Polska Armia Ludowa

Polska Armia Ludowa (PAL) – lewicowa konspiracyjna organizacja zbrojna z okresu II wojny światowej działająca w latach 1943–1945.

Geneza i powstanie

PAL została utworzona w Warszawie 7 kwietnia 1943. Pierwotna nazwa tej organizacji brzmiała "Armia Ludowa" jednak ostateczną nazwę dla tej organizacji ustalono po 15 lipca 1943 r., po ukazaniu się artykułu w organie centralnym PPR "Trybuna Wolności", w którym została rzucona myśl przekształcenia Gwardii Ludowej w Armię Ludową - po tym terminie niektóre oddziały GL PPR po dokonaniu akcji zostawiały pokwitowania jako Armia Ludowa, dlatego dodano na początku do nazwy przymiotnik "polska"^[4]. Początkowo do nowo zorganizowanej armii, która została nazwana Polską Armią Ludową, weszła Milicja Ludowa RPPS i część Komendy Obrońców Polski, która po rozbiciu nie podporządkowała się Armii Krajowej, oraz część oddziałów Gwardii Obrony Narodowej, grup szturmowych „ZEW”, a od października 1943 także oddziały wojskowe Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Organizacje współtworzące PAL weszły do niej na zasadach autonomii i z zachowaniem własnych nazw. Naturalnymi częściami składowymi PAL – jak przewidywali jej twórcy – obok oddziałów robotniczych winny być oddziały chłopskie Batalionów Chłopskich oraz pracownicy umysłowi i zawodowi wojskowi, którzy dostarczali kadr dla tej armii. Kierownictwo PAL liczyło na pomoc materialną ze strony ZSRR, co umożliwiłoby rozszerzenie walki przeciwko niemieckiemu okupantowi, jak i skupienie większych sił demokratycznych. Komendantem organizacji był generał Henryk Borucki, ps. „Czarny”. Szefem sztabu i zastępcą komendanta głównego oraz dowódcą Okręgu Warszawskiego PAL był pułkownik Julian Skokowski ps. „Zaborski”, dawny dowódca murmańczyków. Zastępcą dowódcy PAL z ramienia KC RPPS był kierownik Wydziału Wojskowego RPPS Jan Mulak ps. „Franciszek”^[5].

W ślad za organizacją armii podjęto próbę stworzenia demokratycznej reprezentacji politycznej, której zadaniem byłoby utworzenie rządu polskiego na platformie centrolewu. Późną jesienią powstał przy udziale Robotniczej Partii Polskich Socjalistów i innych grup demokratycznych Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczonych Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych, który w swej deklaracji programowej przyjął zasadę natychmiastowego przeprowadzenia reformy rolnej bez wykupu i uspołecznienia środków produkcji. Dla podkreślenia negatywnego stosunku do rządu londyńskiego deklaracja NKL zrywała z konstytucją z 1935, która stanowiła podstawę legalizmu rządu londyńskiego. Przewodnictwo NKL objął Wacław Barcikowski, sekretarzem wybrany został Stanisław Chudoba, młody przywódca RPPS. NKL spełniał funkcję zwierzchnika politycznego PAL-u. Po przystąpieniu do NKL-u kolejnych grup demokratycznych i syndykalistycznych NKL został przekształcony na Centralny Komitet Ludowy, którego postulaty społeczne i polityczne zostały sformułowane w deklaracji CKL-u z 4 marca 1944. Podstawowym postulatem społecznym deklaracji CKL-u była również natychmiastowa reforma rolna bez wykupu, przeprowadzona przez chłopskie komitety gminne, uspołecznienie kluczowych gałęzi przemysłu przy pomocy komitetów fabrycznych, które w momencie usuwania okupanta nie dopuszczą do powrotu obcych i rodzimych kapitalistów. W polityce zagranicznej, stojąc na platformie współpracy ze wszystkimi państwami, deklaracja kładła specjalny nacisk na konieczność dobrosąsiedzkich stosunków z ZSRR. W sprawie granic wschodnich CKL stał na stanowisku granic narodowościowych. Na odcinku wojskowym CKL, będący zwierzchnikiem politycznym PAL, uważał że zarówno Armia Ludowa, PAL, Armia Krajowa, Armia Polska w ZSRR, jak i inne oddziały emigracyjne stanowić winny części składowe jednej Armii Polskiej, na czele której stanie naczelny dowódca, powołany przez rząd, oparty na woli narodu wyrażonej w warunkach niepodległości. Koncepcja CKL-u była niewątpliwie próbą kompromisu między Krajową Radą Narodową a Radą Jedności Narodowej.

