Pojedynczy głos przechodni

Ten artykuł od 2016-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

(c) Rspeer z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Przykładowa karta wyborcza

Pojedynczy głos przechodni (PGP, znany również jako STV od ang. Single Transferable Vote) – jeden z proporcjonalnych systemów wyborczych, w którym stosuje się indywidualne głosowanie (na osobę) z użyciem skali rangowej. Wyborca głosuje poprzez uszeregowanie kandydatów według preferencji, zaznaczając „1” obok swojego najbardziej preferowanego kandydata, „2” obok drugiego preferowanego kandydata itd. (ordynacja preferencyjna). Wynik odzwierciedla zatem wszystkie preferencje wyborców, którzy oddali głos ważny. W ten sposób spełniony zostaje warunek proporcjonalności. Podobnym systemem jest jednomandatowa metoda głosu alternatywnego stosowana w Australii, z tą różnicą, że w przypadku Brytyjskiej Reprezentacji Proporcjonalnej, wybory odbywają się w wielomandatowych okręgach wyborczych.

Jest to najstarsza ordynacja proporcjonalna, po raz pierwszy opracowana przez Thomasa Wrighta Hilla w 1819 roku. W 1840 roku wykorzystano ją w wyborach samorządu miasta Adelaide, a następnie w wyborach parlamentu duńskiego. Wykorzystywana jest w wyborach w Irlandii, Irlandii Północnej, australijskich wyborach senackich, oraz samorządowych wyborach w Australii i Stanach Zjednoczonych.

Ze względu rozprzestrzeniania się tej ordynacji wyborczej w krajach byłego Imperium Brytyjskiego, w większości z nich znana jest jako Brytyjska Reprezentacja Proporcjonalna (BPR od British Proportional Representation), natomiast w Australii jako metoda Hare’a-Clarka.

Uznawana jest przez niektórych politologów za korzystniejszy system wyborczy od ordynacji z zastosowaniem list kandydatów. Wydaje się też dostarczać bardziej demokratycznych wyników wyborów w porównaniu do zamkniętych list partyjnych, ponieważ uniezależnia kandydatów od kierownictw partyjnych (ze względu na brak list, a więc i zobowiązań hierarchicznych wobec gron partyjnych; zobowiązania kandydata wobec wyborców w okręgu są więc silniejsze od zobowiązań wewnątrzpartyjnych). Nowszy system z identycznym oddawaniem głosu to nowa metoda Schulzego z 1997, która jak dotąd nie została wykorzystana w wyborach parlamentarnych.

Sposób liczenia głosów

Tę sekcję należy dopracować: Należy opisać, w jaki sposób pozycja kandydata na liście preferencji wyborcy wpływa na podliczanie głosów.. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W systemie tym głosuje się analogicznie jak w jednomandatowej ordynacji z proporcjonalnym głosem alternatywnym (określając jako wyborca swoje preferencje wyborcze wobec wszystkich kandydatów w danym okręgu). W przeciwieństwie do proporcjonalnego głosu alternatywnego efektem proporcjonalnego rozdzielania głosów oddanych za pomocą skali rangowej wybiera się zwykle od 2 do 7 reprezentantów w jednym okręgu. Zwycięzców określa się na podstawie ustalonego progu wyborczego. W przypadku 2 mandatowego okręgu jest to ok. 40%, w przypadku 3 mandatów: 30% itd. Wyborca oddaje więc tzw. głos preferencyjny, oznaczając wybranych kandydatów numerami (zaznaczając '1' obok najbardziej preferowanego kandydata, '2' obok następnego w kolejności preferencji itd.).

