Pokój (wieś)

Pokój

wieś
Pokój z lotu ptaka (przed 1939)
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	namysłowski
Gmina	Pokój
Liczba ludności (2022)	1386[1]
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	46-034[2]
Tablice rejestracyjne	ONA
SIMC	0502026
Położenie na mapie gminy Pokój Pokój
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pokój
Położenie na mapie województwa opolskiego Pokój
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego Pokój
50°54′07″N 17°50′14″E/50,901944 17,837222

Pokój (niem. Carlsruhe^[3], Carlsruhe O/S.^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pokój. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.

Nazwa

Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[5]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi^[6].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy^[7].

Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946^[8].

Historia

Zamek w Pokoju (2. połowa XIX wieku)

Pomnik pamięci księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w parku przypałacowym w Pokoju (przed 1939)

Historycznie leży na Górnym Śląsku^[9].

W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.

Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.

W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch^[10].

W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)^[11]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna^[12].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej w Łodzi).

Zabytki

kościół ewangelicki w Pokoju

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[13]:

• kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii. Rzut poziomy świątyni ma kształt owalny, natomiast cztery przybudówki są kwadratowe. Przy wejściu do kościoła znajduje się wieża zakończona zegarem piaskowym i kopułą. Ołtarz zdobią obrazy malarzy Beuthesa „Ostatnia wieczerza”, „Przemienienie pańskie” oraz Ernsta „Zmartwychwstanie” i „Wniebowstąpienie”
• cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności
• cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
• cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
• Park w Pokoju
• domy „Mateusza”, ul. Brzeska nr 1, nr 20 – ruina, murowano-drewniany, z XVIII w., XIX w.
• dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany, z XIX w.
• domy: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja nr 11, nr 12 – plebania, nr 18 – murowano-drewniany, z l. 1928-29, XIX w.
• dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
• dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.

inne zabytki:

• kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, to obiekt neobarokowy. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1908 roku. Pierwszy drewniany kościół katolicki w Pokoju znajdował się bliżej ronda i strawił go ogień. Kościół murowany zbudowano dzięki ofiarności książąt oraz mieszkańców Pokoju. Ołtarz główny to dar arcybiskupa wrocławskiego.
• Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich^[14].

Liczba mieszkańców przed II wojną światową

Osoby urodzone

• Hans Friedrich (ur. 1917) – polityk (FDP)
• Carl Richard Gneist (1868–1939) – dyplomata
• Rudolf Sylvius Neumann (1805–1881) – pruski generał
• Ferdinand von Richthofen (1833–1905) – niemiecki geograf, kartograf i badacz Chin
• Eryka Trzewik-Drost (ur. 1931) – artystka plastyk, projektantka sztuki użytkowej
• Siegfried Translateur (1875–1944) – kompozytor
• Johannes Winkler (1897–1947) – inżynier i pionier techniki rakietowej
• Agnieszka Wirtemberska (1835–1886) – pisarka i księżniczka (przez zamążpójście)
• Eugeniusz Wirtemberski (1788–1857) – książę wirtemberski i carski generał piechoty
• Maria Dorota Wirtemberska (1797–1855) – austriacka arcyksiężna i palatinissa Węgier (przez zamążpójście)
• Mikołaj Wirtemberski (1833–1903) – austriacki oficer
• Paweł Wilhelm Wirtemberski (1797–1860) – przyrodnik, podróżnik i odkrywca
• Wilhelm Wirtemberski (1828–1896) – austriacki i wirtemberski generał

Przypisy

Bibliografia

• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Gminy Pokój
• Portal o historii dawnego Carlsruhe. carlsruhe.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-15)].
• Historia. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (niem.)
• Carlsruhe in Oberschlesien (niem.)
• Materiał o zamku w Pokoju. zlb.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-11)]. (PDF) (niem.)