Polacy w Estonii

Polacy w Estonii – polska mniejszość narodowa w Estonii

Historia Polaków w Estonii

Miasto Valga otrzymało prawa miejskie w 1584 r. z rąk króla Polski Stefana Batorego

Czasy Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Historia Polaków na ziemi estońskiej sięga XVI wieku. Południowe tereny obecnej Estonii należały wówczas do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Administracyjnie były częścią województw parnawskiego i dorpackiego. Parnawa i Dorpat (obecnie Tartu) były najbardziej na północ wysuniętymi miastami wojewódzkimi w historii Polski, a Laiuse było najbardziej na północ położoną siedzibą starostwa. Polscy jezuici założyli kolegium w Dorpacie. Wraz ze zdobyciem miasta przez Szwedów (1625) jezuici zostali jednak z miasta wypędzeni, a kolegium zamknięto^[2]. Wśród innych znaczących wydarzeń tego okresu na tym obszarze były zwycięskie bitwy wojny polsko-szwedzkiej, m.in. pod Karksi i Fellinem.

W składzie Imperium rosyjskiego

W czasach zaborów, kiedy językiem wykładowym był nie rosyjski, lecz niemiecki, Uniwersytet w Dorpacie ukończyło wielu wybitnych Polaków m.in. Tytus Chałubiński, Konstanty Skirmunt i Bolesław Limanowski. Na uczelni tej pracowało też wielu polskich naukowców. To właśnie w Dorpacie powstała pierwsza polska korporacja akademicka – „Konwent Polonia”. W Dorpacie działały też inne polskie organizacje (m.in. Koło Młodzieży Polskiej, Towarzystwo Teologów Polskich, korporacja akademicka Lutyco-Venedya).

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym do Estonii przybyło wielu polskich robotników szukających zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle, przede wszystkim w estońskich stoczniach. Polska inteligencja skupiała się w Tallinnie i Dorpacie, gdzie powstały m.in. Związek Narodowy Polaków „Jutrzenka” (1929) i Związek Narodowy Polaków w Estonii (1930). Polką była m.in. pierwsza dama Estonii, żona generała Laidonera – Maria.

W czasach Związku Radzieckiego

W czasach radzieckich wielu Polaków przybywało do Estonii z dawnych Kresów Wschodnich w celu poszukiwania pracy w kopalniach łupków bitumicznych oraz instytucjach i zakładach przemysłowych Tallinna, Dorpatu; grupa ta ulegała częściowej asymilacji, ale mimo tego liczba Polaków (notowana przez spisy ludności) dynamicznie wzrastała. Tak spis 1959 odnotował 2256 Polaków, w 1970 już 2651, w 1979 – 2896, w czasie ostatniego spisu ludności w ZSRR 3008 osób.

Po odzyskaniu przez Estonię niepodległości

Dynamika populacji Polaków w Estonii według spisów narodowych

Sytuacja Polaków w Estonii zmieniła się po upadku ZSRR i odzyskaniu przez Estonię niepodległości. Już pierwszy w Estonii niezależnej spis narodowy odnotował gwałtowny spadek populacji Polaków: w porównaniu do spisu 1989 liczba Polaków skurczyła się z 3008 os. (w 1989) do 2193 (w 2000)^[3], czyli o 27,1%. Kurczenie się populacji Polaków trwało też w 2000–2011 kiedy populacja polska spadła do poziomu sprzed ponad pięćdziesięciu lat (o 46,1% mniej od 1989). Według estymacji bieżących liczba Polaków 1 stycznia 2012 miała być 1 972^[4], ale spis narodowy na 31 grudnia 2011 odnotował tylko 1622 Polaków^[1] (o 17,7% mniej od estymacji bieżących oraz o 26,0% mniej od ostatniego spisu z 2000). Spadek populacji polskiej w Estonii został spowodowany przez szereg przyczyn, w tym emigracja z Estonii związana z problemami w otrzymaniu obywatelstwa estońskiego dla ludności napływowej (do której według ustawodawstwa Estonii należy większość tamtejszych Polaków) i związanymi z tym trudnościami integracji do społeczeństwa estońskiego. Część Polaków, którzy posiadają obywatelstwo Estonii wyjechała do innych krajów UE. Ujemny przyrost naturalny oraz asymilacja też miały wpływ na zmniejszenie się liczby Polaków w Estonii.

