Polacy w Niemczech

Polska diaspora w Niemczech
Ilustracja
Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie w dawnym domu pisarza
Populacja

ok. 1,5–2 mln

Miejsce zamieszkania

Niemcy

Język

polski, niemiecki

Religia

katolicyzm

Grupa

Polacy

Mapa grupy etnicznej

     Powiaty, w których Polacy stanowią najliczniejszą grupę obcokrajowców

Rodło – symbol używany przez Związek Polaków w Niemczech od 1933 r.

Polska diaspora w Niemczech – zbiorowość Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących swoje korzenie z Polski, obejmująca m.in. potomków członków przedwojennej mniejszości polskiej, uchodźców politycznych lub emigrantów ekonomicznych, obywateli polskich o statusie cudzoziemców w Niemczech, jak również osoby, które opuściły Polskę deklarując niemieckie pochodzenie, a odwołujące się również do swojej polskiej tożsamości[1].

Charakterystyka

Zbiorowość migrantów z Polski jest silnie zróżnicowana pod względem poczucia tożsamości etniczno-kulturowej, co wynika z falowości migracji z Polski do Niemiec[2].

W ciągu ostatnich dwustu lat do Niemiec przemieściło się z terytoriów Polski ponad 8 mln osób[3].

Można tu rozróżniać m.in. Polaków, którzy znaleźli się w obrębie Związku Niemieckiego na skutek przesunięcia granic, oraz Polaków, którzy przybyli do Niemiec po zrywach narodowych lub w celach zarobkowych (np. w okresie stanu wojennego lub po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej).

Granice etniczne między Polakami i Niemcami, jak też innymi grupami autochtonicznymi, takimi jak Ślązacy, Mazurzy, czy Kaszubi, stały się w wyniku wielokrotnych zmian granic (np. w wyniku rozbiorów, po I i II wojnie światowej) w wielu przypadkach mało wyraźne[4].

Historia

Nowoczesna historia polskiej zbiorowości w Niemczech sięga XIX wieku.

Okres zaborów

Polskojęzyczny szyld dawnego Banku Robotników w Bochum

Masowy napływ imigrantów z terenów polskich, rozpoczął się w drugiej połowie XIX w. W latach 1870–1914 do Niemiec wyemigrowało ok. 3,5 miliona Polaków. W tym ok. 1,2 miliona Polaków przemieściło się z terenów ówczesnego zaboru pruskiego w głąb Cesarstwa Niemieckiego, 1,2 miliona polskich imigrantów pochodziło z terenów zaboru rosyjskiego, a ok. 1,1 miliona osób pochodziło z terenów zaboru austriackiego[5].

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym oceniano, że na Śląsku mieszkało ok. 0,5 mln Polaków, a w Prusach Wschodnich ok. 100 tys. (Mazurzy). Ogólną liczbę autochtonów polskich w Niemczech szacowano na ok. 1 mln osób. Emigracja zarobkowa doprowadziła do powstania znacznych skupisk robotników polskich w Nadrenii (250 tys.). Robotnicy rolni (ok. 115 tys.) w 3/5 stale zamieszkiwali w obrębie Rzeszy, a pozostali (ok. 45 tys.) napływali do Niemiec w marcu i pozostawali tam do grudnia. Sezonowych robotników rolnych werbowała Niemiecka Centrala Robotnicza. Byli oni w stanie zaoszczędzić ok. 100 marek, ale warunki ich bytowania pozostawały bardzo ciężkie.

Centralną organizację polskiej mniejszości stanowił Związek Polaków w Niemczech, powstały w 1923 roku w Berlinie. Podzielony na pięć dzielnic terytorialnych liczył ok. 100 tys. członków. Organizacje zawodowe reprezentowało Zjednoczenie Zawodowe Polskie z centralą w Bochum, założone w 1902 roku. Posiadało ono ok. 13 tys. członków, głównie w Westfalii. Działały również stowarzyszenia kościelne, towarzyskie i gimnastyczne (Sokół). Poważne zasługi dla środowiska polskiego miało Towarzystwo Polskich Przemysłowców w Berlinie, założone w 1867 roku. Skupiało ono ok. 200 członków, przeważnie rzemieślników. Prasę polską reprezentowało kilkanaście czasopism. Najpoważniejszym pismem był wychodzący w Bytomiu „Katolik”. Istniały także kluby sportowe, jak np. PKS Berlin.

