Podział administracyjny Polski (1944–1975)

	Polska Rzeczpospolita Ludowa ;
	Ten artykuł jest częścią serii:; Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny; Konstytucja; Sejm Rada Społeczno-Gospodarcza (od 1982); ; Rada Państwa Przewodniczący; ; Rząd Premier; ; Podział administracyjny: 1944–75 • 1975–98; Rady narodowe; Partie polityczne; Prezydent PRL (od 1989); Senat (od 1989); Trybunał Stanu (od 1982); Trybunał Konstytucyjny (od 1986); Rzecznik Praw Obywatelskich (od 1988); Naczelny Sąd Administracyjny (od 1980);
	Portal Polska Ludowa

Podział administracyjny Polski w latach 1944–1975 – podział administracyjny Polski i jego zmiany w okresie od zakończenia okupacji niemieckiej na przełomie lat 1944/1945 do 31 maja 1975.

1944–1950

Zmiany podziału administracyjnego Polski 22 VIII 1944 – 28 VI 1946

Powojenne granice Polski zostały ustalone na konferencjach wielkiej trójki w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945). Na żądanie przywódcy ZSRR Józefa Stalina wschodnią granicę Polski wytyczono wzdłuż linii Curzona. W zamian Polska otrzymała obszar Niemiec na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (z wyjątkiem części Prus Wschodnich przekazanej ZSRR), określany mianem Ziem Odzyskanych^[a]^[b]^[1].

Powołany 22 lipca 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego dekretem z dnia 21 sierpnia tegoż roku zniósł wprowadzoną przez okupanta strukturę administracyjną, przywracając przedwojenny podział administracyjny Polski^[2]^[3].

Jesienią 1944 z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź jako województwo miejskie^[4]. W marcu 1945 Ziemie Odzyskane podzielono wstępnie na 4 okręgi administracyjne: Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie i okręg mazurski^[5]. W tym samym czasie z obszaru Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów przedwojennego województwa pomorskiego utworzono województwo gdańskie^[6]. W maju 1945 zniesiono autonomię województwa śląskiego^[7]. W sierpniu 1945 z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego utworzono województwo rzeszowskie^[8]. Z dniem 28 czerwca 1946 obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału terytorialnego państwa, tworząc województwa szczecińskie, olsztyńskie i wrocławskie oraz włączając część powiatów do województw białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego^[9]. Polska dzieliła się odtąd na 14 województw i 2 miasta wydzielone (Warszawa i Łódź)^[10].

Podział administracyjny według stanu na 1 kwietnia 1947
Województwo	Powierzchnia (km²)^[11]	Liczba ludności 14 II 1946^[12]		Powiaty^[13]		Miasta^[13]	Gminy^[13]
Województwo	Powierzchnia (km²)^[11]	ogółem	na km²	ogółem	w tym miejskie	Miasta^[13]	Gminy^[13]
białostockie	22 552	917 563	41	12	1	30	128
gdańskie	10 725	732 150	68	13	2	24	111
kieleckie	18 053	1 717 303	95	13	2	27	213
krakowskie	15 918	2 133 389	134	16	1	43	189
lubelskie	27 742	1 889 650	68	16	1	27	237
łódzkie	20 234	1 772 420	88	14	0	38	232
Łódź miasto	212	496 929	2344	0	0	1	nd.
olsztyńskie	19 319	351 828	18	18	1	30	142
pomorskie	20 029	1 406 493	70	22	4	52	185
poznańskie	39 244	2 422 113	62	42	2	131	340
rzeszowskie	18 201	1 535 400	84	17	0	39	155
szczecińskie	30 252	892 567	30	25	1	74	230
śląskie	15 369	2 823 351	184	29	6	57	295
Warszawa miasto	141	478 755	3396	6	6	1	nd.
warszawskie	28 999	2 114 415	73	21	0	47	273
wrocławskie	24 740	1 941 149	78	35	2	82	276
Polska	311 730	23 929 757^[c]	77	299	29	703	3006

1950–1956

Kolejna reforma administracyjna nastąpiła z dniem 6 lipca 1950. Utworzono wówczas województwa koszalińskie, opolskie i zielonogórskie, podnosząc liczbę jednostek stopnia wojewódzkiego do 19. Jednocześnie przemianowano województwo pomorskie na bydgoskie, a śląskie na katowickie^[14].

W 1951 po raz ostatni uległy zmianie granice Polski. Polska odstąpiła ZSRR rejon w widłach Bugu i Sołokiji ze złożami węgla kamiennego, otrzymując w zamian rejon Ustrzyk Dolnych^[15].

Jesienią 1954 (29 września) przeprowadzono reformę podstawowego szczebla administracji, zastępując gminy gromadami i wprowadzając pośrednią między miastami a wsią kategorię osiedli^[16]^[17].