Przeliczanie głosów w systemie pojedynczego głosu przechodniego w wyborach parlamentarnych lub samorządowych odbywa się na poziomie okręgów i zakłada, że do zdobycia mandatu przez kandydata potrzebna jest określona liczba głosów, tzw. „kwota”. Kwota jest obliczana poprzez podzielenie liczby ważnie oddanych głosów w okręgu poprzez liczbę mandatów możliwych do zdobycia w tymże okręgu + 1 oraz +1 do ilorazu tego dzielenia. W pierwszej kolejności zlicza się głosy, które zostały oznaczone przez wyborców jako „1”. Mandaty otrzymują wszyscy kandydaci, którzy przekroczyli kwotę. Jeśli kwotę przekroczy mniej kandydatów, niż przeznaczonych jest do zdobycia mandatów w okręgu, pod uwagę bierze się „nadwyżkę” głosów (liczba głosów, które otrzymał kandydat ponad kwotę; liczba głosów otrzymanych – kwota) kandydatów, którzy otrzymali mandat i proporcjonalnie rozdziela je się pomiędzy pozostałych kandydatów na podstawie „2”.

Przykład:

W okręgu wyborczym do zdobycia są 3 mandaty. Zostało oddanych 30 000 ważnych głosów. Oznacza to, że kwota w tym przypadku wynosi 7 501 głosów.

${\displaystyle {\big (}{\frac {30000}{3+1}}{\big )}+1=7501}$

Procedurę ustalania wyniku może zobrazować następujący przykład. W okręgu wielomandatowym (a więc w takim, w którym dostępne są np. trzy mandaty) po głosowaniu następuje przeliczenie głosów. Okazuje się, że żaden z kandydatów nie przekroczył progu wyborczego (np. 30%). W tej sytuacji, z dalszej procedury eliminuje się najsłabszego kandydata, a oddane na niego głosy rozdzielone zostają na pozostałych kandydatów, w proporcji do preferencji wyborczej (karty do głosowania, na których wyborcy wskazali wyeliminowanego kandydata jako numer 1, trafiają do tych kandydatów, którzy zostali na nich oznaczeni numerem 2). Następuje ponowne przeliczenie głosów. Tym razem okazuje się, że dwóch kandydatów przekracza próg wyborczy (30%). Ci kandydaci otrzymują więc mandat, po czym znowu rozdzielone zostają głosy najsłabszego kandydata i ponowione zostaje przeliczenie w celu wyłonienia trzeciego zwycięzcy. Pojedynczy głos przechodni to zatem proporcjonalna wielomandatowa ordynacja wyborcza, w której proporcjonalność zapewnia głosowanie z zastosowaniem skali rangowej, a nie głosowanie z użyciem zamkniętych list partyjnych.

W Brytyjskiej Reprezentacji Proporcjonalnej głos oddawany jest na osobę (a nie na partię), a z danego okręgu do parlamentu dostaje się kilku kandydatów. Według entuzjastów tego rozwiązania wyniki bardzo trafnie i proporcjonalnie oddają rzeczywiste preferencje wyborcze ludności (o tym, kto ma zwyciężyć, decydują grupy mniejszościowe, a zatem wyłoniona reprezentacja odzwierciedla preferencje tych grup). System ten posiada większość zalet typowej metody zamkniętych list partyjnych i ordynacji większościowej, likwidując przy okazji największe ich wady (np. istnienie silnej więzi między regionem a jego przedstawicielem). Wadą tego systemu jest wysoki poziom komplikacji procedury wyborczej (kilka tur przeliczania głosów ze względu na skalę rangową).

Inną nazwą oddawania głosu rangowego jest głosowanie w ordynacji preferencyjnej. Podobnym systemem, z identycznym oddawaniem głosu, aczkolwiek posiadającym odmienne właściwości matematyczne, jest nowa metoda Schulzego (1997). Faworyzują ją niektóre organizacje międzynarodowe i naukowe. Nie została jednak jak dotąd wykorzystana w wyborach parlamentarnych.

Historia

Metodę głosowania zbliżoną do tego co dziś nazywamy STV po raz pierwszy zaproponował Thomas Wright Hill w 1819. Była stosowana w wyborach władz brytyjskiego stowarzyszenia Society for Literary and Scientific Improvement i przewidywała zwracanie kart do głosowania tym głosującym, od których wymagane było podanie swoich dalszych preferencji^[1].

