Polacy w Niemczech

Polska diaspora w Niemczech

Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie w dawnym domu pisarza
Populacja	ok. 1,5–2 mln
Miejsce zamieszkania	Niemcy
Język	polski, niemiecki
Religia	katolicyzm
Grupa	Polacy
Powiaty, w których Polacy stanowią najliczniejszą grupę obcokrajowców

Rodło – symbol używany przez Związek Polaków w Niemczech od 1933 r.

Polska diaspora w Niemczech – zbiorowość Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących swoje korzenie z Polski, obejmująca m.in. potomków członków przedwojennej mniejszości polskiej, uchodźców politycznych lub emigrantów ekonomicznych, obywateli polskich o statusie cudzoziemców w Niemczech, jak również osoby, które opuściły Polskę deklarując niemieckie pochodzenie, a odwołujące się również do swojej polskiej tożsamości^[1].

Charakterystyka

Zbiorowość migrantów z Polski jest silnie zróżnicowana pod względem poczucia tożsamości etniczno-kulturowej, co wynika z falowości migracji z Polski do Niemiec^[2].

W ciągu ostatnich dwustu lat do Niemiec przemieściło się z terytoriów Polski ponad 8 mln osób^[3].

Można tu rozróżniać m.in. Polaków, którzy znaleźli się w obrębie Związku Niemieckiego na skutek przesunięcia granic, oraz Polaków, którzy przybyli do Niemiec po zrywach narodowych lub w celach zarobkowych (np. w okresie stanu wojennego lub po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej).

Granice etniczne między Polakami i Niemcami, jak też innymi grupami autochtonicznymi, takimi jak Ślązacy, Mazurzy, czy Kaszubi, stały się w wyniku wielokrotnych zmian granic (np. w wyniku rozbiorów, po I i II wojnie światowej) w wielu przypadkach mało wyraźne^[4].

Historia

Nowoczesna historia polskiej zbiorowości w Niemczech sięga XIX wieku.

Okres zaborów

Polskojęzyczny szyld dawnego Banku Robotników w Bochum

Masowy napływ imigrantów z terenów polskich, rozpoczął się w drugiej połowie XIX w. W latach 1870–1914 do Niemiec wyemigrowało ok. 3,5 miliona Polaków. W tym ok. 1,2 miliona Polaków przemieściło się z terenów ówczesnego zaboru pruskiego w głąb Cesarstwa Niemieckiego, 1,2 miliona polskich imigrantów pochodziło z terenów zaboru rosyjskiego, a ok. 1,1 miliona osób pochodziło z terenów zaboru austriackiego^[5].

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym oceniano, że na Śląsku mieszkało ok. 0,5 mln Polaków, a w Prusach Wschodnich ok. 100 tys. (Mazurzy). Ogólną liczbę autochtonów polskich w Niemczech szacowano na ok. 1 mln osób. Emigracja zarobkowa doprowadziła do powstania znacznych skupisk robotników polskich w Nadrenii (250 tys.). Robotnicy rolni (ok. 115 tys.) w 3/5 stale zamieszkiwali w obrębie Rzeszy, a pozostali (ok. 45 tys.) napływali do Niemiec w marcu i pozostawali tam do grudnia. Sezonowych robotników rolnych werbowała Niemiecka Centrala Robotnicza. Byli oni w stanie zaoszczędzić ok. 100 marek, ale warunki ich bytowania pozostawały bardzo ciężkie.

Centralną organizację polskiej mniejszości stanowił Związek Polaków w Niemczech, powstały w 1923 roku w Berlinie. Podzielony na pięć dzielnic terytorialnych liczył ok. 100 tys. członków. Organizacje zawodowe reprezentowało Zjednoczenie Zawodowe Polskie z centralą w Bochum, założone w 1902 roku. Posiadało ono ok. 13 tys. członków, głównie w Westfalii. Działały również stowarzyszenia kościelne, towarzyskie i gimnastyczne (Sokół). Poważne zasługi dla środowiska polskiego miało Towarzystwo Polskich Przemysłowców w Berlinie, założone w 1867 roku. Skupiało ono ok. 200 członków, przeważnie rzemieślników. Prasę polską reprezentowało kilkanaście czasopism. Najpoważniejszym pismem był wychodzący w Bytomiu „Katolik”. Istniały także kluby sportowe, jak np. PKS Berlin.

Polskie szkolnictwo borykało się z dużymi trudnościami. Istniały 32 publiczne szkoły polskie (stan z kwietnia 1929 r.) – wyłącznie w rejencji opolskiej, gdzie uczęszczało do nich 646 dzieci. Nauka języka polskiego odbywała się także w 31 szkołach niemieckich, zlokalizowanych głównie na Warmii i terenach pogranicznych. Lekcje odbywały się w wymiarze dwóch do czterech godzin tygodniowo, a uczęszczało na nie 1400 dzieci. W Westfalii i Prusach Wschodnich szkolnictwo polskie było wyłącznie prywatne i słabo rozwinięte. W całych Niemczech naukę języka polskiego pobierało 4 tys. dzieci^[6].

II wojna światowa

Polska Kwatera Wojenna na cmentarzu Ohlsdorf w Hamburgu

Od dnia wejścia w życie dekretów wydanych w III Rzeszy 7 września 1939 (po agresji Niemiec na Polskę) Polacy mieszkający w Niemczech nie posiadają statusu mniejszości narodowej. W lutym 1940 organizacje Polaków w Niemczech zostały rozwiązane, ich majątek skonfiskowany, a działalność zakazana na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Obrony Rzeszy, sygnowanego przez Hermanna Göringa.

