Pokój westfalski

Pokój westfalski
Data

24 października 1648

Miejsce

Münster i Osnabrück

Przyczyna

Wojna trzydziestoletnia

Strony traktatu
 Królestwo Francji
 Niderlandy
 Szwecja
 Święte Cesarstwo Rzymskie
 Elektorat Bawarii
 Monarchia Habsburgów
Ratusz w Osnabrücku – miejsce podpisania pokoju pomiędzy Cesarstwem i Szwecją
Ratusz w Münster – miejsce podpisania pokoju pomiędzy Cesarstwem i Francją
„Traktat pokojowy w Münster” (Gerard ter Borch, 1648)

Pokój westfalski – wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią (1618–1648), zawarty 24 października 1648 między Świętym Cesarstwem Rzymskim i Francją (w której małoletniego Ludwika XIV zastępował w rządach pierwszy minister, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrücku. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.

Postanowienia

Kwestie terytoriów

  • Święte Cesarstwo Rzymskie i Habsburgowie rezygnują na rzecz Francji z: Górnej i Dolnej Alzacji, twierdz Breisach i Philippsburg oraz Sundgau
  • Święte Cesarstwo Rzymskie rezygnuje na rzecz Francji z tzw. trzech biskupstw (Metz, Toul, Verdun) w Lotaryngii (Francja uzyskała je już w 1559, ale pozostały formalnie częścią Rzeszy do 1648)
  • Święte Cesarstwo Rzymskie uznaje niepodległość i pełną suwerenność Związku Szwajcarskiego
  • książę-elektor Bawarii zwraca Habsburgom austriackim Górną Austrię
  • król szwedzki otrzymuje Pomorze Przednie (Vorpommern), wyspę Rugię, arcybiskupstwo Bremy (bez samego miasta Brema) i biskupstwo Verden oraz prowincje Thedinghausen i Wildeshausen, tym samym król szwedzki zostaje członkiem Rzeszy (ale głosy w Sejmie Rzeszy przysługujące biskupom Bremy i Verden otrzymał książę Brunszwika-Lüneburga, czyli Hanoweru)
  • margrabia-elektor Brandenburgii otrzymuje Pomorze Tylne i biskupstwo kamieńskie (Kamień Pomorski), a także arcybiskupstwo magdeburskie, biskupstwo Halberstadt i biskupstwo Minden – jako rekompensatę za utratę Pomorza Przedniego
  • zarówno król szwedzki, jak i elektor brandenburski otrzymali prawo posługiwania się insygniami książęcymi władców Pomorza
  • książę Meklemburgii otrzymał biskupstwo Schwerin

Kwestie pokoju religijnego w Rzeszy

Kwestie ustroju Rzeszy

  • potwierdzenie aktu Ferdynanda III z 1644 – stany Rzeszy otrzymują prawo do samodzielnego zawierania sojuszy i wypowiadania wojen bez zgody cesarza rzymskiego, ale pod warunkiem, że ich działania nie będą wymierzone przeciw cesarzowi i Cesarstwu
  • podział Palatynatu i godności elektorskiej palatyna reńskiego – Palatynat Górny zachował książę Bawarii, Palatynat Dolny otrzymał Karol Ludwik Wittelsbach, syn Fryderyka V (jako elektor otrzymał tytuł arcyskarbnika Świętego Cesarstwa Rzymskiego)
  • zakaz dziedziczenia Palatynatu Dolnego przez elektorów Bawarii w razie wymarcia linii palatynackiej
  • wolne miasta Rzeszy (miasta Rzeszy) uzyskały równe z książętami prawo głosu w Sejmie Cesarstwa
  • ustalenie, że wszelkie traktaty, umowy i układy wymuszone na stanach Rzeszy siłą stają się nieważne
  • potwierdzono prawa i przywileje cesarza, elektorów, książąt i innych stanów Rzeszy, potwierdzono wyłączne prawo Sejmu Cesarstwa do wypowiadania wojny i zawierania pokoju w imieniu całej Rzeszy, stanowieniu i interpretacji ogólnoniemieckich aktów prawnych, budowie zamków i twierdz, zarządzaniu poboru do armii cesarskiej (armii Rzeszy, nie armii Habsburgów jako władców Austrii), uchwalania podatków na rzecz cesarza i Cesarstwa
  • traktat westfalski postulował także zwołanie Sejmu Cesarstwa w celu ustalenia reguł elekcji cesarza rzymskiego, reguł tworzenia nowych stanów Rzeszy, ustalenia stałej kapitulacji wyborczej cesarza i uregulowania innych bieżących spornych kwestii ustrojowych

