Polska Komenda Wojskowa w Krakowie

Siedziba PKL – Kościół św. Jadwigi przebudowany na kamienicę

Polska Komenda Wojskowa w Krakowie – dowództwo oddziałów Wojska Polskiego, organizowanych w listopadzie 1918 roku na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego pod politycznym patronatem Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Siedziba komendy mieściła się w Krakowie przy ul. Stradomskiej 10-14, a na jej czele stał pułkownik (brygadier), Bolesław Roja^[1][2].

Historia

1 listopada 1918 r. w Krakowie pułkownik Bolesław Roja z rozkazu Polskiej Komisji Likwidacyjnej objął Komendę Wojskową na obszarze Galicji od polnego zbrojmistrza Siegmunda von Benigni in Müldenberg^[3].

2 listopada gen. Roja nakazał zorganizowanie:

• kpt. Edwardowi Szerauc w Koszarach Trębaczy (niem. Trompeter Kaserne) przy ulicy Grodzkiej – 4 Pułku Piechoty,
• kpt. Michałowi Tokarzewski-Karaszewiczowi w Koszarach Franciszka Józefa (niem. Franz Josefkaserne) przy ulicy Rajskiej – 5 Pułku Piechoty,
• rtm. Janowi Dunin-Brzezińskiemu w koszarach kawaleryjskich (niem. Kavalleriekaserne) przy ul. Rakowickiej – 2 Pułku Ułanów^[4].

4 listopada gen. Roja wyznaczył gen. Antoniego Madziarę na stanowisko komendanta miasta Krakowa i przydzielił mu do pomocy mjr. SG Juliana Stachiewicza^[5].

6 listopada gen. bryg. Bolesław Roja, rozkazał „w celu uproszczenia demobilizacji” zespolić istniejące w okręgach uzupełniających komendy uzupełniające c. i k. Armii (niem. Ergänzungsbezirks Kommando), komendy uzupełniające Obrony Krajowej (niem. Landwehr Ergänzungsbezirks Kommando) i komendy obwodowe pospolitego ruszenia (niem. Landstrum Ergänzungsbezirks Kommando) w jedną komendę uzupełniającą. Najstarszy rangę oficer miał objąć dowództwo nad komendami uzupełniającymi w Krakowie, Tarnowie, Rzeszowie, Sanoku, Jarosławiu, Wadowicach, Nowym Sączu i Cieszynie^[6].

PKW w Krakowie obejmowała swoją właściwością tylko te powiaty Galicji Zachodniej i Śląska, które dotychczas podlegały c. i k. Komendzie Wojskowej w Krakowie. Powiaty położone na wschodzie podlegały Komendzie Wojskowej w Przemyślu. 6 listopada 1918 roku gen. Roja nakazał utworzenie komend powiatowych podległych PKW w Krakowie i zatwierdził oficerów na stanowiskach komendantów powiatowych:

• Komenda Powiatowa w Białej,
• Komenda Powiatowa w Bochni – kpt. 20 pp Jerzy Dobrodzicki,
• Komenda Powiatowa w Oświęciumiu – kpt. Cezary Wojciech Haller,
• Komenda Powiatowa w Chrzanowie – kpt. Witold Kaden,
• Komenda Powiatowa w Żywcu – kpt. dr August Kwieciński,
• Komenda Powiatowa w Myślenicach,
• Komenda Powiatowa w Wadowicach – płk Józef Lederer (od 12 XI 1918 – mjr Adam Śmiałowski^[7]),
• Komenda Powiatowa w Wieliczce – kpt. dr Szczepański (od 12 XI 1918 – por. Mieczysław Obertyński^[7]),
• Komenda Powiatowa w Brzesku,
• Komenda Powiatowa w Tarnowie,
• Komenda Powiatowa w Dąbrowie – ppłk 57 pp Henryk Krzcinko,
• Komenda Powiatowa w Limanowej – kpt. Tadeusz Jakubowski^[8],
• Komenda Powiatowa w Nowym Targu – mjr Ottokar Brzoza-Brzezina,
• Komenda Powiatowa w Nowym Sączu – mjr Trzciński,
• Komenda Powiatowa w Grybowie – kpt. 45 pp Eugeniusz Miernik,
• Komenda Powiatowa w Gorlicach – kpt. dr Władysław Muerk,
• Komenda Powiatowa w Pilźnie – kpt. Witold Lewicki,
• Komenda Powiatowa na Śląsk Cieszyński – gen. Franciszek Aleksandrowicz (od 13 XI 1918 – płk Franciszek Latinik)^[6].

Powiaty administracyjne krakowski i podgórski tworzyły jeden wspólny powiat wojskowy, podporządkowany bezpośrednio PKW w Krakowie, natomiast polska część Śląska również tworzyła jeden wspólny powiat wojskowy. Komendanci powiatowi zostali zobowiązani do natychmiastowego organizowania stałych oddziałów wojskowych oraz wiejskich i miejskich straży bezpieczeństwa (milicji)^[6].

Później została powołana Komenda Powiatowa w Tarnobrzegu na czele z por. Tomaszem Dąbalem^[7].