Polskie szkolnictwo borykało się z dużymi trudnościami. Istniały 32 publiczne szkoły polskie (stan z kwietnia 1929 r.) – wyłącznie w rejencji opolskiej, gdzie uczęszczało do nich 646 dzieci. Nauka języka polskiego odbywała się także w 31 szkołach niemieckich, zlokalizowanych głównie na Warmii i terenach pogranicznych. Lekcje odbywały się w wymiarze dwóch do czterech godzin tygodniowo, a uczęszczało na nie 1400 dzieci. W Westfalii i Prusach Wschodnich szkolnictwo polskie było wyłącznie prywatne i słabo rozwinięte. W całych Niemczech naukę języka polskiego pobierało 4 tys. dzieci[6].

II wojna światowa

Od dnia wejścia w życie dekretów wydanych w III Rzeszy 7 września 1939 (po agresji Niemiec na Polskę) Polacy mieszkający w Niemczech nie posiadają statusu mniejszości narodowej. W lutym 1940 organizacje Polaków w Niemczech zostały rozwiązane, ich majątek skonfiskowany, a działalność zakazana na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Obrony Rzeszy, sygnowanego przez Hermanna Göringa.

Okres powojenny

Wskutek zmian granicznych po II wojnie światowej, autochtoniczna ludność polska nie zamieszkiwała terytorium Niemiec, ponieważ tereny zamieszkane przez nią przed wojną stały się częścią państwa polskiego. W północno-zachodnich Niemczech do 1948 r. istniała polska strefa okupacyjna Niemiec. Polacy licznie zamieszkiwali ówczesną stolicę strefy – Maczków.

Lata 80. XX w.

Liczebność imigracji „solidarnościowej” w Niemczech szacowana jest na od 100[7] do 850 tys. osób[8].

Tzw. emigracja solidarnościowa, wraz z późnymi przesiedleńcami z lat 80., stanowi kulturowy i społeczny trzon polskiej zbiorowości w Niemczech[9].

Współczesność

Polacy w Niemczech
Liczebnośćok. 1,5–2 mln
OrganizacjaStała Konferencja Organizacji Dachowych Polonii
i Polaków w Niemczech,
Konwent Organizacji Polskich w Niemczech,
Związek Polaków w Niemczech,
Kongres Polonii Niemieckiej
Największe skupiskaZagłębie Ruhry, Hamburg, Berlin
Udział obywateli Polski w populacji Niemiec w 2021 według powiatów

Liczebność

Obecnie w Niemczech mieszka według różnych danych ok. 1,5[10]–2 mln[11][12][13][14] Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących się z Polski. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych należy jednak zakładać, że duża część z nich, zwłaszcza przesiedleńców, nie identyfikuje się z polskością[12].

Według danych niemieckiego urzędu statystycznego z 2017 w Niemczech zameldowanych było 783 000 osób legitymujących się wyłącznie obywatelstwem polskim[15] oraz 690 000 osób posiadających zarówno niemieckie, jak i polskie obywatelstwo[16].

Rozmieszczenie

Kraj związkowyOsoby z polskim tłem migracyjnym[17]
Nadrenia Północna-Westfalia
786 480
Bawaria
202 220
Badenia-Wirtembergia
202 210
Dolna Saksonia
201 620
Hesja
163 200
Berlin
101 080
Nadrenia-Palatynat
88 860
Hamburg
71 260
Szlezwik-Holsztyn
55 510
Brandenburgia
27 940
Brema
26 270
Saksonia
25 700
Saara
19 870
Meklemburgia-Pomorze Przednie
13 250
Saksonia-Anhalt
10 790
Turyngia
10 140
Razem2 006 410

Status prawny

Pod względem statusu prawnego można rozróżniać osoby posiadające wyłącznie obywatelstwo niemieckie, osoby posiadające wyłącznie polskie obywatelstwo oraz osoby z podwójnym obywatelstwem.

Polacy w Niemczech nie mają obecnie statusu mniejszości narodowej, który to został im odebrany przez nazistowskie władze III Rzeszy[18].

W listopadzie 2014 niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych odrzuciło wniosek Związku Polaków w Niemczech o nadanie Polakom statusu mniejszości[19].

Organizacje

20 sierpnia 2010 utworzono Stałą Konferencję Organizacji Dachowych Polonii i Polaków w Niemczech, złożoną z przedstawicieli Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech (Chrześcijańskiego Centrum Krzewienia Kultury Tradycji i Języka Polskiego w Niemczech, Kongresu Polonii Niemieckiej, Polskiej Rady w Niemczech – Zrzeszenie Federalne i Związku Polaków „Zgoda” w RFN) oraz Związku Polaków w Niemczech, której celem jest wypracowywanie wspólnego stanowiska Polonii Niemieckiej i Polaków w Niemczech oraz reprezentowania ich wobec władz niemieckich, polskich i Unii Europejskiej[20][21].

Religia

Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkudziesięciu miast mszę w języku polskim[22]. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań, m.in. Świadków Jehowy[23], Zielonoświątkowców[24] i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[25].