Kwestie polityczne

  • król Francji otrzymał prawo do posyłania swojego przedstawiciela na obrady Sejmu Cesarstwa
  • król Francji i król Szwecji zostali uznani gwarantami postanowień pokoju

Skutki

  • Pokój westfalski w 1648 był wielkim zwycięstwem Francji w jej wielowiekowej rywalizacji z dynastią Habsburgów. Król francuski stał się gwarantem pokoju, a więc także stanu ustrojowego w Cesarstwie, gwarantem słabości władzy cesarskiej (podobnie, w XVIII w. car Rosji będzie gwarantem słabości władzy królewskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów).
  • Pokój westfalski umacniał niemiecki partykularyzm polityczny i dodatkowo osłabiał cesarski autorytet, o którego wzmocnienie zabiegali Habsburgowie.
  • Ostateczne fiasko walki Habsburgów z niemieckim protestantyzmem. Po 1648 w zasadzie nie będą już wybuchały wojny religijne.
  • Habsburgowie hiszpańscy musieli ostatecznie przyzwolić na istnienie protestanckich, wolnych i niepodległych Niderlandów Północnych. W II połowie XVII w. głównym wrogiem Holandii stanie się Francja, a Hiszpania będzie nawet holenderskim sprzymierzeńcem.
  • Widząc upadek swoich planów, Habsburgowie główną uwagę skupili na budowie scentralizowanego państwa absolutnego oraz zdecydowanej walce z reformacją w Austrii, Czechach i na Węgrzech.
  • Francja uzyskała Alzację, krainę germańskojęzyczną (dialekt alemański). Alzacja i Lotaryngia będą punktem zapalnym konfliktów francusko-niemieckich aż do 1945
  • Wzrosło znaczenie elektorów saskiego i brandenburskiego, których pozycja na arenie międzynarodowej będzie się odtąd umacniać. Mimo anulowania pokoju praskiego Wettynowie zachowali Łużyce uzyskane w 1635, a Hohenzollernowie przejęli Pomorze. Będą teraz dążyć do połączenia go z posiadłościami w Prusach.
  • Pomimo podziału Palatynatu katolicy zachowali większość głosów w Kurii Elektorów Rzeszy, co gwarantowało Habsburgom sukcesję tronu niemieckiego i cesarskiego.

Znaczenie wojny trzydziestoletniej i pokoju westfalskiego

  • Zwycięstwo monarchii absolutnych: największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech.
  • Prawo wszystkich państw niemieckich do własnej polityki zagranicznej. Rzesza staje się luźnym związkiem państw.
  • Dowód na nietrwałość pokoju augsburskiego, który wprowadzał wzajemną tolerancję tylko pomiędzy katolikami a luteranami, pomijał kalwinistów.
  • Koniec wielkich konfliktów religijnych i trwały pluralizm religijny w Rzeszy.
  • Wzrost znaczenia armii zawodowych.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Royal Standard of King Louis XIV.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Standard of King Louis XIV
Prinsenvlag.svg
Prince's flag, orange, white, blue
Rathaus Osnabrueck1.jpg
(c) Tebdi, CC-BY-SA-3.0
Town hall in Osnabruck
Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
Autor: David Liuzzo, eagle by N3MO, Licencja: CC BY-SA 3.0
Banner of the Holy Roman Empire, double headed eagle with halos (1400-1806)
Electoral Standard of Bavaria (1623-1806).svg
Electoral Standard of Bavaria (1623-1806)
Flag of the Habsburg Monarchy.svg

↑ Civil flag or Landesfarben of the Habsburg monarchy (1700-1806)
↑ Merchant ensign of the Habsburg monarchy (from 1730 to 1750)
↑ Flag of the Austrian Empire (1804-1867)
↑ Civil flag used in Cisleithania part of Austria-Hungary (1867-1918)
House colours of the House of Habsburg
RathausMünster.jpg
Autor: Florian Adler (schlendrian), Licencja: CC BY 2.5
Historisches Rathaus zu Münster.