Rozmieszczenie

Według statystyk bieżących w Estonii największym skupiskiem Polaków jest stolica Tallinn gdzie mieszka prawie połowa populacji polskiej Estonii, drugie duże skupisko Polaków to północno-wschodnia prowincja Ida Viru (prawie ćwierć populacji polskiej Estonii).

Religia

Katolicyzm jest wyznawany przez 47% Polaków w Estonii, ok. 14% Polaków wyznaje prawosławie, ok. 3% stanowią protestanci, ok. 0,9% to Świadkowie Jehowy. Reszta Polaków nie zdefiniowała religii lub jest niewierząca.

Języki

Język ojczysty Polaków w Estonii według spisów narodowych

Polacy w Estonii mówią głównie w języku rosyjskim (67%), polskim (22%), estońskim (5%). Pozostałe 8% Polaków mówi w językach białoruskim, ukraińskim, litewskim, łotewskim i innych.

W Estonii powojennej spisy powszechne 1959–1989 notowały wysoki i wzrastający stopień asymilacji językowej Polaków w Estonii: odsetek Polaków z polskim językiem ojczystym spadł z 39% do 20%, jednocześnie zmniejszyła się ich liczba bezwzględna z 872 os. do 601 os. Natomiast wzrastał odsetek Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: z 39% do 63%, w liczbach bezwzględnych z 876 osób do 1906 osób, tym niemniej zachowujących autoidentyfikację polską.

Spadek odsetka (z 17% do 8%) oraz liczby bezwzględnej (z 373 do 250 osób) Polaków z estońskim językiem ojczystym może świadczyć o częściowej zmianie identyfikacji etnicznej z polskiej na estońską.

W Estonii niezależnej w okresie pomiędzy spisem 1989 i 2000 zaszły znaczne zmiany w liczebności Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: spadek z 1906 do 1338 osób (z 63% do 61%); jednym z głównych czynników tego procesu była emigracja z Estonii części Polaków którzy nie mieli prawa do otrzymania obywatelstwa estońskiego (w tym okresie masowa emigracja z Estonii była typowa dla ludności napływowej). Zmalała prawie dwukrotnie liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 250 do 133 osób), oraz odsetek (z 8% do 6%); jednym z głównych czynników była zmiana autoidentyfikacji etnicznej tej części Polaków, która została już lingwistycznie zasymilowana przez Estończyków.

Kolejny spis powszechny 2011 roku odnotował spadek o 32% liczebności Polaków z językiem ojczystym polskim – z 539 do 367, jednocześnie zmalał ich odsetek z 25% do 22%; nadal kurczyła się liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 133 do 85) i ich odsetek (z 6% do 5%). Natomiast odsetek Polaków z językiem ojczystym rosyjskim wzrósł z 61% do 67%.

Działalność polonijna

Ambasada RP w Tallinnie

Obecnie działa Związek Polaków w Estonii oraz Stowarzyszenie „Polska-Estonia”. Działalność polskich stowarzyszeń kulturalnych jest ważna m.in. ze względu na fakt, że większość zamieszkałych w Estonii Polaków nie zna języka polskiego.

W Tallinnie polskojęzyczne nabożeństwa katolickie są odprawiane w Katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła^[7].

Zobacz też

• Polacy na Litwie
• Polacy na Łotwie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• J. Bilska, Dzieje Polaków w Estonii, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 12 maja 2010].
• Polonia estońska (polonia.org)
• A. Srebrakowski, Liczba i rozmieszczenie Polaków w Estonii