Pojezierze Starogardzkie

Pojezierze Starogardzkie
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Pojezierza Południowobałtyckie
Makroregion	Pojezierze Wschodniopomorskie
Mezoregion	Pojezierze Starogardzkie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: województwo pomorskie

Pojezierze Starogardzkie (kaszb. Pòjezerzé Starogardsczé) (314.52) – mezoregion fizycznogeograficzny, część Pojezierza Wschodniopomorskiego położona wzdłuż biegu Wierzycy na zachód od pradoliny Wisły. Występują tu przede wszystkim niewielkie jeziora, pojezierze jest płaszczyzną morenową o powierzchni 1443 km² z wzniesieniami nie przekraczającymi 150 m n.p.m.

Granice

Mezoregion Pojezierze Starogardzkie leży na terenie trzech powiatów województwa pomorskiego starogardzkiego, tczewskiego i kościerskiego oraz świeckiego będącego częścią województwa kujawsko-pomorskiego. Mezoregion ma kształt przypominający trójkąt. Graniczy od wschodu z Żuławami Wiślanymi i Doliną Kwidzyńską. Od południa z Kotliną Grudziądzką. Od południowego zachodu z Borami Tucholskimi. Od północnego zachodu mezoregion graniczy z Pojezierzem Kaszubskim^[1]. Granica pomiędzy Pojezierzem Kaszubskim a Pojezierzem Starogardzkim jest bardzo nie jasna i w dużej mierze do określenia tej granicy nie przyczyniła się sama geografia fizyczna a kulturowa granica pomiędzy Kaszubami a Kociewiem. Jednakże same centra tych mezoregionów wykazują już różnice wymuszające podział na dwie odrębne jednostki^[2].

Geologia

Teren Pojezierza Starogardzkiego jest położony na platformie wschodnio-europejskiej w obrębie dwóch jednostek: Synklina perybałtycka (część północno-wschodnia) i Synklinorium brzeźne (część południowo-zachodnia)^[3]. Podłoże krystaliczne jest z gnejsów i mignatytów. Na nich znajdują się osady głównie piaski i żwiry^[4]. Ze względu na małą liczbę wykonanych odwiertów w mezoregionie^[5]. przyjmuje się założenie, że budowa skał macierzystych jest zbliżona do budowy geologicznej terenów okolicznych szczególnie Pojezierza Kaszubskiego^[6]. Na terenie mezoregionu nie ma bogactw naturalnych nadających się do eksploatacji górniczej, znajdujące się złoża piasków i żwirów są nie eksploatowane ze względu na znaczące wymieszanie z gliną zwałową oraz miejscowo z kredą jeziorną, przez co nie mają żadnej wartości^[7].

Rzeźba terenu

Pojezierze Starogardzkie posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę, głównie pochodzenia glacjalnego i fluwioglacjalnego^[8]. Rzeźba jest zbliżona do Pobrzeża Kaszubskiego jednakże deniwelacje są mniejsze z tego powodu oba pobrzeża zostały sklasyfikowane jako osobne mezoregiony^[9].

Część północna zajmująca największą część mezoregionu ma rzeźbę zbliżoną do typowej rzeźby pojeziernej z dużą ilością pagórków i obniżeń. Na pozostałym obszarze dominują rozległe wysoczyzny morenowe^[10]. Najwyższe znajdują się w części zachodniej, gdzie wierzchołki wysoczyzn sięgają do 150 m n.p.m. na północy do 80-90 na południu (oprócz jednego mającego 125 m). Część wschodnia jest niższa i bardziej płaska wysoczyzny osiągają wysokość 40-60 m n.p.m. W części środkowej wysokości najwyższych wzniesień sięgają 90-110 m n.p.m. Pomiędzy wysoczyznami znajdują się obniżenia mające kształt rynien, lecz w przeciwieństwie do Pojezierza Kaszubskiego są pozbawione jezior. Większość wklęsłych i wypukłych form terenu jest wydłużona na osi NE-SW^[11].

Sieć wodna

Sieć rzeczna

Wierzyca w Pelplinie

Sieć rzeczna Pobrzeża Starogardzkiego jest częścią układu kaszubskiego systemu hydrologicznego^[12]. Mezoregion leży w dorzeczu Wierzycy i Motławy peryferyjne tereny leżą również w przyrzeczu Wisły i dorzeczu Wdy^[13]. Największą rzeką jest Wierzyca oraz jej dopływy Wietcisa, Piesienica, Węgiermuca^[14].

Jeziora

Jeziora powyżej 50ha:

Klimat

Na terenie mezoregionu znajdują się 3 posterunki klimatyczne: Tczew, Radostowo i Wirty. Posterunki Tczew i Wirty znajdują się niedaleko granicy mezoregionu. Sieć jest uzupełniona przez posterunki opadowe Gniew, Jaroszewy, Małżewo, Starogard Gdański i Żelisławki. Sieć jest nie równomierna. Wszystkie stacje oprócz Wirt znajdują się albo w północno-wschodniej części mezoregionu albo w pobliżu biegu rzeki Wierzyca^[15]. Dodatkowo zbierane w latach 1951-1990 dane ze stacji Radostowo są niekompletne, natomiast stacja w Tczewie pracuje zbyt krótko by dane były użyteczne w opracowaniach wieloletnich. Z tego względu dane są uzupełniane o interpolację ze stacji w Kościerzynie, Hopowie i Malborku^[16].

