Pojazd zaprzęgowy

Sportowy pojazd zaprzęgowy
Wóz konny o drewnianych kołach stosowany na wsi na budowie
Transport kłody przy użyciu pojazdu zaprzęgowego; powożący idzie pieszo obok

Pojazd zaprzęgowy (zwany też zaprzęgiem) – środek transportu, pojazd poruszający się na kołach (dwóch lub czterech) lub płozach (sanie) przy wykorzystywaniu siły zwierzęcia pociągowego (najczęściej konia), rzadziej człowieka (riksza).

Główne części składowe pojazdu to podwozie z kołami lub płozami stanowiące jego ostoje oraz nadwozie. Zaprzęgiem wykorzystującym siłę zwierzęcia kieruje przeważnie siedząc na tzw. koźle powożący (woźnica, dorożkarz).

Podział pojazdów zaprzęgowych

Historia

Fura ciągnięta przez krowy

Odkrycia archeologiczne wskazują, że już w epoce kamienia łupanego ludzie tworzyli i stosowali rozmaite wynalazki, celem ułatwienia transportu i przewozu ciężkich rzeczy. W ok. 6000 r. p.n.e. powszechnie stosowaną praktyką było toczenie transportowanego przedmiotu na drewnianych walcach we włóku.

  • ok. 3000 rok p.n.e. – w Mezopotamii, w mieście Ur włók ten przekształcił się w ciężki wóz na dwóch pełnych kołach, ciągnionym za pośrednictwem dyszla i jarzma.
  • ok. 2000 rok p.n.e. – zastosowano (m.in. na Krecie) koło o dzwonach z desek i czterech szprychach.
  • ok. 1700 rok p.n.e. – w Azji Mniejszej pojawiły się pojazdy zaprzęgowe o nadwoziu skrzyniowym otwartym ku tyłowi z kołami o 4 szprychach.
  • ok. 1500 rok p.n.e. – w Egipcie pojawił się dwukołowy wóz bojowy z platformą.
  • ok. 1000 rok p.n.e. – na terenie Skandynawii połączono dwa pojazdy dwukołowe w jeden cztero-kołowy

W starożytnej Grecji i Rzymie używano dwu- i czterokołowych pojazdów.

  • III wiek n.e. – w Tracji zastosowano zawieszenie nadwozia
  • X wiek – w Europie wprowadzono chomąto. Produkcja koczów o pudle zawieszonym na podwoziu rozporowym zapoczątkowała rozwój nowożytnych pojazdów zaprzęgowych.
  • XVI wiek – zastosowano po raz pierwszy szyby w oknach.
  • II połowa XVIII wieku – wprowadzono zawieszenie na resorach piórowych
  • 1790 rok – w Anglii skonstruowano faeton, który dał początek lekkim pojazdom ze składaną budą.
Rycina przedstawiająca wazę z Bronocic z najstarszym znanym wyobrażeniem pojazdu kołowego na świecie
Zwózka siana wozem konnym

W Bronocicach koło Działoszyc, podczas prowadzonych w 1976 roku prac archeologicznych, znaleziono tzw. wazę z Bronocic z najstarszym znanym wyobrażeniem pojazdu kołowego na świecie (ok. 3635-3370 p.n.e.). Był on wyposażony w cztery koła i dyszel. Grafika na wazie oprócz pojazdu zawiera schematyczne przedstawienie krajobrazu osady.

W Polsce oryginalnymi konstrukcjami były bryczka, brożek, kolebka, kolasa i linijka. Pierwszy polski cech powoźników powstał w 1556 roku w Pabianicach. Na XVIII wiek przypada poważny rozwój manufaktur przewoźniczych. W 1784 roku powstała w Warszawie spółka fiakrów, a w 1845 roku Piotr Steinkeller założył spółkę do eksploatacji omnibusów własnej produkcji. W końcu XIX wieku w samej Warszawie było około dziesięciu fabryk pojazdów zaprzęgowych słynących z doskonałych wyrobów.

W XX wieku pojazdy zaprzęgowe zostały niemal całkowicie wyparte przez pojazdy mechaniczne. Historyczne pojazdy są obiektami wystaw muzealnych m.in. w Muzeum Powozów i Zaprzęgów w Galowicach.

Uprawnienia do kierowania w Polsce

Pojazdem zaprzęgowym może kierować osoba, która ukończyła 15 lat. W przypadku osób, które nie ukończyły 18 lat, dokumentem stwierdzającym posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdem zaprzęgowym jest karta rowerowa lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T. Osoby, które ukończyły 18 lat, mogą kierować tego typu pojazdem bez dokumentów uprawniających. Dokumentem stwierdzającym osiągnięcie wymaganego wieku jest dokument tożsamości lub dowolna kategoria prawa jazdy[1].

Warunki techniczne w Polsce

Pojazd zaprzęgowy wyposaża się w:

  1. dwa światła pozycyjne barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła pozycyjne barwy czerwonej widoczne z tyłu
  2. dwa światła odblaskowe barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła odblaskowe barwy czerwonej widoczne z tyłu; tylne światła odblaskowe powinny mieć kształt trójkąta równobocznego o długości boku nie mniejszej niż 15 cm, zwróconego wierzchołkiem do góry; trójkąt odblaskowy może być jednolity lub stanowić ramkę o bokach szerokości co najmniej 2 cm albo może być złożony z sześciu okrągłych odbłyśników o średnicy 5 cm, po trzy na każdym z boków trójkąta
  3. ogumione koła
  4. tabliczkę o wymiarach nie mniejszych niż 25 x 15 cm, umieszczoną na prawym boku pojazdu, określającą imię i nazwisko (nazwę) właściciela pojazdu oraz jego adres; jeżeli jeden właściciel posiada kilka pojazdów zaprzęgowych, na tabliczce należy dodatkowo umieścić numer kolejny pojazdu.

Dopuszczalne jest uczestniczenie w ruchu pojazdu zaprzęgowego:

  1. wyposażonego w koła nieogumione, pod warunkiem że nacisk koła na drogę nie przekracza 1,5 kN na 1 cm szerokości obręczy
  2. na płozach; jeżeli masa całkowita pojazdu przekracza 300 kg, płoza powinna mieć w dolnej części co najmniej 120 cm długości i 10 cm szerokości[2].

Przypisy

  1. Dz.U. z 2021 r. poz. 1212.
  2. § 55 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2016 r. poz. 2022).

Zobacz też

Bibliografia

  • Encyklopedia Powszechna PWN (4 tomy), Warszawa, 1973-1976

Media użyte na tej stronie

Bronocice drawn.png
drawing of the Bronocice bowl with its carvings, showing the left one of the two wagons beneath something like a bridge.
WozKonny.jpg
Autor: Reguly, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wóz konny o drewnianych kołach stosowany na wsi na budowie (Nowe Strzałki, woj. mazowieckie, okres powojenny).
2014 Fiakr w Lądku-Zdroju.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fiakr w Lądku-Zdroju
Horse drawn transport by FSchott.jpg
Autor: Florian Schott, Licencja: CC BY-SA 3.0
Horse drawn transport
WozSiano.jpg
Autor: Reguly, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zwózka siana wozem konnym w powojennej Polsce. Strzałki.
Zaprzeg-krowi.jpg
Autor: Edmund Wiazłowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Furmanka ciągnięta przez krowy: Brzezie k. Raciborza, I połowa lat 70. XX wieku
2016 Stadnina w Świdniku 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rekreacyjny pojazd zaprzęgowy w Świdniku