieszyńskiego. Jako jedyne w Polsce, województwo śląskie cieszyło się szeroką autonomią w zakresie administracji i ustawodawstwa. Podział administracyjny województwa śląskiego na powiaty został ustanowiony rozporządzeniem wojewody śląskiego z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego^[5]. Województwa poznańskie, pomorskie i śląskie kwalifikowano jako województwa zachodnie.

Ustawą z 3 grudnia 1920 roku zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym zaborze rosyjskim, tworząc 23 grudnia 1920 roku województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie^[6]. Województwa te kwalifikowano jako województwa południowe.

Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1921 roku na Zabużu utworzono 19 lutego 1921 roku województwa wołyńskie, poleskie i nowogródzkie^[7]. Ostatnim obszarem nowej Polski, który otrzymał status województwa była Ziemia Wileńska, tworząc dopiero 20 stycznia 1926 roku województwo wileńskie, zgodnie z ustawą z 22 grudnia 1925 roku^[8]. Województwa te kwalifikowano jako województwa wschodnie.

Po ustaleniu się granic i podziału na województwa i powiaty (w połowie 1922 roku), II RP składała się z 16 województw (15 + m. Warszawa) i Ziemi Wileńskiej oraz 270 powiatów ziemskich i 12 grodzkich (łącznie z Ziemią Wileńską).1 stycznia 1925 roku łączna liczba województw wynosiła: 17 (16 + m. Warszawa), a liczba powiatów ustaliła się na poziomie 281 (w tym 263 ziemskie). 1 stycznia 1928 funkcjonowało: 276 powiatów (w tym 263 ziemskie), 641 miast, 12 639 gmin wiejskich oraz 2691 obszarów dworskich (istniały wyłącznie w 2 województwach: pomorskim i poznańskim)^[9]

Charakterystyka

Stolicami województw na ogół były miasta duże (Warszawa, Kraków, Lwów, Poznań), choć w kilku przypadkach były to miasta średnie (Łuck, Kielce), wręcz małe (Nowogródek). Siedziby powiatów były pod względem wielkości bardzo zróżnicowane. Niektóre miały większą liczbę mieszkańców niż stolice województw (Częstochowa, Radom, Gdynia, a od roku 1938 po przyłączeniu do województwa pomorskiego także i Bydgoszcz), inne były małymi miasteczkami, nawet wsiami (Janów Podlaski czy Stopnica). Istniejący podział administracyjny stanowił przedmiot krytyki^[10].

W latach 20. wykazywano starania ku reformie administracyjnej, która zatarłaby ślady kordonów zaborowych. Postulowano m.in. podział Polski na pięć lub sześć województw, lecz takie skrajne projekty nie spotkały się z szerszym uznaniem. Poparcie zyskało natomiast przywracanie polskich nazw miejscowościom, których nazwy zostały zgermanizowane bądź zrusyfikowane (nie dotyczyło to jednak terenów dawnej Kongresówki, gdzie przetrwały nazwy carskiego pochodzenia typu Aleksandrów czy Konstantynów)^[10].

Ważniejsze zmiany administracyjne

1 kwietnia 1932 roku nastąpiła masowa likwidacja powiatów. Zniesiono 21 najmniejszych bądź najsłabszych powiatów, głównie na terenie województw poznańskiego i krakowskiego^[11]. Równocześnie, w największych miastach zaczęły powstawać powiaty grodzkie. Łącznie 20 miast (wraz z Gdynią w 1929) zostało wykluczonych z otaczających je powiatów ziemskich i podniesionych do rangi odrębnych powiatów. Dwa powiaty – sarneński (1930) i turczański (1931) – zmieniły województwo^[12]^[13].

Pod koniec lat międzywojennych przybierał formę projekt zredukowania liczby województw, a mianowicie zlikwidowanie województw kieleckiego, białostockiego, nowogródzkiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego^[10]. Powstał projekt utworzenia nowego województwa sandomierskiego, obejmującego głównie obszar Centralnego Okręgu Przemysłowego^[14].

Dążenia do zniwelowania nadal istniejących różnic pozaborowych oraz chęć usprawnienia zarządzania ciążącym do siebie gospodarczo regionami były przyczyną przeprowadzonych w 1938 i 1939 roku dwóch serii zmian, polegających głównie na przełączaniu powiatów między sąsiednimi województwami^[10]. W ich ramach łącznie 25 powiatów (i pojedyncze gminy) zmieniły przynależność wojewódzką, często na zasadzie wzajemnej wymiany^[a]. Przeprowadzono także ujednolicenie podziału kraju na gminy i gromady. W październiku 1938 roku do Rzeczypospolitej z Czechosłowacji zostało przyłączone Zaolzie, a w listopadzie części Spisza, Orawy, Ziemi Czadeckiej, doliny Popradu oraz źródłowisko Udawy^[15].

1 kwietnia 1939 roku II Rzeczpospolita składała się z: 16 województw, 264 powiatów (w tym 23 grodzkich), 611 gmin miejskich (w tym 53 miast wydzielonych z powiatowych związków samorządowych), 3195 gmin wiejskich oraz 40 533 gromad^[10]

Województwa (1931)

Herb	Województwo	Powierzchnia (km²)^[16]	Liczba ludności 9 XII 1931^[17]		Podział administracyjny 1 IV 1931^[16]			Siedziba
Herb	Województwo	Powierzchnia (km²)^[16]	ogółem	na km²	powiaty	miasta	gminy	Siedziba
Województwa centralne
	białostockie	32 441	1 643 844	50,7	14	49	179	Białystok
	kieleckie	25 589	2 935 697	114,7	19	40	312	Kielce
	lubelskie	31 176	2 464 936	79,1	20	33	277	Lublin
	łódzkie	19 034	2 632 010	138,3	14	46	232	Łódź
	warszawskie	29 470	2 529 228	85,8	23	59	301	Warszawa
	Miasto stołeczne Warszawa	123	1 171 898	9527,6	4	1	0	Warszawa
Województwa wschodnie
	nowogródzkie	22 966	1 057 147	46,0	8	9	87	Nowogródek
	poleskie	36 668	1 131 939	30,9	9	14	83	Brześć nad Bugiem
	wileńskie	29 011	1 275 939	44,0	9	15	97	Wilno
	wołyńskie	35 754	2 085 574	58,3	11	22	106	Łuck
Województwa południowe
	krakowskie	17 380	2 297 802	132,2	23	53	1870	Kraków
	lwowskie	28 408	3 127 409	110,1	28	60	2186	Lwów
	stanisławowskie	16 894	1 480 285	87,6	15	29	901	Stanisławów
	tarnopolskie	16 533	1 600 406	96,8	17	35	1091	Tarnopol
Województwa zachodnie
	pomorskie	16 407	1 080 138	65,8	20	34	2010^[b]	Toruń
	poznańskie	26 564	2 106 500	79,3	38	118	4615^[c]	Poznań
	śląskie	4216	1 295 027	307,2	11	17	400	Katowice
	Polska	388 634	32 107 252^[d]	82,6	283	634	14 747	Warszawa

Powiaty według województw

Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., a w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu – na ostatni rok istnienia lub przynależności do danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., a dla powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą – na podstawie spisu powszechnego z 1921 r.

