Pogorzelce

Pogorzelce

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
Gmina	Białowieża
Liczba ludności (2011)	56[1][2]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	17-230[3]
Tablice rejestracyjne	BHA
SIMC	0023202[4]
Położenie na mapie gminy Białowieża Pogorzelce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pogorzelce
Położenie na mapie województwa podlaskiego Pogorzelce
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Pogorzelce
52°43′20,7″N 23°48′24,0″E/52,722417 23,806667

Pogorzelce – (biał. Пагарэльцы, Paharełcy) wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Białowieża^[4][5]. Leży nad Narewką. Zlokalizowane są w pobliżu uroczyska Poharelec (po drugiej stronie rzeki Narewka na terenie Białowieskiego Parku Narodowego), gdzie według przekazu ustnego było miejsce pracy pierwszych mieszkańców – wypalali tam drewno na węgiel i potaż.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Prawosławni mieszkańcy wsi należą do parafii św. Mikołaja w Białowieży, a wierni kościoła rzymskokatolickiego do parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Białowieży.

Historia

Historia wsi Budy, Teremiski i Pogorzelce jest ściśle związana z przebiegiem zasiedlania i użytkowania Puszczy Białowieskiej. Wraz z wejściem Puszczy w 1589 w skład królewskich dóbr stołowych zaczęło się kontrolowane użytkowanie Puszczy poprzez „wchody”, czyli prawo użytkowania lasu. Systematyczna eksploatacja Puszczy rozpoczęła się w XVII w. Jej gruntowną reformę wprowadził w XVII w. Antoni Tyzenhauz. Uruchomił on nowe ośrodki dostarczające przetworzone produkty leśne np. węgiel, smołę, dziegieć, popiół, potaż. Wówczas wewnątrz puszczy powstały osady przemysłowe Budy, Pogorzelce i Teremiski. Do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono specjalnie ludność z Mazowsza. Osady puszczańskie zakładane były na ziemiach królewskich w dobrach stołowych. Mieszkańcy byli zwolnieni z odrabiania pańszczyzny. Ich zajęciem poza pracą w lesie był udział w polowaniach monarszych (za tę pracę dostawali dodatkowe wynagrodzenie).

Historia i współczesność wszystkich puszczańskich osad jest podobna. Wszystkie trzy pojawiały się na mapach w XVIII w. Systematycznie rozrastały się do początku XX w. W czasie pierwszej wojny światowej wszyscy mieszkańcy opuścili domy by ruszyć w głąb Rosji za wycofującą się armią carską. Po powrocie w latach 1918–1924 odbudowali spalone siedliska. W okresie międzywojennym większość z nich znalazła zatrudnienie w przemyśle leśnym. Według Powszechnego Spisu Ludności przeprowadzonego w 1921 roku wieś liczyła 28 domostw, w których mieszkało 207 osób. 161 z nich zadeklarowało wyznanie prawosławne, 42 rzymskokatolickie, a 3 ewangelickie. Wyznanie 1 osoby nie udało się ustalić. Jednocześnie 155-u mieszkańców wsi Pogorzelce podało białoruską przynależność narodową, a pozostałych 52-óch polską. W owym czasie miejscowość znajdowała się na terenie gminy i powiatu Białowieża^[6].

W 1941 wszystkie wsie leżące wewnątrz Puszczy zostały spacyfikowane przez Niemców: domy spalono, dobytek zrabowano a mieszkańców wysiedlono poza obszar leśny wielu przy tym mordując^[7]. Pacyfikacja wsi Pogorzelce nastąpiła 25 lipca 1941 i została dokonana przez 322 batalion policji niemieckiej. Mieszkańcy powrócili po wojnie by ponownie odbudować gospodarstwa. W 1948 z inicjatywy Ministerstwa Leśnictwa przygotowano plan przesiedlenia mieszkańców Bud, Teremisek i Pogorzelc na ziemie poniemieckie, w okolice Gołdapi. Opróżnione w ten sposób polany puszczańskie miały zostać zalesione. Wobec braku zainteresowania ze strony mieszkańców w 1949 z akcji przesiedleńczej zrezygnowano^[8].

Rozkaz o wysiedleniu mieszkańców wsi terenu Puszczy Białowieskiej podpisany przez Ericha von dem Bacha (fotokopia)

Współczesne siedliska lokowane są w nawiązaniu do dawnych wzorów: w centrum polany, po obu stronach przecinającej ją drogi. Wsie mają układ szeregówki (utrzymano porządek przestrzenny z XVIII w.). Otoczone są polami uprawnymi i współczesnymi łąkami. Zaprzestano użytkowania wielu działek rolniczych. Zachodzi na nich proces naturalnego zarastania.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Pogorzelce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 508 .
• Wystawa Archiwum Państwowego w Białymstoku poświęcona m.in. planom wysiedlenia trzech wsi puszczańskich
• Pogorzelce – zdjęcia