Działania zbrojne poza Warszawą i udział w powstaniu w stolicy

Polska Armia Ludowa działała głównie w Warszawie i na terenach przedwojennego województwa warszawskiego oraz w Lublinie i na terenach przedwojennych województw lubelskiego, łódzkiego i kieleckiego. Jej działalność koncentrowała się głównie na sabotażu kolejowym (tzw. kolejówkach) i propagandzie. Istniało kilka oddziałów partyzanckich PAL, w tym dwa oddziały Milicji Ludowej RPPS.^[6] Wybrane akcje Polskiej Armii Ludowej to na przykład:

• 9 kwietnia 1943 żołnierze PAL zastrzelili w Warszawie kierownika Arbeitsamtu, Hoffmana^[7].
• 13-14 czerwca 1943 grupa bojowa PAL wywodząca się z socjalistycznych oddziałów Milicji RPPS wykonała akcję spalenia wojskowych magazynów materiałów pędnych w Forcie Wawrzyszewskim. Akcją dowodził komendant ML RPPS - Władysław Andrzejczak^[8].
• 25 czerwca 1943 grupa bojowa PAL zastrzeliła w Skierniewicach szefa Arbeitsamtu, Rittera^[9].
• 10 września 1943 oddział PAL zniszczył niemieckie kino „Tęcza” w Warszawie na Żoliborzu^[10].
• 30 marca 1944 oddział PAL zaatakował i zdobył kasę Gestapo, zwaną „Bankiem Mienia Pożydowskiego”, konfiskując 10 mln złotych, ściągniętych z ludności Warszawy jako kontrybucja^[11].
• 2 lipca 1944 oddział PAL rozbił samochód z gestapowcami pod Starą Miłosną. Zginęło 2 oficerów niemieckich^[12].
• 17 stycznia 1945 oddziały AL i PAL wsparte przez ochotników innych formacji, uderzyły na niemieckie transporty i linie kolejowe w okolicach Pruszkowa, Warszawy i Żyrardowa^[13].

Latem 1944 przedstawiciele PAL prowadzili rozmowy na temat porozumienia podporządkowującego organizację Armii Krajowej. Potwierdza to meldunek generała Stanisława Piękosia „Skały”, który 7 sierpnia 1944 pisał do pułkownika Antoniego Chruściela „Montera”, że 30 lipca 1944 uzgodnił z płk. Janem Rzepeckim, szefem Oddziału VI Komendy Głównej AK, podporządkowanie AK oddziałów PAL w czasie planowanej akcji powstańczej. 27 lipca 1944 PAL podpisała porozumienie o współpracy z Korpusem Bezpieczeństwa. Jej oddziały dowodzone w powstaniu warszawskim przez pułkownika Juliana Skokowskiego walczyły na Woli, Starówce, Śródmieściu i Mokotowie, liczyły ogółem kilkuset żołnierzy. 15 września 1944 włączona do Połączonych Sił Zbrojnych AL, PAL i KB, których dowódcą został pułkownik Julian Skokowski. W styczniu 1945 ppłk Kazimierz Zawadzki „Zadziora” ze strony PAL podpisał porozumienie o włączeniu do PAL Polskiej Armii Powstania.

Polską Armię Ludową rozwiązano 23 stycznia 1945, a większość żołnierzy i oficerów PAL-u wstąpiła do ludowego Wojska Polskiego.

Odznaczenia, symbole i prasa

Naczelne Dowództwo PAL ustanowiło dla bojowników organizacji własne odznaczenia: Krzyż Wyzwolenia oraz Odznakę Bojową (orzeł bez korony trzymający w szponach Trzy Strzały)^[14]. Emblemat Odznaki Bojowej był jednocześnie symbolem Polskiej Armii Ludowej widocznym min. na pieczęci jej Naczelnego Dowództwa^[15]. Na legitymacjach potwierdzającyh przynależność do organizacji widniał orzeł bez korony oraz skrzyżowane ze sobą młot i miecz na tle wieńca laurowego^[16].

Wiadomo również, że Naczelne Dowództwo nadawało odznaczenia przyznawane przez rząd londyńśki tj. Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych i Krzyż Zasługi z Mieczami, do których dodawano dyplomy własnej produkcji^[17][18].

Centralnymi organami prasowymi organizacji były pisma „Polska Żyje”, „Kurier”, zaś w powstaniu – „Kurier Mokotowski”.

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Gąsiorowski, Polska Armia Ludowa 1943–1945