Województwo białostockie

Woj. białostockie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
augustowski	2035	74 800	Augustów (12 147)
białostocki¹	3079	140 100	Białystok (91 335)
Białystok (od 1928)¹	39	91 335	Białystok (91 335)
białowieski (1921-22)^{5 7}	1602	14 353	Białowieża (1064)
bielski⁵	4989	204 500	Bielsk (7029)
grodzieński (od 1921)^{6 7}	4459	213 100	Grodno (49 932)
kolneński (do 1932)²	1528	63 656	Kolno (5285)
łomżyński (do 1939)^{2 3}	2657	168 200	Łomża (25 065)
ostrołęcki (do 1939)^{2 3}	2281	112 600	Ostrołęka (13 438)
ostrowski (do 1939)³	1467	99 800	Ostrów Mazowiecka (17 611)
sejneński (do 1925)⁴	795	19 699	Sejny (2254)
sokólski	2333	103 100	Sokółka (6382)
suwalski⁴	2246	110 100	Suwałki (21 957)
szczuczyński (od Szczuczyn)	1451	68 200	Grajewo (9036)
wołkowyski (od 1921)⁷	3938	171 300	Wołkowysk (15 136)
wysokomazowiecki	1467	87 000	Wysokie Mazowieckie (3977)
¹ 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiat miejski w Białymstoku (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 426). ² 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat kolneński a jego terytorium przyłączono do powiatów łomżyńskiego i ostrołęckiego (Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 18). ³ 1 kwietnia 1939 powiaty łomżyński, ostrołęcki i ostrowski przyłączono do województwa warszawskiego (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240). ⁴ 1 stycznia 1925 r. zniesiono powiat sejneński a jego terytorium przyłączono do powiatu suwalskiego (Dz.U. z 1924 r. nr 117, poz. 1052). ⁵ 1 sierpnia 1922 r. zniesiono powiat białowieski a jego terytorium przyłączono do powiatu bielskiego (Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 504). ⁶ 21 maja 1929 r. utworzono powiat szczuczyński w woj. nowogródzkim z części powiatu lidzkiego i grodzieńskiego (Dz.U. z 1929 r. nr 33, poz. 307). ⁷ 19 lutego 1921 r. przyłączono do woj. białostockiego powiaty białowieski, grodzieński i wołkowyski (Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93).

Województwo kieleckie

Woj. kieleckie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
będziński^{2 4}	459	231 300	Będzin (47 835)
Częstochowa (od 1928)²	48	117 588	Częstochowa (117 588)
częstochowski²	1855	182 600	Częstochowa (117 588)
iłżecki (od Iłża)	1835	162 400	Wierzbnik⁵ (7379)
jędrzejowski	1277	108 800	Jędrzejów (12 853)
kielecki	2052	244 100	Kielce (58 397)
konecki (do 1939)¹	1862	179 800	Końskie (11 102)
kozienicki	1857	143 100	Kozienice (7793)
miechowski	1353	153 700	Miechów (6360)
olkuski	1361	151 300	Olkusz (9916)
opatowski	1639	186 500	Opatów (9519)
opoczyński (do 1939)¹	1773	129 900	Opoczno (8921)
pińczowski	1148	126 000	Pińczów (7423)
Radom (od 1932)³	25	78 073	Radom (78 073)
radomski³	2095	166 900	Radom (78 073)
sandomierski	1186	124 400	Sandomierz (7894)
Sosnowiec (od 1928)²	33	109 454	Sosnowiec (109 454)
stopnicki (od Stopnica)	1590	153 200	Busko (5026)
włoszczowski	1446	101 600	Włoszczowa (6900)
zawierciański (od 1927)⁴	945	131 000	Zawiercie (32 713)
¹ 1 kwietnia 1939 powiaty opoczyński i konecki (z wyjątkiem gmin miejskich Skarżysko-Kamienna i Szydłowiec oraz gmin wiejskich Bliżyn i Szydłowiec) przyłączono do województwa łódzkiego (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240). ² 12 kwietnia 1928 r. utworzono powiaty miejskie w Częstochowie i Sosnowcu (ten ostatni z powiatu będzińskiego) (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 426). ³ 18 maja 1932 r. utworzono powiat miejski w Radomiu (Dz.U. z 1932 r. nr 41, poz. 408). ⁴ 1 stycznia 1927 r. utworzono powiat zawierciański z części powiatu będzińskiego (Dz.U. z 1926 r. nr 125, poz. 727). ⁵ Od 1 kwietnia 1939 r. jako Starachowice-Wierzbnik (M.P. z 1939 r. nr 77, poz. 175).

