Polonia w Bośni i Hercegowinie

Pierwsi polscy osadnicy w Čelinovacu.

Polonia w Bośni w czasie nabożeństwa, lata 30.

(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl

Tomislav Durtka, Miloš Mišković, Igor Kanjski podczas uroczystości stowarzyszenia Polaków „Bolesławiec” z Prnjavora

(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl

Procesja podczas X festiwalu polonijnego Pirogijada w Čelinovacu (2020)

Siedziba stowarzyszenia polonijnego w Prnjavorze (2020)

Polonia w Bośni i Hercegowinie − społeczność polska mieszkająca w Bośni i Hercegowinie od XIX wieku, obecnie licząca około 300 osób.

Historia

Początki osadnictwa polskiego

Napływ Polaków na ziemie Bośni i Hercegowiny miał miejsce pod koniec XIX wieku, po zajęciu tych terenów przez Austro-Węgry^[1] (zob. okupacja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry). W kilka lat po podporządkowaniu sobie tego terytorium przez Austrię, w Galicji rozpoczęto werbunek wśród osób, które mogły objąć stanowiska administracyjne w nowym kraju koronnym. Werbowanie polskich kadr do pracy w Bośni było efektem złego stosunku bośniackiej ludności do urzędników niemieckich i węgierskich. Ta postawa spowodowała skierowanie do Bośni urzędników pochodzenia czeskiego, chorwackiego i polskiego^[2]. W 1910 na terenie Bośni i Hercegowiny przebywało około 600 urzędników, prawników, lekarzy i inżynierów pochodzących z polskich ziem monarchii habsburskiej^[3].

Władze austro-węgierskie stymulowały także osadnictwo chłopskie w rzadko zaludnionym kraju, zachęcając do migracji małorolnych chłopów z różnych rejonów kraju i z zagranicy^[3]. Osadnicy mogli liczyć na uzyskanie od 10 do 12 hektarów lasu, który musieli wykarczować i zagospodarować w ciągu trzech lat^[4]. W Bośni oprócz Polaków z zaboru austriackiego i z Bukowiny osiedlali się także chłopi z zaboru rosyjskiego, w którym władze zabroniły Polakom dzierżawienia gruntów. W latach 1895−1914 w Bośni i Hercegowinie osiedliło się 1194 rodzin polskich, które założyły liczne nowe osady. Największym skupiskiem polskich chłopów były okolice Nowego Martyńca^[3], w środkowej części Bośni, w dorzeczu rzeki Vrbas^[4]. Łącznie w okresie panowania austriackiego władze sprowadziły do tego kraju blisko 200 000 osadników różnych narodowości^[2].

Według spisu ludności z 1910 w Bośni i Hercegowinie żyło ponad 11 000 osób posługujących się językiem polskim jako ojczystym, z tego prawie 9000 stałych mieszkańców i ponad 2000 żołnierzy^[3]. Polacy osiedlali się głównie w okolicach Sarajewa, Travnika^[1], Bosanskiej Gradiszki, Prnjavora, Banja Luki^[1][3], Bosanskiej Dubicy, Bosanskiej Novej, Tešanja, Zenicy i Zvornika^[3].

Polska społeczność nie prowadziła aktywnego życia kulturalnego. Tworzony przez inteligencję „Klub Polski” w Sarajewie służył wyłącznie jako miejsce zabaw. Chłopi w chwili wybuchu I wojny światowej dysponowali sześcioma czytelniami Towarzystwa Szkół Ludowych i kilkoma polskimi szkołami ludowymi. Po wybuchu wojny władze austriackie zabroniły działalności narodowo-patriotycznej. W momencie upadku Austro-Węgier polscy żołnierze sformowali się w Legion Polski, formacja szybko jednak wyjechała do Polski^[3].

Okres międzywojenny

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i powstaniu Jugosławii Bośnię opuścili austriaccy urzędnicy narodowości polskiej, a w latach 1923−1925 kilka tysięcy polskich osadników wyemigrowało do Brazylii, Kanady, Francji i Luksemburga^[3]. W połowie lat 20. liczebność Polaków szacowano na 12 000. W następnej dekadzie mieszkało w Bośni 15 000 Polaków^[1], w tym świeżo przybyli robotnicy z łódzkich fabryk tekstylnych. Odrodziło się także przerwane przez I wojnę światową życie kulturalne^[3].

