Podział administracyjny I Rzeczypospolitej

Podział administracyjny I RP. Stan prawny na rok 1619

Podział administracyjny w 1764

Podział administracyjny w latach 1773–1793

Szczegółowy podział na województwa i powiaty, stan prawny na rok 1619

Podział Rzeczypospolitej Obojga Narodów na prowincje

Fragment obrazu Bernarda Bellotta Elekcja Stanisława Augusta przedstawiający elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 na Woli, widoczne koło rycerskie z chorągwiami województw

Podział administracyjny I Rzeczypospolitej był pochodną skomplikowanej historii wewnętrznych zmian terytorialnych sięgających czasów rozbicia dzielnicowego w Polsce oraz zewnętrznych strat i nabytków terytorialnych Polski i Litwy.

Pojęcie Rzeczpospolita Obojga Narodów odnosi się do państwa polskiego od unii lubelskiej (1569) do ostatniego rozbioru. Rzeczpospolita składała się z dwóch części: Korony Królestwa Polskiego (potocznie – Korony) i Wielkiego Księstwa Litewskiego (potocznie – Litwy), które posiadały dużą niezależność przejawiającą się również w administracji terytorialnej.

Korona Polska

Korona dzieliła się na dwie prowincje: wielkopolską (do której zaliczano również Mazowsze i Prusy Królewskie) oraz małopolską (z Rusią Czerwoną, Podolem, Wołyniem i Ukrainą).

Prowincja wielkopolska

Wielkopolska

województwo poznańskie (od 1314) z ziemią wschowską (Wschowa)
województwo kaliskie (od 1314) (Kalisz)
- powiat gnieźnieński (do 1768)
- powiat kcyński (do 1768)
- powiat kaliski
- powiat koniński
- powiat nakielski (do 1768)
- powiat pyzdrski
województwo gnieźnieńskie (Gniezno), utworzone w 1768 z trzech powiatów wydzielonych z województwa kaliskiego
- powiat gnieźnienski
- powiat kcyński
- powiat nakielski
województwo sieradzkie (Sieradz) (od 1339) z ziemią wieluńską (Wieluń) (od ok. 1420)
- powiat sieradzki
- powiat szadkowski
- powiat piotrkowski
- powiat radomszczański
- powiat wieluński (ziemia wieluńska)
- powiat ostrzeszowski (ziemia wieluńska)
województwo łęczyckie (Łęczyca) (od 1352)
- powiat łęczycki
- powiat brzeziński
- powiat orłowski
województwo brzeskokujawskie (Brześć Kujawski)
- powiat brzeski
- powiat radziejowski
- powiat przedecki
- powiat kowalski
- powiat kruszwicki
województwo inowrocławskie (Inowrocław) z ziemią dobrzyńską (Dobrzyń)
- powiat bydgoski
- powiat inowrocławski
- powiat dobrzyński
- powiat rypiński
- powiat lipnowski

Mazowsze

województwo rawskie (od 1462)
- powiat rawski
- powiat bielski
- powiat sochaczewski
- powiat mszczonowski
- powiat gostyniński
- powiat gąbiński
województwo płockie (od 1495)
- powiat płocki
- powiat bielski
- powiat raciąski
- powiat sierpski (dziś sierpecki)
- powiat płoński
- powiat szreński
- powiat niedzborski
- powiat mławski
województwo mazowieckie (od 1529)
- ziemia czerska
  - powiat czerski (zwany garwolińskim)
  - powiat grójecki
  - powiat warecki
- ziemia warszawska
  - powiat warszawski
  - powiat błoński
  - powiat tarczyński
- ziemia zakroczymska
  - powiat zakroczymski
  - powiat serocki
  - powiat nowomiejski
- ziemia ciechanowska
  - powiat ciechanowski
  - powiat przasnyski
  - powiat sąchocki (dawniej czerwiński)
- ziemia łomżyńska
  - powiat łomżyński
  - powiat koleński (kolneński)
  - powiat zambrowski
  - powiat ostrołęcki
- ziemia wiska
  - powiat wiski
  - powiat wąsoski
  - powiat radziłowski
- ziemia różańska
  - powiat różański
  - powiat makowski
- ziemia nurska
  - powiat nurski
  - powiat ostrowski
  - powiat kamieńczykowski
- ziemia liwska (niedzielona na powiaty)
- ziemia wyszogrodzka (niedzielona na powiaty)

Prusy Królewskie

województwo chełmińskie

Od 1466 do 1537 całe województwo było jednym powiatem. W 1537 zostało podzielone na dwa powiaty: powiat michałowski i powiat chełmiński. W 1764 podzielono je na 7 powiatów: chełmiński, toruński, grudziądzki, radzyński, kowalewski, brodnicki i nowomiejski, a następnie w 1767 dodano jeszcze dwa kolejne, golubski i łasiński, jednak decyzje te nigdy nie weszły w życie.

województwo malborskie
- powiat sztumski
- powiat kiszporski
- powiat elbląski
- powiat malborski
województwo pomorskie od 1466 do 1764 dzieliło się na 8 powiatów: człuchowski, gdański, mirachowski, nowski, pucki, świecki, tczewski, tucholski. W 1764 zostało podzielone zostało na powiaty: gdański, pucki, kościerski, tczewski, skarszewski, nowski, świecki, tucholski, człuchowski i mirachowski. Reforma ta nie weszła jednak w życie.
Księstwo Warmińskie