Polacy w Czechach

Chór męski Gorol z Jabłonkowa podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO 2007 w Karwinie.
Czeska i polska nazwa ulicy w Czeskim Cieszynie
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina na podstawie spisu powszechnego z 2021 r.
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina na podstawie spisu powszechnego z 2011 r.
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina na podstawie spisu powszechnego z 2001 r.
Odsetek osób używających języka polskiego jako potocznego w gminach Księstwa Cieszyńskiego w 1910 roku

Polska mniejszość narodowa/narodowościowa w Czechach jest w większości skoncentrowana na Zaolziu. W spisie powszechnym z 2011 roku 39 269 osób zadeklarowało polską narodowość jako jedyną. Liczba Polaków wciąż się zmniejsza[1] – w 2021 roku narodowość polską jako jedyną zadeklarowały 26 802 osoby[2][3]. Najważniejszymi polskimi organizacjami w tym rejonie są Kongres Polaków w Republice Czeskiej oraz Polski Związek Kulturalno-Oświatowy (PZKO), a największą i jedyną gazetą ukazujący się dwa razy w tygodniu „Głos”. Wydawany jest także miesięcznik „Zwrot”.

Oprócz części autochtonicznych Polaków z Zaolzia[4], w kraju żyją również Polacy z Polski przybywszy za pracą. Od wielu lat podjęło pracę wielu Polaków w Czechach – duże skupisko w Ostrawie (np. pobliskie kopalnie), w zakładach Škody w Mladej Boleslavi, a także wielu robotników budowlanych w Pradze.

W Pradze istnieje od 1990 r. rzymskokatolickie duszpasterstwo polskie przy dominikańskim kościele sv. Jiljí (św. Idziego – ul. Husova 8, na Starym Mieście); od 2019 roku (przy zborze Praha-Nové Město), a od marca 2020 roku także (przy zborze Mladá Boleslav) działają grupy polskojęzyczne Świadków Jehowy[5][6].

Większość Polaków na Zaolziu jest wyznania katolickiego, jednak blisko połowę stanowią luteranie. Największy kościół luterański w Czechach (Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania) jest w znacznej mierze spolonizowany.

Historia

Po zakończeniu I wojny światowej, odzyskaniu niepodległości przez Polskę i Czechosłowację oraz po wytyczeniu granic państwowych, liczbę Polaków w I Republice oceniano na przeszło 100 tysięcy. W okresie międzywojennym (rok 1929) było ich ok. 160 tys., z czego 50% stanowiła ludność od dawna tam osiadła. Koncentrowała się ona na czeskiej części Śląska Cieszyńskiego (Zaolziu) i stała na wysokim poziomie kulturalnym. Ludność ta trudniła się w niemal równej części pracą na roli i w przemyśle. Ważną rolę w tym środowisku odgrywał ruch spółdzielczy. Centralną organizacją był Związek Polskich Stowarzyszeń Spożywczych, liczący ok. 20 tys. członków. Podstawę Związku tworzyło Centralne Stowarzyszenie Spożywcze dla Śląska w Łazach, posiadające ponad 16 tys. członków. Stowarzyszenie posiadało 62 domy, największą wówczas europejską piekarnię parową w Łazach oraz własne sklepy prawie w każdej większej miejscowości Śląska. Istotną rolę odgrywał także Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, będący jedną z najważniejszych polskich organizacji gospodarczych. W Czechosłowacji istniało 78 polskich szkół publicznych, do których uczęszczało ok. 14 tys. dzieci. Macierz Szkolna, licząca przeszło 60 kół terenowych, dysponowała założonym w 1909 gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Orłowej oraz założyła 34 szkoły prywatne, do których uczęszczało ponad 3 tys. dzieci. W ocenie ogólnej szkolnictwo polskie stało na wysokim poziomie. Polską prasę reprezentował dziennik „Robotnik Śląski” oraz 12 tygodników i miesięczników. Istniały również liczne stowarzyszenia zawodowe, np. Związek Górników i Towarzystwo Nauczycieli Polskich. Działały również organizacje oświatowo-sportowe, jak Sokół i Siła. Ochroną praw ludności polskiej zajmowała się Wzajemna Pomoc. Napływowa ludność polska, pochodząca z zachodnich powiatów Małopolski, przedstawiała niższy poziom kulturalny i organizacyjny. Rekrutowała się ona z małorolnych i bezrolnych chłopów. W omawianym okresie oceniano, że życie polskie w Czechosłowacji rozwija się prawidłowo[7].

Demografia

W 1991 r. podczas czechosłowackiego spisu powszechnego narodowość polską w Czechach zadeklarowało 59 383 osób[8][9][10].

W 2001 r. w spisie powszechnym wśród obywateli Czech – 51 968 osób zadeklarowało narodowość polską[11], najwięcej tj. 38 908 osób w kraju morawsko-śląskim[12], jest to 5,08‰ mieszkańców kraju i 5,17‰ wśród osób, które podały przynależność narodową[13].

W 2011 r. w spisie powszechnym wśród obywateli Czech – 39 269 osób zadeklarowało narodowość polską, najwięcej w kraju morawsko-śląskim 28 430 (wynik nie uwzględnia mieszanych deklaracji)[14], jest to 3,75‰ mieszkańców kraju i 5,12‰ wśród osób, które podały przynależność narodową (w trakcie spisu z 2011 r. nie ustalono narodowości dla 25,3% osób, zaś w trakcie spisu z 2001 r. nie ustalono narodowości dla 1,7% mieszkańców)[13].