Województwa (1956)^[18]
Województwo	Powierzchnia (km²)	Liczba ludności 31 XII 1956
Województwo	Powierzchnia (km²)	ogółem (tys.)	na km²
białostockie	23 168	1059	46
bydgoskie	20 765	1611	78
gdańskie	10 917	1126	103
katowickie	9484	3096	326
kieleckie	19 382	1786	92
koszalińskie	17 914	648	36
krakowskie	15 550	2417	155
lubelskie	24 869	1744	70
łódzkie	17 176	1586	92
Łódź miasto	212	682	3216
olsztyńskie	20 986	839	40
opolskie	9509	896	94
poznańskie	26 964	2298	85
rzeszowskie	18 685	1565	84
szczecińskie	12 737	683	54
Warszawa miasto	427	1023	2395
warszawskie	29 421	2278	77
wrocławskie	19 046	2028	107
zielonogórskie	14 518	705	49
Polska	311 730	28 070	90

1957–1975

Podział administracyjny w 1968 roku

1 stycznia 1957 miasta Kraków, Poznań i Wrocław wydzielono z województw, tym samym liczba jednostek administracyjnych najwyższego szczebla wzrosła do 22^[19].

Z początkiem 1973 zniesiono gromady i osiedla oraz przywrócono gminy^[20].

1 czerwca 1975 weszła w życie reforma podziału administracyjnego – utworzono 49 województw, a powiaty zostały zniesione^[21].

Województwa (1970)^[22]
Województwo	Powierzchnia (km²)	Liczba ludności według NSP 8 XII 1970
Województwo	Powierzchnia (km²)	ogółem	na km²
białostockie	23 153	1 175 760	51
bydgoskie	20 892	1 913 184	92
gdańskie	11 036	1 467 755	133
katowickie	9550	3 697 515	387
kieleckie	19 512	1 890 509	97
koszalińskie	18 104	795 392	44
krakowskie	15 355	2 182 271	142
Kraków (miasto)	230	588 033	2556
lubelskie	24 876	1 925 537	77
łódzkie	17 097	1 669 735	98
Łódź (miasto)	214	762 454	3558
olsztyńskie	21 064	979 204	46
opolskie	9554	1 058 435	111
Poznań (miasto)	220	471 367	2147
poznańskie	26 849	2 191 501	82
rzeszowskie	18 637	1 757 460	94
szczecińskie	12 754	898 345	70
Warszawa (miasto)	446	1 314 892	2949
warszawskie	29 410	2 517 940	86
Wrocław (miasto)	229	525 612	2299
wrocławskie	18 919	1 975 603	104
zielonogórskie	14 576	883 766	61
Polska	312 677	32 642 270	104

Uwagi

↑ Konferencja poczdamska jedynie przekazała ten obszar pod zarząd państwa polskiego, odkładając ostateczne ustalenie zachodniej granicy Polski do konferencji pokojowej.
↑ Termin „Ziemie Odzyskane” po raz pierwszy został użyty już w 1938 w odniesieniu do Zaolzia (por. dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o zjednoczeniu Odzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiego z Rzecząpospolitą Polską – Dz.U. z 1938 r. nr 78, poz. 533).
↑ W tym 304 282 osoby nieuwzględnione w podziale na województwa.

Przypisy

↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 41-42.
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8
↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 42.
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 22
↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 43.
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168
↑ Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177
↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 55.
↑ RS 1947 ↓, s. 15-18.
↑ PSSL 1946 ↓, s. XVI.
↑ ^a ^b ^c RS 1947 ↓, s. 14.
↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 46-49.
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 192
↑ RS 1957 ↓, s. 4-12 (strony 43-51 dokumentu PDF).
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 1, poz. 1
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91
↑ NSP 1970 ↓, s. 3-4 (strony 59 i 60 dokumentu PDF).

Bibliografia

Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
Wielka encyklopedia powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947.
Rocznik Statystyczny 1947. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947.
Rocznik Statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957.
Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972.

[1] Konferencja poczdamska jedynie przekazała ten obszar pod zarząd państwa polskiego, odkładając ostateczne ustalenie zachodniej granicy Polski do konferencji pokojowej.

[2] Termin „Ziemie Odzyskane” po raz pierwszy został użyty już w 1938 w odniesieniu do Zaolzia (por. dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o zjednoczeniu Odzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiego z Rzecząpospolitą Polską – Dz.U. z 1938 r. nr 78, poz. 533).

[16] W tym 304 282 osoby nieuwzględnione w podziale na województwa.

[CITEREFGawryszewski200541-42-3] Gawryszewski 2005 ↓, s. 41-42.

[4] Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8

[CITEREFGawryszewski200542-5] Gawryszewski 2005 ↓, s. 42.

[6] Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 22

[CITEREFGawryszewski200543-7] Gawryszewski 2005 ↓, s. 43.

[8] Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57

[9] Dz.U. z 1945 r. nr 17, poz. 92

[10] Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168

[11] Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177

[CITEREFGawryszewski200555-12] Gawryszewski 2005 ↓, s. 55.

[CITEREFRS_194715-18-13] RS 1947 ↓, s. 15-18.

[CITEREFPSSL_1946XVI-14] PSSL 1946 ↓, s. XVI.

[CITEREFRS_194714-15] RS 1947 ↓, s. 14.

[17] Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255

[CITEREFGawryszewski200546-49-18] Gawryszewski 2005 ↓, s. 46-49.

[19] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[20] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 192

[CITEREFRS_19574-12_(strony_43-51_dokumentu_PDF)-21] RS 1957 ↓, s. 4-12 (strony 43-51 dokumentu PDF).

[22] Dz.U. z 1957 r. nr 1, poz. 1

[23] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[24] Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91

[CITEREFNSP_19703-4_(strony_59_i_60_dokumentu_PDF)-25] NSP 1970 ↓, s. 3-4 (strony 59 i 60 dokumentu PDF).

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[c]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne