Polactwo

Polactwo – publicystyczna książka autorstwa Rafała Ziemkiewicza, po raz pierwszy wydana w roku 2004^[1].

Treść

Autor próbuje opisać wpływ kilkudziesięciu lat rządów komunistycznych w Polsce i spustoszenia, jakie te lata poczyniły w świadomości społeczeństwa polskiego. W książce wysnuwa tezę o szkodliwym wpływie formacji umysłowej zgrupowanej wokół Adama Michnika, którą rozwija w kolejnej książce Michnikowszczyzna. Zapis choroby. Próbuje też opisać przyczyny i skutki niskiej samooceny Polaków jako narodu, gdzie w badaniach socjologicznych opisują się negatywnie. Według Ziemkiewicza, przyczyn należy upatrywać w procesach kształtujących społeczeństwo przez lata zaborów i komunizmu. Stawiana jest teza, że sytuacja społeczna nie odbiega od rozwoju wypadków nie tylko w innych krajach postkomunistycznych, ale także społeczeństwach postkolonialnych.

Książka porusza wątek mentalności folwarcznej społeczeństwa^[2]. Autor posługuje się w niej pojęciem postkolonializmu^[3].

Zdaniem autora tytuł książki oznacza pewien stan umysłu charakteryzujący się mentalnością postpańszczyźnianą i postpeerelowską. W przypadku mas mentalność ta ma się objawiać cwaniactwem i brakiem pojęcia dobra wspólnego, w przypadku elit zwracaniem się przeciwko własnemu narodowi i narzucania mu cywilizacji importowanej. W zamyśle autora nie miało to być więc pogardliwe określenie Polaków^[4].

Odbiór

Polactwo okazało się bestsellerem i wywołało ożywioną dyskusję w telewizji i na forach internetowych^[5]. Wydawanie książki było kilkakrotnie wznawiane, między innymi w latach 2007^[6], 2008^[7], 2012^[8] i 2020^[9]. Książka była wielokrotnie cytowana w publikacjach naukowych^[2][3][10]. Zainteresowanie książką utrzymywało się dość długo – przykładowo, Magazyn Literacki „Książki” wymienił ją na liście bestsellerów października 2012^[11].

Po latach krytyce podlegała jednak zawarta w książce Ziemkiewicza drwina z rzekomej roszczeniowości społeczeństwa polskiego, wyrażona przezeń następującymi słowy: „Każdego dnia polactwo, doprowadzone do totalnego skołowania, sfrustrowane, skundlone, oduczone troski o jakiekolwiek wspólne dobro, wymusza na swoich elitach taką właśnie politykę. Aby pod siebie. Aby do jutra”^[12]. Jakub Majmurek ironizował: „Wyobraźmy sobie reakcję środowisk, w których dziś czytuje się Ziemkiewicza, gdyby ktoś tak napisał o beneficjentach 500 plus”^[12].

Teresa Bochwic upatrywała w tytułowym neologizmie „odrażającej nazwy, kojarzącej się w oczywisty sposób z robactwem”^[10]. Wojciech Chlebda pisał, iż termin „polactwo” został przez Ziemkiewicza utrwalony jako określenie „biernej, niechętnej zmianom i wstecznej części polskiego społeczeństwa postpeerelowskiego”^[10].

Przypisy