Województwo krakowskie

Woj. krakowskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bialski⁴	635	139 100	Biała (22 891)
bocheński	877	113 800	Bochnia (12 274)
brzeski	849	102 200	Brzesko (3672)
chrzanowski	722	138 100	Chrzanów (17 833)
dąbrowski	650	66 700	Dąbrowa (6017)
dębicki (od 1937)⁸	1141	110 900	Dębica (9276)
gorlicki¹	1082	104 800	Gorlice (6730)
grybowski (do 1932)¹	585	51 932	Grybów (3311)
jasielski²	1055	116 100	Jasło (10 112)
krakowski^{5 7}	884	187 500	Kraków (221 260)
Kraków	48	221 260	Kraków (221 260)
limanowski	944	87 300	Limanowa (2542)
makowski (od 1924 do 1932)³	823	67 378	Maków (4111)
mielecki	901	77 500	Mielec (7057)
myślenicki^{3 5}	988	102 700	Myślenice (6277)
nowosądecki¹	1572	183 900	Nowy Sącz (30 278)
nowotarski^{3 6}	2069	131 800	Nowy Targ (10 406)
oświęcimski (do 1932)^{4 9}	314	?	Oświęcim (11 949)
pilzneński (lub pilzneński) (do 1932)²	573	47 355	Pilzno (3671)
podgórski (do 1923)⁷	221	39 937	Podgórze (24 676)
ropczycki (do 1937)^{2 8}	1141	110 700	Ropczyce (3382)
spisko-orawski (do 1925)⁶	583	22 684	Nowy Targ (8071)
tarnowski¹	881	142 400	Tarnów (45 235)
wadowicki^{3 4 9}	1109	145 100	Wadowice (8400)
wielicki (do 1932)⁵	458	68 084	Wieliczka (9872)
żywiecki³	1153	130 900	Żywiec (6571)
¹ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat grybowski a jego terytorium włączono do powiatów nowosądeckiego, gorlickiego i tarnowskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3). ² 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat pilzneński a jego terytorium włączono do powiatów ropczyckiego i jasielskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3). ³ 1 stycznia 1924 r. utworzono powiat makowski z części obszaru powiatów żywieckiego i myślenickiego (Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 991). 1 kwietnia 1932 r. powiat zniesiono a jego terytorium włączono do powiatów wadowickiego, żywieckiego, myślenickiego i nowotarskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3). ⁴ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat oświęcimski a jego terytorium włączono do powiatów bialskiego i wadowickiego (Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3). ⁵ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat wielicki a jego terytorium włączono do powiatów myślenickiego i krakowskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3). ⁶ 1 lipca 1925 r. zniesiono powiat spisko-orawski a jego terytorium włączono do powiatu nowotarskiego (Dz.U. z 1925 r. nr 63, poz. 441). ⁷ 1 stycznia 1924 r. zniesiono powiat podgórski a jego terytorium włączono do powiatu krakowskiego (Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 992). ⁸ 1 kwietnia 1937 r. zniesiono powiat ropczycki, a z jego terytorium utworzono powiat dębicki (Dz.U. z 1937 r. nr 18, poz. 119). ⁹ 1 kwietnia 1927 r. z powiatu oświęcimskiego wyłączono gminy Przybradz, Graboszyce i Gierałtowice, wcielając je do powiatu wadowickiego^[18].

Województwo lubelskie

Woj. lubelskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bialski²	2122	116 000	Biała Podlaska (17 549)
biłgorajski	1720	116 900	Biłgoraj (8177)
chełmski	1975	162 300	Chełm (29 222)
garwoliński (do 1939)¹	1974	159 900	Garwolin (6262)
hrubieszowski	1575	130 000	Hrubieszów (13 359)
janowski	1960	152 700	Janów (7067)
konstantynowski (do 1932)² (od Konstantynów)	1272	58 460	Janów Podlaski (3900)
krasnostawski	1521	134 200	Krasnystaw (10 435)
lubartowski	1389	108 000	Lubartów (7 638)
lubelski³	1889	163 500	Lublin (112 539)
Lublin (1920-1922 i od 1928)³	30	112 539	Lublin (112 539)
łukowski	1762	129 100	Łuków (13 971)
puławski¹	1618	156 500	Puławy (7205)
radzyński	1621	99 100	Radzyń (5291)
siedlecki²	1988	151 400	Siedlce (36 927)
sokołowski (do 1939)¹	1276	83 900	Sokołów Podlaski (9901)
tomaszowski	1397	121 100	Tomaszów (10 433)
węgrowski (do 1939)¹	1301	88 800	Węgrów (9416)
włodawski	2326	113 600	Włodawa (8519)
zamojski	1662	149 500	Zamość (24 273)
¹ 1 kwietnia 1939 r. wyłączono powiaty: garwoliński, sokołowski, węgrowski i gminę Irena z powiatu puławskiego (którą przyłączono do powiatu garwolińskiego – Dz.U. z 1939 r. nr 14, poz. 82) i włączono je do województwa warszawskiego (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240). ² 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat konstantynowski a jego terytorium włączono do powiatu bialskiego i siedleckiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 33). ³ 4 marca 1920 r. utworzono powiat miejski w Lublinie (Dz.U. z 1920 r. nr 20, poz. 106), 26 lipca 1922 r. został zniesiony (Dz.U. z 1922 r. nr 56, poz. 510) i ponownie utworzony 12 kwietnia 1928 r. (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 426).

Województwo lwowskie

Woj. lwowskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bóbrecki	891	97 100	Bóbrka (5441)
brzozowski	684	83 200	Brzozów (4242)
cieszanowski (do 1922)⁴	1136	86 549	Cieszanów (2248)
dobromilski	994	94 000	Dobromil (5531)
drohobycki	1499	194 400	Drohobycz (32 622)
gródecki	889	85 000	Gródek Jagielloński (12 942)
jarosławski	1337	148 000	Jarosław (22 330)
jaworowski	977	86 800	Jaworów (10 690)
kolbuszowski	873	69 600	Kolbuszowa (3112)
krośnieński¹	934	113 400	Krosno (12 125)
liski (od 1931 leski)⁵	1832	111 600	Lisko (od 1931 Lesko) (3943)
lubaczowski (od 1923)⁴	1146	87 300	Lubaczów (6245)
lwowski	1276	142 800	Lwów (316 177)
Lwów	67	316 177	Lwów (316 177)
łańcucki	889	97 700	Łańcut (7535)
mościski	755	89 500	Mościska (4770)
niżański	973	64 200	Nisko (5461)
przemyski	1002	162 500	Przemyśl (51 379)
przeworski	415	61 400	Przeworsk (5941)
rawski	1401	122 100	Rawa Ruska (11146)
rudecki	670	79 200	Rudki (3649)
rzeszowski¹	1270	185 100	Rzeszów (27 499)
samborski²	1133	133 800	Sambor (22 111)
sanocki	1282	114 200	Sanok (14 262)
sokalski	1324	109 100	Sokal (12 135)
starosamborski (do 1932)²	689	82 135	Stary Sambor (4867)
strzyżowski (do 1932)¹	524	56 400	Strzyżów (3060)
tarnobrzeski	949	72 200	Tarnobrzeg (3643)
turczański (od 1931)³	1829	114 400	Turka (10 145)
żółkiewski	1111	95 500	Żółkiew (10 348)
¹ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat strzyżowski a jego terytorium włączono do powiatów rzeszowskiego i krośnieńskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36). ² 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat starosamborski a jego terytorium włączono do powiatu samborskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36). ³ 17 kwietnia 1931 roku przyłączono do woj. lwowskiego powiat turczański z woj. stanisławowskiego (Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238). ⁴ 1 stycznia 1923 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu cieszanowskiego z Cieszanowa do Lubaczowa, a nazwę powiatu zmieniono na powiat lubaczowski (M.P. z 1922 r. nr 282, poz. 204). ⁵ 4 marca 1931 zmieniona nazwę Liska na Lesko i przez to powiatu liskiego na powiat leski (M.P. z 1931 r. nr 51, poz. 86).

