Poliptyk Grudziądzki

Zaśnięcie Marii, fragment Poliptyku Grudziądzkiego

Poliptyk Grudziądzki (przełom XIV i XV wieku) – późnogotycka malowana nastawa ołtarzowa pochodząca z kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Obecnie znajduje się w Galerii Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie.

Opis

Z konstrukcyjnego punktu widzenia poliptyk grudziądzki jest pentaptykiem o dwu parach ruchomych skrzydeł, zamocowanych na krawędziach części środkowej i kolejno zamykanych. Dekorację wszystkich części stanowią obrazy tablicowe, przy czym tablice skrzydeł malowane są obustronnie. W rezultacie malowidła poliptyku mogą być prezentowane w trzech różnych układach. We wszystkich tych trzech widokach malowidła rozmieszczone są w dwu równych wysokością horyzontalnie biegnących strefach. Łącznie więc poliptyk zawiera dwa duże obrazy tablicowe części środkowej, każdy o wymiarach 123 × 204,5 cm, oraz szesnaście obrazów skrzydłowych, na ośmiu tablicach, z których każda ma wymiary ok. 123 x ok. 93 cm.

Historia

Data powstania retabulum grudziądzkiego jest ustalana różnie, na podstawie badań porównawczych stylu malowideł na czas. od ok. 1380 do ok. 1410 r. Najczęściej przyjmowana jest data ok. 1390 r.

Pierwsza wzmianka historyczna o malowanej nastawie ołtarzowej znajdującej się w kaplicy byłego zamku krzyżackiego w Grudziądzu, a przedstawiającej główną scenę Zaśnięcia Marii Panny oraz — na ruchomych skrzydłach — sceny Pasji Chrystusa, pochodzi z ok. 1670 r., z protokołu wizytacji biskupa chełmińskiego Andrzeja Olszowskiego. Badacze zwykle zakładają domyślnie, że kaplica ta była pierwotnym miejscem przechowywania retabulum i że powstało ono z przeznaczeniem dla niej.

W końcu XVIII w. kaplicę zburzono, a tablice poliptyku rozdzielono i przeniesiono do kościoła parafialnego św. Mikołaja.

W 1883 ówczesne Muzeum Prowincjonalne Prus Zachodnich w Gdańsku kupiło siedem tablic skrzydłowych poliptyku. Ósmą tablicę z przedstawieniem „Zmartwychwstania” na awersie i N. Marii Panny ze św. Janem Ewangelistą na rewersie przeniesiono do kaplicy cmentarnej. W kościele św. Mikołaja pozostały dwie tablice centralne.

W latach 1907-15 wszystkie tablice sprowadzono na zamek w Malborku, gdzie zostały poddane konserwacji i scaleniu przez malarza Andrzeja Wesołowskiego, pod kierunkiem konserwatora Conrada Steinbrechta. Scalony poliptyk umieszczono w zamkowej kaplicy św. Wawrzyńca.

W 1945 poliptyk zabezpieczony w lochach zamkowych przez Polskie Wojsko, przeniesiony został do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, rok później przekazany na własność do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się do dzisiaj.

Bibliografia

• Conrad Steinbrecht, Flügel-Altar aus der ehemaligen Schlosskapelle zu Graudenz, z.Z. in der Marienburg, St.Lorentz-Kapelle, [w:] Nachrichten der Königlichen Schloßbauverwaltung zu Marienburg Westpreußen. Über der Tätigkeit in den Baujahren 1912 bis 1916, Danzig 1916
• Karl-Heinz Clasen, Der Graudenzer Altar der Marienburg, Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft 13, 1944, s.s. 111-128
• Jaroslav Pešina, Néktere ztracene obrazy Mistra třeboňského oltáře, Umění 26, 1978, s. 289
• Alicja Karłowska-Kamzowa, Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego i Kujaw, Folia Historiae Artium 16, 1980, s.s. 39-65
• Adam S. Labuda, Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa, Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, Warszawa − Poznań 1990, s. 75 nn
• Adam S. Labuda, Die Spiritualität des Deutschen Ordens und die Kunst. Der Graudenzer Altar als Paradigma [w:] Zenon H. Nowak (red.) Die Spiritualität der Ritterorden im Mittelalter, Toruń 1993, s.s. 45-73
• Władysław Łoś, Das Bildprogramm des Graudenzer Altars [w:] Sztuka zakonu krzyżackiego w Prusach i Inflantach , Toruń 1995, s. 204 n.n.
• Malarstwo gotyckie w Polsce, pod. red. Adama S. Labudy i Krystyny Secomskiej, t. 1-3, Warszawa 2004, passim
• Władysław Łoś, Forschungsprobleme des Graudenzer Altars [w:] Malerei und Skulptur des späten Mittelalters und der frühen Neuzeit in Norddeutschland. Künstlerischer Austausch im Kulturraum zwischen Nordsee und Baltikum, hrsg. v. Hartmut Krohm, Uwe Albrecht und Matthias Weniger, Braunschweig-Berlin 2004, s.s. 89-95
• Alicja Bielawska, Polska.Skarby narodowe, Bartłomiej Gutowski i inni, Twoje Książki, 2007, s. 9, ISBN 978-83-7738-275-2.

Linki zewnętrzne

• Technika malarska Poliptyku Grudziądzkiego(ang.) [dostęp 2018-06-24]
• Polyptych from Grudziądz/Graudenz – Unknown – Google Cultural Institute [dostęp 2018-06-24]  (pol.).