W głosowaniu powszechnym po raz pierwszy ordynację Pojedynczego Głosu Przechodniego użyto w Danii w latach 50. XIX wieku za sprawą premiera tego kraju Carla Andrae. Było to pierwsze w historii zastosowanie w wyborach powszechnych nie tylko STV, ale także jakiejkolwiek metody proporcjonalnej (do owego czasu bowiem nie przeprowadzano żadnych wyborów z użyciem list partyjnych)^[1][2].

Najbardziej znanym propagatorem ordynacji STV był angielski prawnik Thomas Hare (do tego stopnia, że w krajach anglosaskich do dziś często używa się nazwy metoda Hare’a). W opublikowanej w 1857 broszurze Mechanizm reprezentacji (The Machinery of Representation) opisał reprezentację proporcjonalną przy użyciu STV i zalecał używanie tej metody w wyborach do Parlamentu w jednym okręgu obejmującym całe państwo. Hare proponował wprowadzenie ordynacji transferowej jako remedium na problemy związane z ordynacją większościową w jednomandatowych okręgach wyborczych stosowaną w Wielkiej Brytanii^[2]. Działalność Hare’a zdobyła rozgłos, jego metodę wyborczą wspierał m.in. John Stuart Mill^[3].

Pod koniec XIX w. idee reprezentacji proporcjonalnej z głosowaniem preferencyjnym dotarły do Australii, gdzie Andrew Inglis Clark, Prokurator Generalny Tasmanii, zaangażował się w popularyzację nowej metody. Od 1909 jest ona używana nieprzerwanie w tej australijskiej prowincji. Ordynacja STV jest także używana od 1948 w wyborach do Senatu Związku Australijskiego (wybory do Izby Reprezentantów przeprowadzane są także przy użyciu ordynacji transferowej ale w okręgach jednomandatowych - jest to tzw. Metoda Głosu Alternatywnego)^[2][4].

Sukces nowego systemu na Tasmanii zainspirował Geralda Stricklanda, jej gubernatora w latach 1904-09, do wprowadzenia w 1921 ordynacji STV na Malcie. Strickland sprawował tam funkcję gubernatora, a potem premiera. W 1964 Malta uzyskała niepodległość, system wyborczy jednak utrzymał się w praktycznie niezmienionej formie do dziś^[5].

Drugim europejskim krajem, w którym PGP zostało wprowadzone w podobnym czasie była Irlandia. Wyspa ta była areną dla nawarstwiającego się od wielu lat konfliktu, początkowo religijnego i klasowego a w końcu narodowego, pomiędzy irlandzką, katolicką większością a Brytyjczykami i wspierającymi ich protestanckimi lojalistami, głównie z Ulsteru. Pomysł wprowadzenia ordynacji STV pojawił się tam ze względu na nadzieje związane z jej harmonizującymi i łagodzącymi konflikty właściwościami (np. zapewnianiem reprezentacji mniejszościom). W 1920 Brytyjczycy nadali Irlandii znaczną autonomię, wprowadzając jednocześnie nową ordynacje wyborczą. Ordynacja ta jest stosowana do dziś w tym niepodległym od 1937 roku kraju. Od lat 70. STV używane jest także w Irlandii Północnej^[2].

W ostatnich latach ordynację PGP wprowadzono z sukcesem w szkockich wyborach lokalnych. W 2007 zastąpiła używaną wcześniej ordynację opartą na jednomandatowych okręgach wyborczych^[6].

Stosowanie

Na rok 2010. PGP używany jest w:

Organizacje pozarządowe

Wiele organizacji pozarządowych (partie polityczne, związki zawodowe, przedsiębiorstwa), szczególnie australijskich oraz większość szkół wyższych w Stanach Zjednoczonych Ameryki (np. Harvard, Princeton) wykorzystuje PGP.

Zobacz też

• pojedynczy głos nieprzechodni

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Single Transferable Vote – kompendium wiedzy