Województwo łódzkie

Woj. łódzkie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
brzeziński	1100	150 900	Brzeziny (13 045)
kaliski (do 1938)²	1481	195 800	Kalisz (55 125)
kolski (do 1938)²	1220	119 400	Koło (13 771)
konecki (od 1939)⁴	1619	135 900	Końskie (11 102)
koniński (do 1938)^{1 2}	2368	207 500	Konin (10 390)
kutnowski (od 1939)⁴	922	108 000	Kutno (23 451)
łaski	1400	171 900	Łask (6502)
łęczycki	1317	127 600	Łęczyca (10 553)
łowicki (od 1939)⁴	1258	104 800	Łowicz (17 613)
łódzki³	893	161 700	Łódź (605 467)
Łódź (od 1920)³	59	605 467	Łódź (605 467)
opoczyński (od 1939)⁴	1773	129 900	Opoczno (8921)
piotrkowski	2073	222 200	Piotrków (51 294)
radomszczański	2149	186 400	Radomsko (22 980)
rawski (od 1939)⁴	1327	93 500	Rawa Mazowiecka (9200)
sieradzki	1618	167 400	Sieradz (10 537)
skierniewicki (od 1939)⁴	831	71 000	Skierniewice (20 191)
słupecki (do 1932)¹	1070	83 985	Słupca (6204)
turecki (do 1938)²	1248	101 700	Turek (9421)
wieluński	2107	214 300	Wieluń (13 220)
¹ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat słupecki a jego terytorium włączono do powiatu konińskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 34). ² 1 kwietnia 1938 roku przeniesiono powiaty kaliski, kolski, koniński i turecki do województwa poznańskiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ³ 4 marca 1920 r. utworzono powiat miejski w Łodzi (Dz.U. z 1920 r. nr 20, poz. 106). ⁴ 1 kwietnia 1939 roku do województwa łódzkiego przyłączono (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240): z woj. kieleckiego: powiaty konecki i opoczyński – z wyjątkiem gmin miejskich Skarżysko-Kamienna i Szydłowiec oraz gmin wiejskich Bliżyn i Szydłowiec; z woj. warszawskiego: powiaty kutnowski, łowicki, rawski i skierniewicki.

Województwo nowogródzkie

Woj. nowogrodzkie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
baranowicki	3298	161 100	Baranowicze (22 893)
duniłowicki (lub duniłowiczowski) (do 1922)¹	3687	112 717	Duniłowicze (1386)
dziśnieński (od Dzisna) (do 1922)²	5156	170 342	Głębokie (4514)
lidzki³	4258	183 500	Lida (19 490)
nieświeski	1968	114 500	Nieśwież (7357)
nowogródzki	2930	149 500	Nowogródek (9567)
słonimski	3069	126 500	Słonim (16 284)
stołpecki	2371	99 400	Stołpce (6569)
szczuczyński (od 1929)³	2273	107 200	Szczuczyn ([1921] 1539)
wilejski (do 1922)⁴	3421	103 914	Wilejka (3417)
wołożyński	2799	115 500	Wołożyn (6269)
¹ 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat duniłowicki i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213). ² 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat dziśnieński i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213). ³ 21 maja 1929 r. utworzono szczuczyński z części powiatu lidzkiego i grodzieńskiego (Dz.U. z 1929 r. nr 33, poz. 307). ⁴ 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat wilejski i przyłączono do Ziemi Wileńskiej (Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213).

Województwo poleskie

Woj. poleskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
brzeski	4625	216 200	Brześć nad Bugiem (48 431)
drohicki	2351	97 000	Drohiczyn (Poleski) ([1921] 1987)
iwacewicki (od 1935)²	3562	83 700	Iwacewicze ([1921] 373)
kobryński	3545	114 000	Kobryń (10 101)
kosowski (do 1935)²	3578	48 586	Kosów Poleski (3256)
koszyrski (lub kamień-koszyrski)	3243	95 000	Kamień Koszyrski ([1921] 1265)
łuniniecki³	5722	109 300	Łuniniec (8721)
piński³	5587	183 600	Pińsk (31 913)
prużański	2644	108 600	Prużana (8013)
sarneński (do 1930)^{1 3}	5441	131 652	Sarny (5931)
stoliński (od 1923)³	5389	124 800	Stolin (6328)
¹ 16 grudnia 1930 r. powiat sarneński zmienił przynależność z województwa poleskiego do województwa wołyńskiego (Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649). ² 1 kwietnia 1935 r. zniesiono powiat kosowski, a z jego terytorium utworzono powiat iwacewicki (Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 318, zm. Dz.U. z 1931 r. nr 111, poz. 867). ³ 1 stycznia 1923 r. utworzono powiat stoliński z części powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego (Dz.U. z 1922 r. nr 116, poz. 1051).

