Polonez (muzyka)
Ten artykuł należy dopracować |
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy. |
Polonez – muzyczna forma taneczna oparta na tańcu polonez.
Poloneza charakteryzuje ostinatowy rytm, metrum nieparzyste 3/4, dostojny charakter, umiarkowane tempo[1].
Historia
Polonez jest obok mazura i krakowiaka najstarszym polskim tańcem. Istnieje przekonanie wśród znawców tańca, iż wywodzi się on z czasów przedchrześcijańskich i nie miał na początku związku z muzyką, a jedynie z odprawianiem rytuału egzorcyzmowania mieszkań przez wołchwów poprzez obchodzenie go przy specyficznym ("polonezowym") rytmizowaniu. Istnieje tutaj związek i możliwie jest to przekonanie wiarygodne. Jednym z dowodów jest pierwsza jego nazwa - chodzony. Najstarszy zbiór polonezów pochodzi jednak z 1728 roku (co nie wyklucza istnienia wcześniejszych). Polonezowo-oberkowe rytmy dostrzeżono w pieśniach średniowiecznych i renesansowych Śląska Cieszyńskiego. Jego rytmika wedle romantycznych wizji wyłoniła się z antycznej rytmiki greckiej, co w istocie ma swój sens. Charakter poloneza jest przez to dostojny, "nadziemski" i mistyczny. Nazywa się go tańcem elegijnym i heroicznym (epopeicznym). Wielką tajemnicą pozostaje polonez Bacha, który prawdopodobnie nie był w Polsce, a zdołał wpisać rytm poloneza w utwór charakterystycznie menuetowy. Późniejsze polonezy to polonez z Krakowiaków i Górali Jana Stefaniego. Polonez począł ujawniać się manifestacyjnie w polskiej kulturze właśnie po upadku Rzeczypospolitej. Polonezy są ważnym elementem twórczości Józefa Elsnera. Jest to element niezwykle ważny - zainspiruje Chopina. Jedna z pierwszych polskich kompozytorek - Maria Szymanowska - również zainspirowana polonezami Elsnera będzie komponować polonezowe utwory. I oczywiście Karol Kurpiński, który, choć nadużywał fraz Mozarta i innych klasyków wiedeńskich w swoich operach, umieścił również rytmy poloneza.
Mania na punkcie poloneza wkroczyła wreszcie do literatury – monumentalnym przykładem jest tu polonez z księgi XII "Pana Tadeusza" – "Kochajmy się" Adama Mickiewicza. Widoczna jest tam hierarchia obowiązująca przy polonezie - dostojniejsze pary szły przodem, figury odzwierciedlały stosunki społeczne. Uczestnicy tego poloneza również nie są przypadkowi - generał Dąbrowski, znane postacie ukazane poprzez aluzje, szlachta i Żyd kochający Polskę jako swoją ojczyznę. Taki obraz sugeruje bardzo szeroki obraz zróżnicowanego społeczeństwa Polaków mistycznie złączonych historią (którą opowiada Żyd Jankiel na cymbałach) i muzyką, a pozbawionych upragnionego państwa. To wizja mesjanistycznego nowego narodu wybranego. Wreszcie Fryderyk Chopin - jako siedmiolatek - na publiczny debiut wybrał własny Polonez g-moll. "W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin, dziecię w 8. roku, obiecujące, jak twierdzą znawcy, zastąpić Mozarta" - pisała Aleksandra Tańska, świadek koncertu. Unikalność stylu, mistyczność i subtelność gry Chopina, a przede wszystkim jego geniusz pozwoliły mu doprowadzić technicznie poloneza do formy ponadnarodowej i najwyższej. Z początku polonezy Chopina nie były jednak lubiane - zarzucano im "przesubtelnowanie", "salonowość" i ponury charakter. Jednym z tych przeciwników był na początku Norwid. Brakowało mu w polonezach mitycznej, starosłowiańskiej, antycznej heroiczności i epopejowości, którą dostrzegł w polonezie Michała Kleofasa Ogińskiego (Pożegnanie Ojczyzny). Zdanie Norwida miało diametralnie się zmienić po usłyszeniu wykonania poloneza samego Chopina. Od tamtego czasu zaznaczał nawet w Promethidionie, iż Chopin jest "najlepszym u nas artystą". Norwid zainteresowany polskimi tańcami napisał o nich noty. Oto nota o polonezie w Tańcach polskich dla Wojciecha Grzymały: POLONEZ, kreacja już nie prowincjonalna, pojedynczego elementu, ale cało-narodowa, mogąca się rozciągnąć od religijnego rytmu aż do jej poważnej mimiki chórów lub tryumfów starożytnych, które na bareliefach greckich i rzymskich spotykamy. Jako powaga rytmu tej jest wartości i to miejsce zajmuje u Polaków co np. (w rozwijaniu się pieśni u Greków) Epopeja.
Przykłady
Polonezy polskich kompozytorów:
- Michał Kleofas Ogiński – Pożegnanie Ojczyzny
- Karol Kurpiński – Bóg się rodzi (kolęda do słów Franciszka Karpińskiego)
- Józef Elsner – W starym zamku
- Fryderyk Chopin – Polonez As-dur op. 53, zwany "Heroicznym"
- Fryderyk Chopin – Polonez A-dur op. 40 nr 1
- Stanisław Moniuszko – Polonezy w "Halce", "Strasznym Dworze", "Hrabinie" i innych operach.
- Henryk Wieniawski – Polonez D-dur op. 4
- Henryk Wieniawski – Polonez A-dur op. 21
- Tadeusz Sygietyński – Polonez warszawski
- Wojciech Kilar – polonez z filmu Pan Tadeusz
- Zygmunt Noskowski – Polonez elegijny
- Karol Szymanowski – Polonez z tańców polskich
- Bartosz Chajdecki – polonez z serialu Czas honoru
- Krzesimir Dębski – Polonez husarii
Polonezy znajdują się również w dorobku zagranicznych kompozytorów, pisali je: Jan Sebastian Bach, Ludwig van Beethoven, Franz Schubert, Michaił Glinka, Piotr Czajkowski, Nikołaj Rimski-Korsakow.
Zobacz też
- Polonez – taniec
Przypisy
- ↑ Habela 1968 ↓, s. 148.
Bibliografia
- Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
Media użyte na tej stronie
An audio speaker emitting sound waves, in the Gnome style
Giorgi Latsabidze plays Frederic Chopin Polonaise Op.53
Polonez Dąbrowskiego (ilustracja do Pana Tadeusza)
Typowy rytm poloneza.