Zobacz też

Przypisy

  1. Definicje, pojęcia dotyczące spraw polonijnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych. [dostęp 2016-12-11].
  2. Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 4.
  3. Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 3.
  4. Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 5.
  5. Michał Nowosielski: Profil działalności polskich organizacji w Niemczech. Instytut Zachodni, Poznań, s. 29.
  6. Marek Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, „Życie Literackie”, 20 VIII 1989 r., nr 33 (1952), s. 10.
  7. Ch. Pallaske: Die Migrationaus Polen in die Bundesrepublik Deutschland in den 1980er und 1990er Jahren, w: Die Migration von Polen nach Deutschland. Zu Geschichte und Gegenwart eines europäischen Migrationssystems. Baden-Baden 2001, s. 124.
  8. S. Liman: Polacy w Niemczech po II wojnie światowej, w: Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań 1992, s. 251.
  9. Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 10.
  10. Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 4. [dostęp 2016-12-13].
  11. Statistisches Bundesamt: Personen nach Migrationshintergrund (ausgew. Länder) für Deutschland, Schleswig-Holstein (Bundesland) und weitere Orte (niem.). 2011-05-09. [dostęp 2014-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)].
  12. a b Raport Ambasady RP w Berlinie. W: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012. Zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2013, s. 177. ISBN 978-83-63743-17-8. [dostęp 2013-11-27]. (pol.)
  13. Polonia w liczbach (pol.). Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-26)].
  14. Czy w Niemczech jest polska mniejszość narodowa?. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2010-09-27].
  15. Dane wg Federalnego Urzędu Statystycznego DESTATIS 2017 r.
  16. Vier Millionen Deutsche besitzen zwei Pässe (niem.). zeit.de. [dostęp 2014-04-10].
  17. Zensusdatenbank – Ergebnisse des Zensus 2011 (niem.). [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)].
  18. Jarosław Kałucki, „Europoparcie dla Polaków z Niemiec”, Rzeczpospolita, 28-02-2011. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-26)]..
  19. Niemcy odrzucają wniosek. Polacy nie staną się mniejszością narodową. Polskie Radio, 2014-11-08. [dostęp 2014-11-08].
  20. Spotkanie Konwent – Związek Polaków w Niemczech: Powołanie Stałej Konferencji Dachowych Organizacji Polonii i Polaków w Niemczech (pol.). Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2011-02-06].
  21. Polacy w Niemczech mówią jednym głosem (pol.). Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-06].
  22. Instytut Duszpasterstwa Emigracyjnego: Msze po polsku, Niemcy. [dostęp 2017-06-04].
  23. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-02-08].
  24. NABOŻEŃSTWA I SPOTKANIA, Agape Hamburg [dostęp 2019-09-28].
  25. Gdzie jestesmy i kiedy – Nadzieja [dostęp 2019-09-28].

Opracowania

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Inschrift Bank Robotnikow eGmbh.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Maschinenjunge (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0

Flag of Germany and Austria.svg : Bochum war eines der Zentren der >Intelligenz< der Ruhrpolen, so hatte auch hier die Polnische Arbeiterbank ihren Sitz. Das Bild zeigt eine erhaltene Inschrift "Bank Robotników e.G.m.b.H." auf dem Giebel des Hauses Am Kortländer 2, Bochum

  • English language.svg : Old Inscription for the polish labour bank in Bochum (Germany)
  • Source: own work
  • Date: March 2007, Bochum, Germany
  • Author: Maschinenjunge
  • Licence: GFDL, cc-by 3.0

Polish population relative to total Polish population in Germany 2021.svg
Number of foreign citizens from the country described in the title that are registered at the German Central Register of Foreigners relative to the total population of the mentioned foreign nationals in Germany at the district level. 31.12.2021.
Rodlo.svg
Autor: Pernambuko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rodło - Janina Kłopocka, logotyp Związku Polaków w Niemczech
Karte Kreise Deutschland Ausländer nach Herkunft.png
Autor: Michael Sander, Licencja: CC BY-SA 3.0

Karte der Landkreise in Deutschland mit der jeweils größten ausländischen Bevölkerungsgruppe nach Herkunkftsland.

  • Grün: Türkei
  • Rot: Polen
  • Blau: Italien
  • Gelb: Rumänien
  • Lila: Russland
  • Grau: andere
    • DK - Dänemark
    • NL - Niederlande
    • LU - Luxemburg
    • US - Vereinigte Staaten
    • PT - Portugal
    • GR - Griechenland
    • AT - Österreich
    • CZ - Tschechien
    • UA - Ukraine
    • VN - Vietnam
    • RS - Serbien
    • XK - Kosovo
    • SY - Syrien
    • CN - China
    • BG - Bulgarien
    • HU - Ungarn
Aus dem Saarland lagen keine Daten vor.