Usłonecznienie

Stacje Radostowo i Tczew w porównaniu ze stacjami w sąsiednich mezoregionach notują niższe zachmurzenie szczególnie w porównaniu ze stacjami w Kościerzynie i Hopowie. Wprawie liczba dni pochmurnych n>8 w Radostowie jest porównywalna z Kościerzyną to liczba dni słonecznych jest 1,5-2 razy większa. Niestety stacje nie prowadzą pomiarów heliograficznych. Badania pośrednie oraz pomiary terenowe pozwalają na szacunkowe określenie usłonecznienia w granicach 4-4,5 godzin na dobę^[17].

Wiatr

Pojezierze Starogardzie znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich. Prędkości wiatru z reguły są niskie. Stacja Radostowo notuje prawie 10% dni z ciszą. Średnia prędkość wiatru w mezoregionie jest w okolicy 3-3,5m/s, prędkość ta jest jednak blisko 2 razy większa niż w Kościerzynie^[18].

Najwyższe prędkości wiatru są notowane we wrześniu natomiast najniższe w sierpniu^[18].

Temperatura

Średnia dobowa temperatura Pojezierza Starogardzkiego jest wyższa niż w sąsiednich mezoregionach szczególnie na pojezierzu Kaszubskim^[18].

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, najchłodniejszym jest styczeń. Sierpień jest cieplejszy niż czerwiec a grudzień niż luty. W grudniu wieloletnia średnia temperatura na stacji Tczew jest dodatnia^[18]. Dni mroźne występują od listopada do marca (na Pobrzeżu Kaszubskim od października do kwietnia). Natomiast dni gorące od kwietnia do października (na stacji Radostowo, na stacji Tczew do września)^[19].

Termiczne pory roku według średniej z lat 1952^[20]-2000^[21].

Opady

Na terenie mezoregionu widać sporą zmienność sumy opadów od ponad 650 mm na północnym zachodzie do poniżej 525 mm w południowej części mezoregionu i okolicach Pelplina^[19]. Wilgotność względna w Radostowie i Tczewie jest nieco niższa niż w stacjach Kościerzyna i Malbork. Szczególnie różnica ta jest widoczna w klasyfikacji dni bardzo wilgotnych^[22]. Zróżnicowana rzeźba oraz umiejscowienie stacji pomiarowych powoduje jednak, że dane odnośnie do opadów są zbieranie z części mezoregionu. Badania topoklimatyczne wykazały znaczną zmienność klimatu.

Opady na terenie mezoregionu mają wartości typowe dla Pomorza. Wyniki stacji Radostowo nie odbiegają w klasyfikacji opadowej w klasyfikacji opadowej od wyników uzyskiwanych w innych miesiącach na innych stacjach na Pomorzu^[23].

Ludność, gospodarka, komunikacja

Ludność i urbanizacja

Pojezierze Starogardzkie jest gęsto zaludnione i w dużym stopniu zurbanizowane. Na terenie mezoregionu znajdują się dwa miasta powiatowe: Tczew (60 291 mieszkańców^[24]) i Starogard Gdański (48 239^[25]) oraz miasta gminne Skarszewy (6 844^[26]), Pelplin (8 320^[27]), Nowe (6 134^[28]) i Gniew (6 723^[29])^[30].

Gospodarka

Komunikacja

Transport kolejowy

Tczew – największa stacja kolejowa na terenie mezoregionu

Przez mezoregion przebiegają linie kolejowe czynne w ruchu pasażerskim i towarowym: nr 9, nr 131 i nr 203. Dodatkowo w ruchu towarowym jest czynny odcinek Starogard Gdański – Jabłowo (linia kolejowa nr 243) oraz linie w węźle tczewskim^[30]..

Największą stacją na terenie mezoregionu jest Tczew (stacja kolejowa), jest to obecnie jedyny znajdujący się tam węzeł kolejowy. Przed likwidacjami linii kolejowych na terenie mezoregionu działały stacje węzłowe: Starogard Gdański, Skarszewy, Skórcz i Smętowo Graniczne.

Transport drogowy

Przez Pojezierze Starogardzkie przechodzi autostrada A1, droga krajowa nr 91 oraz droga krajowa nr 22. Droga krajowa nr 1 oraz autostrada A1 są częścią trasy europejskiej E75 łączącej północno-wschodnią Norwegię i Finlandię z Grecją.

Drogi wojewódzkie: 214, 222, 224, 229, 230, 231, 234, 623, 641, 644. Największe zagęszczenie sieci dróg wojewódzkich jest w powiecie tczewskim.

Przypisy