8 listopada mjr. Karolowi Hallerowi zostało powierzone zadanie organizacji i jednocześnie sprawowanie dowództwa nad Legią Oficerską, natomiast kpt. Antoniemu Stawarzowi „w uznaniu zasług organizacyjnych” powierzona komenda nad 8 Pułkiem Piechoty^[9]. Tego samego dnia została zatwierdzona Polska Komenda Placu w Witkowicach, której podlegali wszyscy żołnierze i robotnicy zatrudnieni w fabrykach witkowickich. Na stanowisko komendanta placu został wyznaczony kpt. dr Antoni Haiman^[9]. W Krakowie, w koszarach trębaczy (niem. Trompeterkaserne) przy ul. Grodzkiej 65 została zorganizowana Kadra telegraficzna, spełniająca rolę stacji zbornej dla wszystkich żołnierzy z formacji telegraficznych i telefonicznych. Kapitan 4 pp Mieczysław Więckowski został przydzielony do Komendy Miasta na stanowisko komendanta straży miejskich i wiejskich w powiatach krakowskim i podgórskim. Do pomocy w organizacji straży zostali mu przydzieleni: chor. Stanisław Krzysik i ppor. Kasper Kowicki. Urząd Poczty Polowej nr 180 (Urząd pocztowy nr 1, oddział dla wojska) przy ul. Potockiego w Krakowie został organem pocztowym Wojska Polskiego^[9]. Kapitan intendent Ferdynand Zankl został mianowany komendantem byłych urządzeń etapowych w Krakowie z wyjątkiem magazynu prowiantowego twierdzy i jego filii w Podgórzu-Wiśle i Dąbiu Grzegórzkach^[9][10].

12 listopada z powiatów wojskowych w Nowym Sączu, Limanowej, Nowym Targu oraz Spiszem i Orawą został utworzony Podhalański Okręg Wojskowy z siedzibą w Nowym Targu. Na stanowisko komendanta okręgu został wyznaczony ppłk Andrzej Galica. Z powiatów wojskowych Rudnik, Łańcut, Przeworsk, Jarosław, Przemyśl, Dobromil i Lisko został utworzony Przemyski Okręg Wojskowy z siedzibą w Przemyślu. Komendantem okręgu został mianowany ppłk Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Przy PKW w Krakowie zostało otwarte Wojskowe Biuro Pośrednictwa Pracy, ul. Stradomska nr 17^[7].

Tego samego dnia:

• komendę nad 8 Pułkiem Piechoty objął ppłk Bolesław Kraupa, a kpt. Antoni Stawarz dowództwo batalionu w tymże pułku,
• mjr Julian Sas-Kulczycki objął Komendę Główną Straży Bezpieczeństwa dla Galicji i Śląska z siedzibą przy ul. Stradomskiej 15,
• kpt. Władysław Nawrocki został mianowany komendantem Flotylli Wiślanej w Krakowie,
• kpt. Antoni Lisowski, komendantem oddziału karabinów maszynowych,
• por. Kazimierz Gaberle, komendantem „stacji telegrafu bez drutu” w Dębnikach^[7].

13 listopada generał Roja podjął kolejne decyzje personalne:

• zwolnił płk. Bruecknera ze stanowiska komendanta powiatowego w Rzeszowie i przeniósł w stan spoczynku,
• wyznaczył kpt. Mieczysława Medweckiego na stanowisko komendanta wojskowego powiatu w Rzeszowie,
• ppłk Roman Żaba został zatwierdzony na stanowisku komendanta 2 Pułku Ułanów,
• kpt. Antoni Kurka został zatwierdzony na stanowisku komendanta powiatowego w Sanoku^[11].

20 listopada generał Roja przekazał dowodzenie generałowi Emilowi Gołogórskiemu^[12].

27 listopada Polska Komenda Wojskowa w Krakowie została przemianowana na Dowództwo Generalnego Okręgu w Krakowie^[13].

Obsada personalna PKW

Bolesław Roja

• komendant – brygadier / gen. bryg. Bolesław Roja
• dowódca artylerii – gen. Paweł Cyrus-Sobolewski (od 12 XI 1918^[7])
• kierownik Oddziału II Personalnego – płk Ambross (do 12 XI 1918^[9][7])
• kierownik Oddziału III – płk Adolf Rudner (od 12 XI 1918 kierował równocześnie Oddziałem II^[7])
• szef sanitarny – gen. lek. dr Tadeusz Zapałowicz^[4]
• referent telegraficzny – kpt. Tadeusz Jawor (od 8 XI 1918^[9])
• referat asystencji – por. ułanów Izydor Modrycki^[5]
• referent uzbrojenia
  • referent artyleryjski – kpt. Edmund Knoll-Kownacki^[6]
• referent ds. koni i trenów w Oddziale V – rtm. Aleksander Ripper^[6]
• kierownik Oddziału Prasowego i Propagandy – por. Adam Dobrodzicki^[6]
• Intendentura ul. Gertrudy 12^[9]
• kierownik referatu zaopatrzenia wojska w mięso – ppor. Teobald König^[10]
• kierownik rzeźni wojskowej – por. lek. wet. Eugeniusz Kluczyński^[9][10]
• kierownik referatu węglowego – por. Tadeusz Szantroch^[5]
• komendant kolumny samochodowej – por. Piotrowski
• administrator gmachu PKW – ppłk Stanisław Bastgen^[7]

Przypisy

Bibliografia

• Rozkazy Polskiej Komendy Wojskowej w Krakowie. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].