Okres powojenny

Wskutek zmian granicznych po II wojnie światowej, autochtoniczna ludność polska nie zamieszkiwała terytorium Niemiec, ponieważ tereny zamieszkane przez nią przed wojną stały się częścią państwa polskiego. W północno-zachodnich Niemczech do 1948 r. istniała polska strefa okupacyjna Niemiec. Polacy licznie zamieszkiwali ówczesną stolicę strefy – Maczków.

Lata 80. XX w.

Liczebność imigracji „solidarnościowej” w Niemczech szacowana jest na od 100^[7] do 850 tys. osób^[8].

Tzw. emigracja solidarnościowa, wraz z późnymi przesiedleńcami z lat 80., stanowi kulturowy i społeczny trzon polskiej zbiorowości w Niemczech^[9].

Współczesność

Udział obywateli Polski w populacji Niemiec w 2021 według powiatów

Liczebność

Obecnie w Niemczech mieszka według różnych danych ok. 1,5^[10]–2 mln^{[11][12][13][14]} Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących się z Polski. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych należy jednak zakładać, że duża część z nich, zwłaszcza przesiedleńców, nie identyfikuje się z polskością^[12].

Według danych niemieckiego urzędu statystycznego z 2017 w Niemczech zameldowanych było 783 000 osób legitymujących się wyłącznie obywatelstwem polskim^[15] oraz 690 000 osób posiadających zarówno niemieckie, jak i polskie obywatelstwo^[16].

Rozmieszczenie

Status prawny

Pod względem statusu prawnego można rozróżniać osoby posiadające wyłącznie obywatelstwo niemieckie, osoby posiadające wyłącznie polskie obywatelstwo oraz osoby z podwójnym obywatelstwem.

Polacy w Niemczech nie mają obecnie statusu mniejszości narodowej, który to został im odebrany przez nazistowskie władze III Rzeszy^[18].

W listopadzie 2014 niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych odrzuciło wniosek Związku Polaków w Niemczech o nadanie Polakom statusu mniejszości^[19].

Organizacje

20 sierpnia 2010 utworzono Stałą Konferencję Organizacji Dachowych Polonii i Polaków w Niemczech, złożoną z przedstawicieli Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech (Chrześcijańskiego Centrum Krzewienia Kultury Tradycji i Języka Polskiego w Niemczech, Kongresu Polonii Niemieckiej, Polskiej Rady w Niemczech – Zrzeszenie Federalne i Związku Polaków „Zgoda” w RFN) oraz Związku Polaków w Niemczech, której celem jest wypracowywanie wspólnego stanowiska Polonii Niemieckiej i Polaków w Niemczech oraz reprezentowania ich wobec władz niemieckich, polskich i Unii Europejskiej^[20][21].

Religia

Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkudziesięciu miast mszę w języku polskim^[22]. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań, m.in. Świadków Jehowy^[23], Zielonoświątkowców^[24] i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego^[25].

Zobacz też

• Federalny Związek Towarzystw Niemiecko-Polskich

Przypisy

Opracowania

• Friedrich Heckmann: Ethnische Minderheit, Volk und Nation. Stuttgart 1993
• T. Kaczmarek: Polen und Deutschland. Von Nachbarschaft zu Partnerschaft. Bogucki 2006, ISBN 978-83-60247-61-7.
• Andrzej Kaluza: Zuwanderer aus Polen in Deutschland. UTOPIE kreativ, Rosa-Luxemburg-Stiftung 2002 (pdf; 93 kB) (niem.)
• Piotr Małoszewski: Sytuacja Polaków w Niemczech w zakresie dostępu do nauki języka ojczystego. Czy nauczanie języka polskiego skazane jest na wymarcie?
• SebastianS. Nagel SebastianS., Zwischen zwei Welten. Kulturelle Strukturen der polnischsprachigen Bevölkerung in Deutschland – Analyse und Empfehlungen, wyd. Stuttgart, Institut für Auslandsbeziehungen, 2009 [zarchiwizowane z adresu 2014-07-19]  (niem.).
• Michał Nowosielski: Relacje polskich organizacji w RFN z niemieckimi władzami. Biuletyn Instytutu Zachodniego
• Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią MSZ. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009, s. 177–185. ISBN 978-83-89607-81-2. [dostęp 2011-02-28]. (pol.)
• Lech Trzeciakowski: Polscy posłowie w Berlinie 1848–1928. Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003
• Malgorzata Warchol-Schlottmann: Polonia in Germany. The Sarmatian Review 2001 (ang.)
• Wojciech Wrzesiński: Polski ruch narodowy w Niemczech w latach 1922–1939. Ossolineum 1993
• Dariusz Matelski, Polacy w Niemczech między wojnami (1919-1939), „Przegląd Nauk Historycznych”, r. III, nr 2 (2004), Łódź 2006, s. 63-94.
• Krzysztof Rak: Sytuacja polskiej mniejszości narodowej w Niemczech. Warszawa 2010

Linki zewnętrzne

• Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec
• Deutsch-Polnisches Veranstaltungskalender.. virtualpolen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-13)]. virtualpolen.de (niem.)
• Społeczność Polaków w Niemczech mypolacy.de (PL)