Pogoń (herb)
 | Ten artykuł od 2016-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
.svg)
Pogoń (biał. Паго́ня (Pahonia), lit. Vytis) – herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, będący równocześnie tradycyjnym symbolem narodowym Litwy i Białorusi oraz herb wielu miejscowości na Podlasiu.
Wygląd
Istnieje wiele odmian herbu, różniących się głównie barwą poszczególnych elementów.
W polu czerwonym srebrny (w rozumieniu heraldycznym; na wizerunku: biały) rycerz w zbroi na tej samej barwy koniu wspiętym, z mieczem w prawej ręce, a w lewej ręce tarcza ze złotym krzyżem lotaryńskim (litewskim). W „wersji litewskiej” (Vytis) tarcza, uprząż, siodło i pasy przedstawione są w kolorze niebieskim. W „wersji białoruskiej” elementy te są srebrne, w miejsce siodła jest długi czaprak, który przybiera wygląd skrzydła. W wersji będącej herbem przedwojennego województwa wileńskiego tarcza i czaprak były barwy czerwonej, a uprząż konia - złota, zaś w herbie województwa poleskiego zarówno tarcza, jak i czaprak oraz uprząż były niebieskie.
Historia
Użycie uzbrojonego jeźdźca jako godła było szeroko rozpowszechnione w Europie[1]. Herb litewski od samego początku wyróżniał się tym, że jeździec dzierżył miecz, a nie włócznię bądź proporzec. Takie przedstawienie jeźdźca pojawia się na Litwie ok. 1366 roku na pieczęci Olgierda. Potem jest przejęte przez kolejnych wielkich książąt, oprócz Kiejstuta, który posługiwał się wyłącznie pieczęcią pieszą. Jeździec z uniesionym mieczem pojawia się również na najstarszych monetach litewskich bitych ok. 1390 roku przez Jagiełłę[2]. Wyjątek stanowią pieczęcie Jerzego, syna Lingwena oraz Włodzimierza, syna Olgierda, na których jeźdźcy, najprawdopodobniej pod wpływem ruskim, dzierżą włócznie[3].
%2c_1386.png)
Pierwotnie jeździec prezentuje zapewne samego wystawcę pieczęci lub monety, jego osobisty znak. Dopiero po objęciu przez Władysława Jagiełłę władzy w Polsce staje się w pełni heraldycznym herbem, kiedy pojawia się na pieczęci herbowej króla z 1386 roku.[1]
Nazwa Pogoń (od czasownika gonić) po raz pierwszy w dokumentach pojawia się w XVI w. Po unii lubelskiej w 1569 roku Pogoń została włączona do herbu Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1795 r., gdy Imperium Rosyjskie anektowało Białoruś, Pogoń została oficjalnie ustanowiona herbem tego regionu. Pod zaborem rosyjskim była herbem guberni wileńskiej (1878), guberni witebskiej (1856), guberni grodzieńskiej (1802), guberni połockiej (1781), obwodu białostockiego (1842). W latach 1816–1837 w herbie województwa augustowskiego, do 1866 w herbie guberni augustowskiej. W latach 1919–1939 znajdowała się w herbie województwa białostockiego. Po powstaniu niepodległej Litwy w 1918 roku Pogoń stała się jej herbem państwowym. Jako herb przyjęła ją również powstała w tym samym roku Białoruska Republika Ludowa. W latach 1991–1995 Pogoń była godłem państwowym Białorusi. Pogoń dała nazwę wielu klubom sportowym w Polsce (np. Pogoń Lwów, Pogoń Prudnik, Pogoń Siedlce, Pogoń Szczecin).
Legenda herbowa: wspomnienie czasów, gdy książę Narymunt Gleb, umierając bezpotomnie, zwołał poddanych i wezwał ich, aby najwaleczniejszego z nich obrać władcą. Gdy Litwa przyjęła chrześcijaństwo, herbowemu rycerzowi dodano na tarczy podwójny krzyż.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Kiersnowski i in. 1988 ↓, s. 10.
- ↑ Kiersnowski i in. 1988 ↓, s. 10-11.
- ↑ Kiersnowski i in. 1988 ↓, s. 11-12.
Bibliografia
- Ryszard Kiersnowski. Godła jagiellońskie. „Wiadomości Numizmatyczne”. XXXII, 1988.
- Zenon Piech: Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów. Warszawa: 2003.
Media użyte na tej stronie
Akt nadania przez Zygmunta III Wazę, króla polskiego, urzędu kanclerza litewskiego Albertowi Stanisławowi Radziwiłłowi, podkanclerzemu litewskiemu, wystawiony 6 lutego 1623 roku w Warszawie. Dokument pergaminowy o wymiarach 66 x 34,5 z pieczęcią Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jest to tak zwana pieczęć wielka litewska.
Herb Litwy
Seal of Grand Duke of Lithuania and King of Poland Jogaila with the Polish Eagle and Lithuanian Vytis (Waykimas), 1386.