Województwo pomorskie

Woj. pomorskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
brodnicki	912	56 300	Brodnica (8521)
bydgoski (od 1938)¹	1334	58 100	Bydgoszcz (117 528)
Bydgoszcz (od 1938)¹	75	117 528	Bydgoszcz (117 528)
chełmiński	738	52 800	Chełmno (12 531)
chojnicki	1854	76 900	Chojnice (14 255)
działdowski (do 1938)²	842	42 700	Działdowo (5103)
Gdynia (od 1929)⁴	66	30 210	Gdynia (30 210)
gniewski (do 1932)³	417	27 161	Gniew (3639)
Grudziądz	28	50 405	Grudziądz (50 405)
grudziądzki	758	42 800	Grudziądz (50 405)
Inowrocław (od 1938)¹	37	30 862	Inowrocław (30 862)
inowrocławski (od 1938)¹	1267	67 500	Inowrocław (30 862)
kartuski⁴	1302	68 700	Kartuzy (5055)
kościerski	1162	51 700	Kościerzyna (7379)
lipnowski (od 1938)¹	1535	104 500	Lipno (10 415)
lubawski (od Lubawa)	833	53 600	Nowe Miasto Lubawskie (4473)
morski (od 1927)⁴	1281	79 900	Wejherowo (do 1928 Gdynia⁴) (12 559)
nieszawski (od 1938)¹	1278	117 900	Nieszawa (2904)
pucki (do 1926)⁴	590	27 973	Puck (2792)
rypiński (od 1938)¹	1188	84 900	Rypin (8348)
sępoleński	681	31 600	Sępolno (3992)
starogardzki³	1127	71 800	Starogard (13 356)
szubiński (od 1938)¹	917	47 800	Szubin (3271)
świecki³	1533	88 000	Świecie (8729)
tczewski³	716	67 400	Tczew (22 728)
Toruń	59	54 280	Toruń (54 280)
toruński	864	52 300	Toruń (54 280)
tucholski	1039	41 200	Tuchola (5477)
wąbrzeski	673	49 900	Wąbrzeźno (8591)
wejherowski (do 1928)⁴	789	43 755	Wejherowo (8786)
włocławski (od 1938)¹	1325	147 800	Włocławek (56 277)
wyrzyski (od 1938)¹	1101	64 900	Wyrzysk (1642)
¹ 1 kwietnia 1938 r. dokonano zmian granic województwa. Z województwa poznańskiego przyłączono powiaty wyrzyski, szubiński, bydgoski i inowrocławski, powiaty miejskie Bydgoszcz i Inowrocław oraz części powiatu mogileńskiego (miasto Kruszwica i gminy Kruszwica i Chełmce, które przyłączono do powiatu inowrocławskiego – Dz.U. z 1938 r. nr 19, poz. 154), a z województwa warszawskiego przyłączono powiaty: nieszawski, rypiński, lipnowski i włocławski (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ² 1 kwietnia 1938 roku powiat działdowski przyłączono do woj. warszawskiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ³ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat gniewski a jego obszar włączono do powiatów starogardzkiego, świeckiego i tczewskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 19). ⁴ 1 stycznia 1927 r. utworzono powiat morski z siedzibą w Gdyni z większości powiatu puckiego (pozostały obszar włączono do powiatu wejherowskiego) oraz z części powiatu wejherowskiego, łącznie z Gdynią (Dz.U. z 1926 r. nr 117, poz. 678; Dz.U. z 1926 r. nr 128, poz. 760). 21 marca 1928 r. włączono do powiatu morskiego powiat wejherowski z wyjątkiem gmin Linja, Tłuczewo, Niepoczołowice, Zakrzewo i Kętrzyno włączonych do powiatu kartuskiego i przeniesiono siedzibę z Gdyni do Wejherowa (Dz.U. z 1928 r. nr 25, poz. 221). 24 stycznia 1929 wyłączono z powiatu morskiego gminę miejską Gdynia i utworzono z niej odrębny powiat miejski (Dz.U. z 1929 r. nr 4, poz. 35).

Województwo poznańskie

Woj. poznańskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bydgoski (do 1938)³	1334	58 100	Bydgoszcz (117 528)
Bydgoszcz (do 1938)³	75	117 528	Bydgoszcz (117 528)
chodzieski	893	44 500	Chodzież (7511)
czarnkowski	919	43 300	Czarnków (4737)
Gniezno (od 1925)¹	18	29 924	Gniezno (29 924)
gnieźnieński^{1 11}	1126	57 300	Gniezno (29 924)
gostyński	701	55 900	Gostyń (6815)
grodziski (do 1932)⁴	430	35 672	Grodzisk (5604)
Inowrocław (od 1925 do 1938)¹ ³	37	30 862	Inowrocław (30 862)
inowrocławski (do 1938)¹ ³	1267	67 500	Inowrocław (30 862)
jarociński⁸	1124	87 500	Jarocin (8688)
kaliski (od 1938)²	1478	196 700	Kalisz (55 125)
kępiński⁷	1179	86 800	Kępno (7182)
kolski (od 1938)²	1097	109 800	Koło (13 771)
koniński (od 1938)²	2152	188 000	Konin (10 390)
kościański⁹	1057	78 900	Kościan (10 275)
koźmiński (do 1932)⁵	453	34 496	Koźmin (4999)
krotoszyński⁵	915	75 500	Krotoszyn (12 969)
leszczyński	827	61 200	Leszno (19 258)
międzychodzki	755	31 000	Międzychód (5126)
mogileński³ ¹⁰	1059	70 300	Mogilno (5200)
nowotomyski⁴	1276	87 300	Nowy Tomyśl (2550)
obornicki	966	50 400	Oborniki (5244)
odolanowski (do 1932)⁶	629	43 217	Odolanów (2437)
ostrowski⁶	1194	104 100	Ostrów Wielkopolski (19 555)
ostrzeszowski (do 1932)⁷	572	40 082	Ostrzeszów (5413)
pleszewski (do 1932)⁸	483	38 234	Pleszew (7638)
Poznań¹³	77	246 698	Poznań (246 698)
poznański (od 1925)¹²	1227	91 200	Poznań (246 698)
poznański wschodni (do 1924)¹²	664	51 530	Poznań (169 793)
poznański zachodni (do 1924)¹²	638	45 337	Poznań (169 793)
rawicki	523	49 900	Rawicz (10 827)
strzelneński (lub strzeliński) (do 1932)¹⁰	615	39 913	Strzelno (4927)
szamotulski	1076	67 700	Szamotuły (8307)
szubiński (do 1938)³	917	47 800	Szubin (3271)
śmigielski (do 1932)⁹	554	37 955	Śmigiel (3754)
średzki	800	49 900	Środa (8087)
śremski	921	57 300	Śrem (7652)
turecki (od 1938)²	1591	130 500	Turek (9421)
wągrowiecki	1037	54 300	Wągrowiec (7555)
witkowski (do 1927)¹¹	588	30 248	Witkowo (1605)
wolsztyński	754	47 900	Wolsztyn (4580)
wrzesiński¹¹	608	43 700	Września (8148)
wyrzyski (do 1938)³	1163	66 900	Wyrzysk (1642)
żniński	739	41 500	Żnin (5090)
¹ 1 lipca 1925 r. utworzono powiaty miejskie w Gnieźnie i Inowrocławiu (Dz.U. z 1925 r. nr 59, poz. 416, Dz.U. z 1925 r. nr 59, poz. 417). ² 1 kwietnia 1938 roku do woj. poznańskiego przeniesiono powiaty kaliski, kolski, koniński i turecki z woj. łódzkiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ³ 1 kwietnia 1938 roku z woj. poznańskiego wyłączono powiaty wyrzyski, szubiński, bydgoski i inowrocławski, powiaty miejskie Bydgoszcz i Inowrocław oraz części powiatu mogileńskiego (miasto Kruszwica i gminy Kruszwica i Chełmce, które przyłączono do powiatu inowrocławskiego – Dz.U. z 1938 r. nr 19, poz. 154) i włączono je do woj. pomorskiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ⁴ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat grodziski, a jego terytorium włączono do powiatu nowotomyskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ⁵ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat koźmiński, a jego terytorium włączono do powiatu krotoszyńskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ⁶ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat odolanowski, a jego terytorium włączono do powiatu ostrowskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ⁷ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat ostrzeszowski, a jego terytorium włączono do powiatu kępińskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ⁸ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat pleszewski, a jego terytorium włączono do powiatu jarocińskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ⁹ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat śmigielski, a jego terytorium włączono do powiatu kościańskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ¹⁰ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat strzelneński, a jego terytorium włączono do powiatu mogileńskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35). ¹¹ 1 kwietnia 1927 r. zniesiono powiat witkowski, a jego terytorium włączono do powiatu gnieźnieńskiego i wrzesińskiego (Dz.U. z 1927 r. nr 17, poz. 130). ¹² 1 stycznia 1925 r. zniesiono powiaty poznański wschodni i poznański zachodni i utworzono z ich terytorium powiat poznański (Dz.U. z 1924 r. nr 117, poz. 1044). ¹³ 29 stycznia 1925 r. zniesiono starostwo grodzkie w Poznaniu przekazując jego uprawnienia prezydentowi miasta (Dz.U. z 1925 r. nr 8, poz. 61).

Województwo stanisławowskie

Woj. stanisławowskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bohorodczański (do 1932)²	854	70 212	Bohorodczany (2615)
doliński	2397	118 400	Dolina (9616)
horodeński	849	92 900	Horodenka (12 303)
kałuski	1137	102 300	Kałusz (12 131)
kołomyjski⁴	1339	176 000	Kołomyja (33 391)
kosowski	1839	93 900	Kosów Huculski (5653)
nadwórniański²	2472	140 700	Nadwórna (8716)
peczeniżyński (do 1929)⁴	496	43 085	Peczeniżyn (5984)
rohatyński	1147	127 300	Rohatyn (7513)
skolski (do 1932)³	1268	50 310	Skole (5989)
stanisławowski²	1249	198 400	Stanisławów (60 256)
stryjski³	2081	152 600	Stryj (30 682)
śniatyński	567	78 000	Śniatyn (10 915)
tłumacki	934	116 000	Tłumacz (6836)
turczański (do 1931)¹	1459	76 645	Turka (10 030)
żydaczowski	883	83 800	Żydaczów (4534)
¹ 17 kwietnia 1931 roku z woj. stanisławowskiego wyłączono powiat turczański i włączono do woj. lwowskiego (Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238). ² 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat bohorodczański a jego obszar włączono do powiatów nadwórniańskiego i stanisławowskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 37). ³ 1 kwietnia 1932 r. zniesiono powiat skolski a jego obszar włączono do powiatu stryjskiego (Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 37). ⁴ 1 kwietnia 1929 r. zniesiono powiat peczeniżyński a jego obszar włączono do powiatu kołomyjskiego (Dz.U. z 1929 r. nr 20, poz. 190).

Województwo śląskie

Woj. śląskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
bielski¹	339	59 500	Bielsko (22 573)
Bielsko (do 1939)¹	10	22 573	Bielsko (22 573)
cieszyński^{2 3}	1305	[1939] 176 600	Cieszyn ([1939] 28 000)
frysztacki (od 1938)^{3 4}	262	[1939] 143 000	Frysztat (?)
Katowice	42	127 044	Katowice (127 044)
katowicki⁵ ⁶	213	215 100	Katowice (127 044)
Królewska Huta (od 1934 Chorzów)⁷	32	80 734	Królewska Huta (od 1934 Chorzów)⁷(80 734)
lubliniecki	715	45 200	Lubliniec (8512)
pszczyński⁵	1046	151 500	Pszczyna (7240)
rudzki (do 1924)⁵	106	52 159	Ruda (?)
rybnicki⁵	890	212 900	Rybnik (23 046)
świętochłowicki (do 1939)⁵ ⁶	80	201 200	Świętochłowice (26 706)
tarnogórski⁶	268	107 000	Tarnowskie Góry (15 773)
¹ 1 kwietnia 1939 zniesiono powiat miejski Bielsko, a jego terytorium włączono do powiatu bielskiego (Dz. U. Śl. z 1939 r., nr 8, poz. 19). ² 31 października 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono cieszyński zachodni (czeskocieszyński), który zintegrowano z polskim powiatem cieszyńskim (wschodnim) (Dz. U. Śl. z 1938 r. Nr 18, poz. 35). ³ 16 listopada 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono skrawki powiatów frydeckiego i czadeckiego o łącznej powierzchni 641 km², które 1 lutego 1939 przyłączono do polskich powiatów frysztackiego i cieszyńskiego (Dz. U. Śl. z 1939 r. Nr 2, poz. 6). ⁴ 31 października 1938 do Polski z Czechosłowacji przyłączono powiat frysztacki (Dz. U. Śl. z 1938 r. Nr 18, poz. 35). ⁵ 15 lutego 1924 zniesiono powiat rudzki, a jego terytorium włączono do powiatów katowickiego, pszczyńskiego, rybnickiego i świętochłowickiego (Dz. U. Śl. z 1924 r. nr 5, poz. 20). ⁶ 7 marca 1939 zniesiono powiat świętochłowicki, a jego terytorium włączono do powiatów katowickiego i tarnogórskiego (Dz. U. Śl. z 1939 r. nr 6, poz. 15). ⁷ 1 lipca 1934 przemianowano miasto Królewska Huta na Chorzów (Dz. U. Śl. z 1934 r. nr 13, poz. 24).

