Pola Gojawiczyńska

Pola Gojawiczyńska
Ilustracja
Pola Gojawiczyńska w miejscu dawnego więzienia kobiecego Serbia (1962)
Data i miejsce urodzenia

1 kwietnia 1896
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 marca 1963
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę 1939–1945
Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ulicy Brzozowej 6/8 w Warszawie, gdzie mieszkała pisarka
Grób Poli Gojawiczyńskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Pola Gojawiczyńska, właściwie Apolonia Gojawiczyńska z domu Koźniewska (ur. 1 kwietnia 1896 w Warszawie, zm. 29 marca 1963 tamże)[1] – polska pisarka, działaczka niepodległościowa.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodziła się w Warszawie w rodzinie rzemieślniczej. Była córką Anastazji z Krawczyków i Jana Koźniewskiego, stolarza, który prowadził warsztat przy ulicy Nowolipki. Uczyła się w szkole powszechnej, jednak w 1905 po strajku szkolnym została wydalona ze szkoły. Później pobierała naukę na kompletach, na pensji, wreszcie rozpoczęła kursy dla wychowawczyń w ochronce. W 1914 jej rodzina wyjechała do Rosji[2].

Debiut

Pierwsze wiersze napisała w Dworku Grochowskim, w którym po ewakuacji Rosjan z Warszawy w sierpniu 1915 uruchomiono jedną z pierwszych polskich szkół[3]. Zdana sama na siebie rozpoczęła pracę jako wychowawczyni w przedszkolach miejskich, podwarszawskich ochronkach, bibliotekach i teatrzykach amatorskich. Swoje pierwsze próby pisania wysłała do Gabrieli Zapolskiej i zyskała jej aprobatę.

W czasie I wojny światowej brała udział w pracy niepodległościowej i należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jej pierwszym utworem była nowela Dwa fragmenty, za którą w 1915 otrzymała wyróżnienie czasopisma Echo Pragi[1]. Powstał wtedy szkic noweli Dzieciństwo.

Rozwój literacki

W 1920 wyszła za mąż za Stanisława Gojawiczyńskiego, rok później urodziła córkę Wandę. Do 1926 mieszkała w Bielsku Podlaskim i pracowała w miejscowym starostwie. W latach 1925–1929 współpracowała z „Kurierem Warszawskim”.

W 1931 zamieszkała w Szarleju (obecnie dzielnica Piekar Śląskich, w których umieściła akcję powieści Ziemia Elżbiety). W tym czasie jej nowelę Dzieciństwo przeczytała Zofia Nałkowska i wystarała się dla niej o stypendium Funduszu Kultury Narodowej.

W 1932 wróciła do Warszawy zaczęła publikować następne utwory i współpracować z „Gazetą Polską” (1932–1934). Prozę i felietony publikowała też w czasopismach „Bluszcz” (1931–1933), „Kurier Poranny” (1931–1932, 1937–1939). W 1936 pisarka została członkiem władz oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1937 teatr wystawił jej sztukę Współczesne.

II wojna światowa

7 stycznia 1943 została aresztowana w swoim warszawskim mieszkaniu przy Brzozowej 2/4 (przeprowadziła się tam z ul. Brzozowej 6/8 w 1937)[4]. Trafiła na oddział kobiecy Pawiaka, tzw. Serbię[5]. Opisała to we wspomnieniach pod tytułem Krata (1945)[6]. Została zwolniona z więzienia 5 maja 1943[7] Po wyjściu z więzienia ukrywała się w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku oraz u swojej przyjaciółki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej w Milanówku[7].

Po 1945

W 1945 zamieszkała w Łodzi, skąd w 1949 wróciła do Warszawy[1].

Zmarła w Warszawie[4]. Została pochowana w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim (grób 127)[8].

Charakterystyka twórczości

Była jedną z najpopularniejszych pisarek okresu międzywojennego. Jej utwory zawierały wątki psychologiczne i społeczno-obyczajowe związane z awansem środowiska proletariackiego i drobnomieszczańskiego Warszawy i Górnego Śląska. Jej utwory Dziewczęta z Nowolipek i Rajska jabłoń posłużyły za podstawę do scenariusza filmów fabularnych. Ostatnia ekranizacja z 1985 roku ukazała się w reżyserii Barbary Sass.

Twórczość

  • 1933 Powszedni dzień
  • 1934 Ziemia Elżbiety
  • 1935 Dziewczęta z Nowolipek
  • 1936 Rozmowy z milczeniem
  • 1937 Rajska jabłoń
  • 1938 Dwoje ludzi
  • 1938 Słupy ogniste
  • 1945 Krata
  • 1946 Stolica
  • 1947 Dom na skarpie
  • 1956 Miłość Gertrudy
  • 1956 Opowiadania
  • 1971 Z serca do serca: Utwory z lat 1916-1938 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1916-1938)
  • 1974 Szybko zapomniane: Utwory z lat 1945-1963 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1945-1963)
  • 2001 Święta rzeka (pierwotnie drukowana w odcinkach w „Kurierze Polskim” w 1939)

Ekranizacje

Odznaczenia i wyróżnienia

Upamiętnienie

  • Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Brzozowej 6/8 w Warszawie, w której mieszkała Pola Gojawiczyńska, odsłonięta w kwietniu 1964[15].

Przypisy

  1. ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 216. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 103. ISBN 978-83-63842-50-5.
  3. ↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 38. ISBN 978-83-11-13068-5.
  4. ↑ a b Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 109. ISBN 978-83-63842-50-5.
  5. ↑ Regina Domańska: Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1978, s. 279.
  6. ↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 43. ISBN 978-83-11-13068-5.
  7. ↑ a b Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 44. ISBN 978-83-11-13068-5.
  8. ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz, Piotr Paszkiewicz: Aleja Zasłużonych. Cmentarz Powązkowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 194. ISBN 83-01-09984-4.
  9. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
  10. ↑ M.P. z 1956 r. nr 58, poz. 644.
  11. ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144.
  12. ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 233.
  13. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400.
  14. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43.
  15. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 43. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

  • Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 42. ISBN 83-60353-11-5.
  • Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 306, 310-312, 504-505, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.
  • Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 74. ISBN 978-83-7420-110-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
POL Za Warszawę 1939-1945 BAR.svg
Baretka: Medal za Warszawę 1939-1945
Pola Gojawiczyńska Serbia 1962.jpg
Pisarka Pola Gojawiczyńska na miejscu dawnego więzienia Serbia w Warszawie
Warszawa 8984.jpg
Autor: User:Darwinek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grave of writer Pola Gojawiczyńska at Powązki Cemetery in Warsaw, Poland
6-8, Brzozowa Street in Warsaw - 02.jpg
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kamienica z XVIII-XIX, po wojnie odbudowana w 1959 zlokalizowana przy ul. Brzozowej 6/8. Mieszkała w niej Pola Gojawiczyńska - pisarka także pisząca o Warszawie.