Według wyników spisu powszechnego w 2011 r., Polacy stanowili w Czechach jedyną mniejszość narodowościową, w ramach której więcej niż połowa członków (56,9%) przyznawała się do wiary religijnej. Specyfiką Polaków w Czechach jest fakt, że duży odsetek (ok. 20%) z nich tworzą protestanci[15].

W 2021 w spisie powszechnym wśród obywateli Czech – 26 802 osób zadeklarowało narodowość wyłącznie polską, 9814 osób narodowość złożoną polska i czeską, zaś 1294 osoby narodowość złożona polską i inną (m.in. śląską, morawską, ukraińską). Ponadto wg tego spisu w Czechach mieszkało 14 367 Polaków nie będących obywatelami Czech[2][3].

Działalność

Polacy z Zaolzia są bardzo aktywnymi członkami wielu klubów, zespołów i stowarzyszeń działających w większości przy miejscowych kołach PZKO.

Zespoły

  • Gorol
  • Chór Żeński Melodia
  • ZR Błędowice
  • ZF Bystrzyca
  • ZT Oldrzychowice
  • ZPiT Olza
  • ZPiT Suszanie

Szkoły

Fragment Gimnazjum Polskiego w Czeskim Cieszynie
  • Polskie Gimnazjum imienia Juliusza Słowackiego[a] z polskim językiem nauczania w Czeskim Cieszynie, popularnie znany jako Gimpel, kontynuujące tradycje gimnazjum orłowskiego z 1909. W szkole działa kółko fotograficzne, SZ.K.A.P.A. (Szkolne Kółko Alternatywnych Prezentacji Artystycznych), chór mieszany Collegium Iuvenum i Klub Sportowy Gimpel (koszykówka, piłka nożna, siatkówka, floorball, tańce nowoczesne).

Zobacz też

Uwagi

  1. w czeskim szkolnictwie jest ono odpowiednikiem polskiego liceum

Przypisy

  1. Jarosław jot-Drużycki, Hospicjum Zaolzie, 2014, wydawnictwo Beskidy (ISBN 978-80-87431-28-3)
  2. a b První výsledky. Sčítání 2021. Český statistický úřad, 2022-01-13. [dostęp 2022-01-16]. (cz.).
  3. a b Obyvatelstvo podle národnosti. Sčítání 2021. Český statistický úřad. [dostęp 2022-01-16]. (cz.).
  4. Poláci na Těšínsku, Czeski Cieszyn 2009. [dostęp 2013-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)].
  5. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-04-22].
  6. Watchtower: Dzieło Królestwa. Czechy. jwevent.org, 2019-09-02. [dostęp 2020-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-02)]. (cz.).
  7. Marek Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, "Życie Literackie", 20 VIII 1989 r., nr 33 (1952), s. 10.
  8. Základní informace o vývoji obyvatelstva, domácností, domů a bytů >> 5. Národnost a mateřský jazyk [PDF], [w:] Sčítání lidu, domů a bytů 2001 - Pramenné dílo, Kód: 4132-05 [online], Český statistický úřad, 13 grudnia 2005, s. 2 [dostęp 2010-11-26] (cz.).
  9. Gabriela Šamanová, Národnost ve sčítání lidu v českých zemích, Centrum pro výzkum veřejného mínění, 2005, s. 10 [dostęp 2010-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-19] (cz.).
  10. Gabriela Šamanová, Nationality in the census in Czech lands, Public Opinion Research Centre, Institute of Sociology of the Academy of Sciences of the Czech Republic, 2005, s. 10 [dostęp 2010-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-25] (ang.).
  11. Data za ČR, NUTS 4: CZ0000, [w:] Sčítaní lidu, domů a bytů 2001 [online], Český statistický úřad, 2005 [dostęp 2010-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-29] (cz.).
  12. Data za Moravskoslezský kraj, NUTS3: CZ081, [w:] Sčítaní lidu, domů a bytů 2001 [online], Český statistický úřad, 2005 [dostęp 2010-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-28] (cz.).
  13. a b Národnostní struktura obyvatel (30.6.2014)
  14. Wyniku spisu z 2011. [dostęp 2014-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-19)].
  15. Český statistický úřad | ČSÚ, www.czso.cz [dostęp 2018-01-13] (cz.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

DwujezycznaNazwaUlicCzeskiCieszyn.jpg
Autor: Xpicto, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bilingual (Czech and Polish) street sign in Český Těšín (Czeski Cieszyn)
Polacy na Zaolziu 2021.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina. Dane na podstawie spisu powszechnego z 2021 r.; granice okręgów na 2021 r.; opisano miasta
Polacy na Zaolziu 2011.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina. Dane na podstawie spisu powszechnego z 2011 r.; granice okręgów na 2011 r.; opisano miasta
Festiwal pzko 1078.jpg
Autor: User:Darwinek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gorol men's choir from Jabłonków during the parade at the beginning of the Jubileuszowy Festiwal PZKO 2007 in Karwina
Śląsk Cieszyński-Polacy 1910.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odsetek mieszkańców zameldowanych na stałe w gminach Księstwa Cieszyńskiego w 1910 roku posługujących się polskim językiem potocznym. Dane ludnościowe oraz granice gmin i powiatów na podstawie mapy: F. Popiołek, T. Golachowski Rozsiedlenie ludności polskiej w Księstwie Cieszyńskim 1910, Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego; opisano ówczesne miasta powiatowe
Czciesz gimpel 562.jpg
Autor: User:Darwinek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polish grammar school (gymnasium) in Český Těšín (Czeski Cieszyn)
Polacy na Zaolziu.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odsetek Polaków w gminach (obec) okręgu Frydek-Mistek i Karwina. Dane na podstawie spisu powszechnego z 2001 r.; granice okręgów na 2001 r.; opisano miasta