Województwo tarnopolskie

Woj. tarnopolskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
borszczowski	1067	103 300	Borszczów (6235)
brodzki	1125	91 300	Brody (12 401)
brzeżański	1135	103 800	Brzeżany (11 721)
buczacki	1208	139 100	Buczacz (10 274)
czortkowski	734	84 000	Czortków (19 215)
husiatyński (do 1925)^*	873	85 991	Husiatyn (2104)
kamionecki	1000	82 100	Kamionka Strumiłowa (7935)
kopyczyniecki (od 1925)^*	841	88 600	Kopyczyńce (8732)
podhajecki	1018	95 700	Podhajce (5743)
przemyślański	927	89 900	Przemyślany (5391)
radziechowski	1022	69 300	Radziechów (5440)
skałacki	876	89 200	Skałat (7223)
tarnopolski	1231	142 200	Tarnopol (35 831)
trembowelski	789	84 300	Trembowla (7840)
zaleszczycki	684	72 000	Zaleszczyki (4114)
zbaraski	740	65 600	Zbaraż (7673)
zborowski	941	81 400	Zborów (5182)
złoczowski	1195	118 600	Złoczów (13 265)
* 1 lipca 1925 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu husiatyńskiego z Husiatyna do Kopyczyniec a nazwę powiatu zmieniono na powiat kopyczyniecki (M.P. z 1925 r. nr 160, poz. 717).

miasto stołeczne Warszawa

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
południowo-warszawski (od 1928)^{1 2}	50	307 100	Warszawa (1 178 914)
północno-warszawski (od 1928)^{1 2}	31	478 200
prasko-warszawski (od 1928)¹	50	176 100
śródmiejsko-warszawski (od 1931)²	10	218 100
¹ 24 sierpnia 1928 r. utworzono powiaty: południowo-warszawski, północno-warszawski i prasko-warszawski (Dz.U. z 1928 r. nr 72, poz. 647). ² 1 kwietnia 1931 r. utworzono powiat śródmiejsko-warszawski z części powiatów południowo-warszawskiego i północno-warszawskiego (Dz.U. z 1931 r. nr 26, poz. 155).

Województwo warszawskie

Woj. warszawskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
błoński	1074	143 800	Grodzisk (15 678)
ciechanowski	1209	78 800	Ciechanów (13 954)
działdowski (od 1938)³	842	42 700	Działdowo (5103)
garwoliński (od 1939)⁴	2044	175 700	Garwolin (6262)
gostyniński	1147	81 600	Gostynin (7783)
grójecki	1699	132 400	Grójec (9518)
kutnowski (do 1939)²	922	108 000	Kutno (23 451)
lipnowski (do 1938)¹	1535	104 500	Lipno (10 415)
łomżyński (od 1939)⁴	2657	168 200	Łomża (25 065)
łowicki (do 1939)²	1258	104 800	Łowicz (17 613)
makowski	1136	65 600	Maków Mazowiecki (6645)
miński	1228	111 100	Mińsk Mazowiecki (13 015)
mławski	1486	103 100	Mława (19 584)
nieszawski (do 1938)¹	1278	117 900	Nieszawa (2904)
ostrołęcki (od 1939)⁴	2281	112 600	Ostrołęka (13 438)
ostrowski (od 1939)⁴	1467	99 800	Ostrów Mazowiecka (17 611)
płocki	1485	128 100	Płock (32 777)
płoński	1289	81 400	Płońsk (10 393)
przasnyski	1410	69 100	Przasnysz (7838)
pułtuski	1527	118 100	Pułtusk (15 487)
radzymiński	1076	97 500	Radzymin (6780)
rawski (do 1939)²	1327	93 500	Rawa Mazowiecka (9200)
rypiński (do 1938)¹	1214	86 600	Rypin (8348)
sierpecki	1204	84 900	Sierpc (10 051)
skierniewicki (do 1939)²	831	71 000	Skierniewice (20 191)
sochaczewski	1052	75 200	Sochaczew (10 822)
sokołowski (od 1939)⁴	1276	83 900	Sokołów Podlaski (9901)
warszawski	1766	318 500	Warszawa (1 178 914)
węgrowski (od 1939)⁴	1301	88 800	Węgrów (9416)
włocławski (do 1938)¹	1325	147 800	Włocławek (56 277)
¹ 1 kwietnia 1938 r. wyłączono powiaty nieszawski, rypiński, lipnowski oraz włocławski i przyłączono je do woj. pomorskiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ² 1 kwietnia 1939 r. wyłączono powiaty kutnowski, łowicki, rawski oraz skierniewicki i przyłączono je do woj. łódzkiego (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240). ³ 1 kwietnia 1938 roku do woj. warszawskiego przyłączono powiat działdowski z woj. pomorskiego (Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350). ⁴ 1 kwietnia 1939 roku do woj. warszawskiego przyłączono (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240): z woj. lubelskiego: powiaty garwoliński, sokołowski i węgrowski oraz gminę Irena z powiatu puławskiego, którą według Dz.U. z 1939 r. nr 14, poz. 82 przyłączono do powiatu garwolińskiego; z woj. białostockiego: powiaty łomżyński, ostrołęcki i ostrowski.

Województwo wileńskie

(do 1926 jako Ziemia Wileńska)

Woj. wileńskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
brasławski	4217	143 100	Brasław ([1921] 1587)
duniłowicki (lub duniłowiczowski) (do 1925)⁴	3849	112 911	Duniłowicze (1386)
dziśnieński (od Dzisna)	3968	159 900	Głębokie (7544)
mołodeczański (od 1927)³	1898	91 300	Mołodeczno (5964)
oszmiański³	2362	104 600	Oszmiana (7334)
postawski (od 1926)⁴	3050	99 900	Postawy ([1921] 974)
święciański	4017	136 500	Święciany (5893)
trocki (do ok. 1923)²	?	?	Troki (ok. 2000)
wilejski³	3427	131 100	Wilejka (5848)
wileński (do ok. 1923)^{1 2}	?	?	Wilno (ok. 129 000)
wileńsko-trocki (od Troki) (od ok. 1923)	5967	214 500	Wilno (196 383)
Wilno¹	105	196 383	Wilno (196 383)
¹ 28 maja 1919 r. utworzono powiat miejski w Wilnie (Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 40), zniesiony 11 grudnia 1920 r. (Dz. Urz. TKR z 1920 r. Nr 8, Dekret Nr 35 z dnia 29 listopada 1920 r.), przywrócony w 1921 r. (Dz. Urz. TKR z 1921 r. Nr 9 (19), Dekret Nr 96 z dnia 18 lutego 1921 r.). ² Około 1923 r. (dokładna data nieznana) powiaty wileński i trocki połączono w jeden powiat wileńsko-trocki. ³ 1 kwietnia 1927 r. utworzono powiat mołodeczański z części obszaru powiatów wilejskiego i oszmiańskiego (Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472, zm. Dz.U. z 1926 r. nr 26, poz. 158, zm. Dz.U. z 1927 r. nr 8, poz. 62). ⁴ 1 stycznia 1926 r. utworzono powiat postawski z powiatu duniłowickiego (Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472).