Funkcjonowały dwa konsulaty honorowe: w Sarajewie w latach 1919−1921 kierowany przez Franciszka Kruszelnickiego^[5] oraz w latach 1927–1941 w Banja Luce kierowany przez Artura Burdę^[1].

Druga wojna światowa

Podczas II wojny światowej Polacy udzielali pomocy uchodźcom z Polski i udającym się do Francji żołnierzom. Po zajęciu Jugosławii Niemcy zakazali polskiego życia kulturalnego, ale nie prześladowali Polaków^[3]. Zagrożeniem dla Polaków były jednak bojówki chorwackie i serbskie, które często mordowały polską ludność. Efektem terroru tych ugrupowań było wiązanie się Polaków z partyzantką komunistyczną^[4]. Jugosłowiańscy Polacy i uciekinierzy z Polski^[3] walczyli w szeregach partyzantki jugosłowiańskiej, liczebność polskich bojowników szacowana jest na 3000 ludzi^[1]. Wiosną 1944 sformowano pięciusetosobowy polski batalion, działający w składzie 18. Brygady Środkowo-Bośniackiej^[3]. Jego dowódca zosstał Slavko Zranić, a zastępcą Jan Drąg. Polskich partyzantów upamiętnia otwarty w 1964 cmentarz w Srbacu; spoczywa na nim 56 Jugosłowian oraz 22 Polaków (tablica pamiątkowa wymienia dodatkowych 5 nazwisk, najpewniej osób, których ciał nie odnaleziono)^[6].

Czasy współczesne

Po wojnie zdecydowano o wysiedleniu Polaków do Polski. Dane Mieszanej Komisji Repatriacyjnej Polsko-Jugosłowiańskiej podają liczbę 15 031 przesiedlonych^[3], przy czym wskazuje się, że przesiedlonych mogło być nawet ok. 18 tys.^[6] W okolicach Bosanskiej Gradiški pozostały jednak grupy Polaków^[3] liczące około 4000 osób^[4]. Repatrianci osiedleni zostali głównie w okolicach Bolesławca^[1].

Po rozpadzie Jugosławii największymi skupiskami Polaków były Tuzla, Sarajewo, Mostar i Banja Luka. W początkach XXI wieku liczba Polaków w Bośni i Hercegowinie wynosiła mniej niż pół tysiąca osób. Grupa ta charakteryzowała się słabą znajomością języka polskiego, trudną sytuacją materialną i wysoką średnią wieku^[1]. Mniejszość polska jest jedną z 17 oficjalnie uznanych mniejszości narodowych w Bośni i Hercegowinie. We wsi Čelinovac regularnie odbywają się wydarzenia lokalnej organizacji polonijnej^[7], w tym co roku festiwal Pirogijada^[8].

W 2021 za zasługi w działalności polonijnej zostali odznaczeni przez Prezydenta RP: Srebrnym Krzyżem Zasługi Marija Buganik-Pranjić ze Stowarzyszenia Polaków i Przyjaciół „Mak” Gradiška oraz Brązowym Krzyżem Zasługi Danijel Kovč ze Stowarzyszenia Polaków w Banja Luce^[9].

Organizacje polonijne

Główne organizacje polonijne^[10]:

• Stowarzyszenie Obywateli POLSA w Sarajewie
• Stowarzyszenie Polaków w Banja Luce
• Związek Mniejszości Narodowych w Prnjavorze^[11]
• Stowarzyszenie Polaków i Przyjaciół „Mak” Gradiška^[12]
• Wspólnota Obywateli Polskiego Pochodzenia w Tuzli, nieaktywna
• Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mieszko I” w Mostarze, nieaktywne

Polonia w tym kraju nie wydaje prasy, ani nie współtworzy radia czy telewizji^[10].

W Bolesławcu funkcjonuje stowarzyszenie skupiające potomków reemigrantów z Bośni^[4].

Kościoły

Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się msze w języku polskim w Medziugorie^[13].

Znani Polacy związani z Bośnią i Hercegowiną^[5]

Zobacz też

• Polacy w Republice Serbskiej
• Ambasada RP w Sarajewie

Przypisy