Polityka wzmacniania polszczyzny

Polityka wzmacniania polszczyzny – polityka względem wschodnich mniejszości narodowych (głównie ukraińskiej), realizowana po zabójstwie Bronisława Pierackiego (1934), a następnie śmierci Józefa Piłsudskiego (1935) przez rząd II Rzeczypospolitej za pośrednictwem Komitetu do Spraw Narodowościowych przy Prezesie Rady Ministrów w latach 1935–1939, najpierw na terytorium Podlasia i Chełmszczyzny, potem również Galicji Wschodniej, Wołynia i Polesia^[1].

Historia

Języki ukraiński i ruski w II RP według powiatów

Głównymi założeniami polityki wzmacniania polszczyzny było wspieranie regionalizmów (łemkowskich, bojkowskich i huculskich), wspieranie i rozbudowa ruchu „szlachty zagrodowej”, wzmacnianie kordonu sokalskiego w celu osłabienia wpływów ukraińskiego nacjonalizmu rozwijającego się w Małopolsce Wschodniej na ukraińską ludność Wołynia^[2]. Podejrzewając Ukraińców o brak lojalizmu usuwano ich z pracy w administracji państwowej: służbie leśnej, łączności, komunikacji, poczcie, podejmowano także kroki administracyjne w celu nawrócenia wiernych prawosławnych na wiarę rzymskokatolicką^[2] (patrz: akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku). Pierwszą miejscowością, w której przeprowadzono akcję, były Hrynki, gdzie oddział Korpusu Ochrony Pogranicza, po znieważeniu przez mieszkańców wsi portretów dostojników państwowych, odebrał dokumenty 40 chłopom, zabronił mieszkańcom opuszczania Hrynek po zachodzie słońca i otoczył wieś. Rezultatem końcowym tych działań było przejście z prawosławia na katolicyzm 572 chłopów. Podobnymi metodami „nawrócono” w województwie wołyńskim do 1939 co najmniej 12 tys. osób^[3].

Głównymi promotorami tej polityki byli marszałek Edward Śmigły-Rydz i generał Tadeusz Kasprzycki. Oprócz Komitetu do Spraw Narodowościowych (utworzonego 19 grudnia 1935), w tworzeniu owej polityki pomagały Sekretariat Porozumiewawczy Polskich Organizacji Społecznych (utworzony 23 listopada 1935) i Ministerstwo Spraw Wojskowych.

Ministerstwo Spraw Wojskowych w końcu 1936 utworzyło przy Dowództwie Okręgu Korpusu nr II i Dowództwie Okręgu Korpusu nr VI Komitety Koordynacyjne, których przewodniczącymi zostali gen. Mieczysław Smorawiński i gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz (który w konsekwencji swego dystansu wobec akcji przeniesiony został do Torunia), a następnie gen. Władysław Langner. Komitety te współpracowały z Towarzystwem Rozwoju Ziem Wschodnich, Związkiem Szlachty Zagrodowej, Związkiem Strzeleckim.

W wytycznych do akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej ze stycznia 1938 roku znalazło się m.in. następujące stwierdzenie:

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Przeciwko prowadzeniu tej polityki protestowali byli premierzy: Kazimierz Bartel i Janusz Jędrzejewicz i wielu działaczy politycznych i społecznych m.in. Wanda Pełczyńska, Stanisław Cat-Mackiewicz, Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Henryk Józewski, a także greckokatolicki arcybiskup metropolita lwowski i halicki Andrzej Szeptycki^[2], w liście do wiernych, skonfiskowanym przez cenzurę^[5]. Polityka ta była prowadzona, mimo protestów, do wybuchu II wojny światowej. W związku ze swym sprzeciwem wobec akcji Henryk Józewski został w kwietniu 1938 usunięty ze stanowiska wojewody wołyńskiego i przeniesiony na stanowisko wojewody łódzkiego. Jego miejsce zajął Aleksander Hauke-Nowak, zdecydowany zwolennik akcji polonizacyjnej.

Zobacz też

• akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej

Przypisy

Bibliografia, literatura

• Andrzej Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979, Wyd. Zakład Narodowy im Ossolińskich, ​ISBN 83-04-00017-2​.
• Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ​ISBN 83-917615-4-1​.
• Ryszard Torzecki: Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, ​ISBN 83-01-11126-7​.
• Henryk Józewski, Zamiast pamiętnika, Zeszyty Historyczne, z. 59,60,63, Paryż 1982-1983
• Marek Gałęzowski, Henryk Józewski „Olgierd”, Zeszyty Historyczne, zeszyt 150, Paryż 2004, s. 97–128. Tam także znajduje się obszerna bibliografia dotycząca Józewskiego;
• Timothy Snyder, Sketches from a Secret War: A Polish Artist’s Mission to Liberate Soviet Ukraine, New Haven: Yale University Press, 2005; wydanie polskie: Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę, wyd. Znak, Kraków 2008, ​ISBN 978-83-240-1033-2​.