Podział administracyjny Polski (1944–1950)

Podział administracyjny Polski w latach 1944–1950 – podział administracyjny Polski obowiązujący w pierwszych latach po zakończeniu okupacji niemieckiej.

Historia

Zmiany podziału administracyjnego Polski 22 VIII 1944 – 28 VI 1946

Powojenne granice Polski zostały ustalone na konferencjach wielkiej trójki w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945). Na żądanie przywódcy ZSRR Józefa Stalina wschodnią granicę Polski wytyczono wzdłuż linii Curzona. W zamian Polska otrzymała obszar Niemiec na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (z wyjątkiem części Prus Wschodnich przekazanej ZSRR), określany mianem Ziem Odzyskanych^[a][b][1][2].

Powołany z inicjatywy ZSRR 22 lipca 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w miesiąc po rozpoczęciu działalności (21 sierpnia) wydał dekret o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, który wszedł w życie następnego dnia (22 sierpnia). Dekret ten zniósł wprowadzony przez okupanta podział administracyjny (art. 11), przywracając przedwojenną strukturę władz administracyjnych^[c][3][2].

Ważniejsze zmiany administracyjne

• 20 września 1944 weszła w życie ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, zgodnie z którą z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź jako miasto na prawach województwa (Łódź zyskała rangę miasta wydzielonego w ustawowym terminie powołania rady narodowej miasta, czyli 11 listopada 1944; miasto wyzwolono dopiero 19 stycznia 1945)^[4][5];
• 14 marca 1945 Rada Ministrów wstępnie podzieliła Ziemie Odzyskane na 4 okręgi administracyjne niemające statusu województw: Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie i okręg mazurski^[6];
• 1 kwietnia 1945 do województwa krakowskiego przyłączono z województwa kieleckiego powiat miechowski^[7];
• 7 kwietnia 1945:
  • utworzono województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (m. Gdynia, kartuski, kościerski, morski, starogardzki i tczewski)^[8],
  • przeniesiono stolicę województwa pomorskiego z Torunia do Bydgoszczy;
• 7 maja 1945 zniesiono autonomię województwa śląskiego^[9];
• 9 sierpnia 1945:
  • zniesiono powiat janowski, a na jego miejsce utworzono powiat kraśnicki^[10],
  • fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego^[11];
• 18 sierpnia 1945:
  • utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki)^[12],
  • zmieniono granice województw kieleckiego, krakowskiego, śląskiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego)^[13];
• 25 września 1945 część powiatów z Ziem Odzyskanych przekazano pod zarząd wojewodom: białostockiemu (ełcki, gołdapski i olecki), gdańskiemu (powiaty elbląski, kwidzyński, malborski, sztumski, bytowski, lęborski, miastecki, słupski i sławieński), pomorskiemu (człochowski [człuchowski] i złotowski) i poznańskiemu (babimojski, cielęciński [sulęciński], gorzowski, gubiński, krośnieński, międzyrzecki, pilski, rzepiński, skwierzyński, strzelecki, sulechowski, sulęciński, trzcianecki, wschowski i zielonogórski)^[14];
• 28 czerwca 1946 obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju, tworząc na nim trzy nowe województwa: olsztyńskie, szczecińskie (do którego przyłączono z województwa gdańskiego powiaty bytowski, lęborski, miastecki, sławieński i słupski, a z pomorskiego człuchowski i złotowski) i wrocławskie. Śląsk Opolski włączono do województwa śląskiego^[15];
• 1 stycznia 1948 utworzono powiat kolneński^[16];
• 12 marca 1948 zniesiono 5 powiatów (szczuczyński, stopnicki, błoński, nieszawski i lubawski), a na ich miejsce utworzono 5 nowych (grajewski, buski, grodziskomazowiecki, aleksandrowski i nowomiejski)^[17];
• 1 lipca 1948 utworzono powiat miejski w Białej^[18];
• 1 stycznia 1949 przeniesiono powiat siedlecki z powiatem miejskim Siedlce z województwa lubelskiego do warszawskiego^[19];
• 6 lipca 1950:
  • utworzono województwa koszalińskie, opolskie i zielonogórskie^[20],
  • zmieniono nazwę województwa śląskiego na katowickie, a pomorskiego na bydgoskie^[20],
  • przeniesiono powiat częstochowski z powiatem miejskim Częstochowa z województwa kieleckiego do województwa katowickiego^[20],
  • przeniesiono powiat nowomiejski z województwa bydgoskiego do województwa olsztyńskiego^[20],
  • przeniesiono powiat działdowski z województwa warszawskiego do województwa olsztyńskiego,
  • przeniesiono powiaty mogileński i żniński z województwa poznańskiego do województwa bydgoskiego^[20],
  • przeniesiono powiaty konecki i opoczyński z województwa łódzkiego do województwa kieleckiego^[20];
  • utworzono powiaty miejskie w Koszalinie, Rzeszowie i Zielonej Górze^[21].

Podział administracyjny 1 kwietnia 1947

Województwa

Powiaty według województw

Województwo białostockie

Województwo gdańskie

Województwo kieleckie

Województwo krakowskie

Województwo lubelskie

Województwo łódzkie

Województwo olsztyńskie

Województwo pomorskie

Województwo poznańskie

Województwo rzeszowskie

Województwo szczecińskie

Województwo śląskie

Warszawa

Województwo warszawskie

Województwo wrocławskie

Zobacz też

• podział administracyjny Polski 1944–1975
• podział administracyjny Polski 1950–1956
• podział administracyjny Polski 1957–1975

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
• Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947.
• Rocznik Statystyczny 1947. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947.