Województwo wołyńskie

Woj. wołyńskie

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba mieszkańców	Siedziba (liczba mieszkańców)
dubieński (lub dubnowski)	3275	226 700	Dubno (12 696)
horochowski	1757	122 100	Horochów (5991)
kostopolski (od 1925)²	3496	159 600	Kostopol (6523)
kowelski	5682	255 100	Kowel (27 653)
krzemieniecki	2790	243 000	Krzemieniec (19 997)
lubomelski	2054	85 500	Luboml (4111)
łucki	4767	290 800	Łuck (37 737)
ostrogski (do 1924)³	818	56 595	Ostróg (12 975)
rówieński²	2898	252 800	Równe (40 788)
sarneński (od 1930)¹	5478	181 300	Sarny (7587)
włodzimierski	2208	150 400	Włodzimierz (24 609)
zdołbunowski (od 1925)³	1349	118 300	Zdołbunów (10 228)
¹ 16 grudnia 1930 r. przyłączono do woj. wołyńskiego powiat sarneński z woj. poleskiego (Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649). ² 1 stycznia 1925 r. utworzono powiat kostopolski z części powiatu rówieńskiego (Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 655). ³ 1 stycznia 1925 r. przemianowano powiat ostrogski na zdołbunowski (Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 655).

Zobacz też

województwo sandomierskie (II Rzeczpospolita)
miasta w II Rzeczypospolitej
gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych
wojewodowie II Rzeczypospolitej
Podział administracyjny Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce (1918–1939)

Uwagi

↑ Szczegóły zmian wraz z odnośnikami do odpowiednich rozporządzeń znajdują się w poniższych tabelach.
↑ W tym 711 obszarów dworskich.
↑ W tym 1651 obszarów dworskich.
↑ W tym 191 473 osoby wojska skoszarowanego.

Przypisy

↑ AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 26, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .
↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395 – Ustawa tymczasowa z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji.
↑ Dz.U. z 1919 r. nr 64, poz. 385 – Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej.
↑ Dz.U. z 1920 r. nr 73, poz. 497 – Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego.
↑ Dz. U. Śl. Nr 1, poz. 3; załącznik: Dz. U. Śl. Nr 13, poz. 43.
↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 – Ustawa o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.
↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 – Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego.
↑ Księga adresowa Polski 1928 – Ustrój państwowy i administracja: Obszar i zaludnienie.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Stefan Wojtkowiak: Państwowe, administracyjne, wojskowe i wyznaniowe podziały terytorialne na ziemiach polskich (zarys dziejów) – Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski. Łódź: Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Łodzi, 2000.
↑ Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 19 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa poznańskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa lwowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 37 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa stanisławowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 30, poz. 315 – Obwieszczenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1932 r. o sprostowaniu błędów w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego.
↑ Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. o zmianie granic województw poleskiego i wołyńskiego.
↑ Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238 – Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o wyłączeniu powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego.
↑ Sandomierz (pol.). E-Wyjazd.pl. [dostęp 2016-10-18].
↑ Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585 – Dekret Prezydenta RP z dnia 11 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych.
↑ ^a ^b AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, 2005, s. 32, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .
↑ StefanS. Szulc StefanS. (red.), Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1 .
↑ Burzliwe losy powiatu oświęcimskiego.

Ważniejsza literatura

Województwo Śląskie, p.red. F. Serafina, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1555);
Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski, prof. dr hab. Stefan Wojtkowiak,
Dzienniki Ustaw
Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga
Adam J. Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Warszawa 2008.

[15] Szczegóły zmian wraz z odnośnikami do odpowiednich rozporządzeń znajdują się w poniższych tabelach.

[19] W tym 711 obszarów dworskich.

[20] W tym 1651 obszarów dworskich.

[21] W tym 191 473 osoby wojska skoszarowanego.

[1] AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 26, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .

[2] Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395 – Ustawa tymczasowa z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji.

[3] Dz.U. z 1919 r. nr 64, poz. 385 – Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej.

[4] Dz.U. z 1920 r. nr 73, poz. 497 – Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego.

[5] Dz. U. Śl. Nr 1, poz. 3; załącznik: Dz. U. Śl. Nr 13, poz. 43.

[6] Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.

[7] Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 – Ustawa o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.

[8] Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 – Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego.

[9] Księga adresowa Polski 1928 – Ustrój państwowy i administracja: Obszar i zaludnienie.

[wojtkowiak-10] Stefan Wojtkowiak: Państwowe, administracyjne, wojskowe i wyznaniowe podziały terytorialne na ziemiach polskich (zarys dziejów) – Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski. Łódź: Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Łodzi, 2000.

[11] Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 3, poz. 19 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa poznańskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 36 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa lwowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 37 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa stanisławowskiego; Dz.U. z 1932 r. nr 30, poz. 315 – Obwieszczenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1932 r. o sprostowaniu błędów w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego.

[12] Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649 – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. o zmianie granic województw poleskiego i wołyńskiego.

[13] Dz.U. z 1931 r. nr 34, poz. 238 – Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o wyłączeniu powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego.

[ewyjazd-14] Sandomierz (pol.). E-Wyjazd.pl. [dostęp 2016-10-18].

[16] Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585 – Dekret Prezydenta RP z dnia 11 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych.

[:0-17] AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, 2005, s. 32, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .

[18] StefanS. Szulc StefanS. (red.), Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1 .

[22] Burzliwe losy powiatu oświęcimskiego.

[23] województwo autonomiczne

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[a]

[15]

[16]

[17]

[b]

[c]

[d]

[18]

[A]

Województwa	białostockie (od 1919) kieleckie (od 1919) krakowskie (od 1920) lubelskie (od 1919) lwowskie (od 1920) łódzkie (od 1919) nowogródzkie (od 1921) poleskie (od 1921) pomorskie (od 1919) poznańskie (od 1919) stanisławowskie (od 1920) śląskie^[A] (od 1920) tarnopolskie (od 1920) Warszawa (od 1919) warszawskie (od 1919) wileńskie (od 1926) wołyńskie (od 1921)
Okręgi adm.	okręg nowogródzki (1920–21) okręg poleski (1920–21) okręg wołyński (1920–21) Śląsk Cieszyński (1920–22) Ziemia Wileńska (1922–26)
Zobacz też	województwo sandomierskie (projektowane)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne