Polska szkoła plakatu

Plakaciarka naklejająca plakaty w Warszawie w 1971 roku
Znaczek Poczty Polskiej z projektem Jana Lenicy, reklamujący II Biennale Plakatu (1968)
Retrospektywna wystawa plakatów Rafała Olbińskiego na World Film Festival of Bangkok (2006)
Tadeusz Trepkowski na tle swoich prac wystawianych w 1956 roku
Ekspozycja polskiej szkoły plakatu w Muzeum Plakatu w Wilanowie

Polska szkoła plakatu – określenie powstałe w latach 60. XX w., stosowane wobec grupy polskich artystów-plakacistów, którzy zdobyli międzynarodowe uznanie jako twórcy plakatów o tematyce politycznej, społecznej i kulturalnej (film, przedstawienia teatralne, wystawy, przedstawienia cyrkowe).

Plakaty wykonywane przez przedstawicieli tej szkoły miały zróżnicowaną stylistykę, lecz ich wspólnymi cechami były lapidarność i oszczędność formy, wymowna ironia, nowatorskie liternictwo[1]. Charakter twórczości polskich plakacistów określany bywał jako styl „niezależności i bystrości rozumu”[2].

Historia

Zainteresowanie polskim plakatem wzrastało od 1948 roku, kiedy Henryk Tomaszewski, jeden z twórców polskiej szkoły plakatu, uzyskał pięć pierwszych nagród na Międzynarodowej Wystawie Plakatu Filmowego w Wiedniu[3][1]. Nagrodzone zostały plakaty: Baryłeczka, Ludzie bez skrzydeł, Obywatel Kane, Niepotrzebni mogą odejść, Symfonia pastoralna[4][5]. Od lat 40. plakat polski prezentowany był szeroko międzynarodowej publiczności na wystawach sztuki.

Nurt polskiej szkoły plakatu rozwinął się w latach 1953-59 i związany był z działalnością artystyczną grafików projektujących plakaty filmowe, a ostatecznie ukształtował się w latach 60[6].

W 1966 odbyło się I Międzynarodowe Biennale Plakatu – pierwsza na świecie cykliczna impreza poświęcona sztuce plakatu[7]. Złoty medal otrzymał Jan Lenica za plakat do opery Wozzeck Albana Berga, wykonany w 1964[8] i określany jako „międzynarodowa ikona lat 60.”[2] W związku z doniosłymi sukcesami polskich artystów w krajach zachodnich, jak również z rosnącym zainteresowaniem polską szkołą plakatu, dwa lata później komunistyczne władze PRL zezwoliły na otwarcie w Wilanowie pierwszego na świecie Muzeum Plakatu[9].

Uznaje się, że szczytowy okres tej szkoły trwał od wczesnych lat 50. do połowy lat 60., czego zwieńczeniem były realizacje dla Opery Warszawskiej (tzw. złota seria) i Teatru Dramatycznego w Warszawie, oraz pełna humoru i fantazji seria plakatów cyrkowych. Dużą popularność plakat polski zdobył w latach 70. i 80., spopularyzowany wśród zachodnich odbiorców dzięki prasie kulturalnej oraz artystycznej. W Niemczech prace polskich plakacistów publikowały regularnie branżowe czasopisma specjalizujące się w grafice i projektowaniu, jak „Neue Grafik”, „Grafis”, „Gebrauchsgrafik”[9]. W Polsce prace artystów zaliczanych do tej szkoły cyklicznie publikował miesięcznik „Projekt”, poświęcony projektantom artystycznej sztuki użytkowej[9].

Rok 1989 wraz ze zmianą ustroju społeczno-politycznego w Polsce przyniósł istotną zmianę dla funkcjonowania plakatu w przestrzeni publicznej. Gospodarka rynkowa i zakończenie mecenatu państwa znacznie obniżyły ilość wydawanych plakatów oraz ich artystyczny walor – szczególnie w dziedzinie plakatu filmowego, gdzie ambitny plakat funkcjonuje praktycznie w wąskiej niszy kin studyjnych. W latach 90. plakat artystyczny ocalał dzięki muzeum w Wilanowie, niewielkiej grupie kolekcjonerów oraz kilku istniejącym galeriom plakatu. Z początkiem nowego stulecia można zauważyć ponowne zainteresowanie plakatem artystycznym, które z jednej strony czerpie z bogatych tradycji plakatu polskiego, a z drugiej oparte jest na nowoczesnych formach projektowania graficznego.

Wpływ polskiej szkoły plakatu

Polska szkoła plakatu wpłynęła na wielu projektantów oraz grafików zachodnich, którzy uznali ją za zjawisko oryginalne oraz źródło inspiracji we własnej twórczości[9].

O polskiej szkole plakatu w 2015 roku, w artykule poświęconym polskiej kinematografii, zamieszczonym w brytyjskim dzienniku „The Guardian”, wspomniał amerykański reżyser Martin Scorsese, zauważając, że często twórcom plakatów filmowych w Polsce udało się zawrzeć w swych pracach syntezę całego filmu[10][11].

Przedstawiciele

Za najwybitniejszych przedstawicieli polskiej szkoły plakatu uznaje się Józefa Mroszczaka oraz Henryka Tomaszewskiego, którzy na warszawskiej ASP prowadzili katedrę plakatu[4]. Najważniejszymi przedstawicielami polskiej szkoły plakatu byli również m.in. Tadeusz Trepkowski, Eryk Lipiński, Roman Cieślewicz[4], Jan Lenica[4], Jan Młodożeniec[4], Franciszek Starowieyski[4], Waldemar Świerzy, Walerian Borowczyk, Wojciech Zamecznik[4], Wojciech Fangor[4], Julian Pałka, Marian Stachurski, Wiktor Górka, Rosław Szaybo, Maciej Hibner, Tadeusz Jodłowski, Maciej Urbaniec, Jerzy Treutler, Leszek Hołdanowicz, Marek Mosiński, Witold Janowski, Mieczysław Wasilewski oraz Andrzej Krajewski.

Zmiana pokoleniowa

W latach 70. zadebiutowało nowe pokolenie grafików, spośród których największym uznaniem cieszyli się: Andrzej Pągowski, Rafał Olbiński[4], Wiesław Wałkuski, Wiktor Sadowski, Jerzy Czerniawski, Stasys Eidrigevicius, Jan Jaromir Aleksiun[4], Eugeniusz Get-Stankiewicz[4], Jan Sawka[4], Lech Majewski, Mieczysław Górowski[4], Grzegorz Marszałek, Roman Kalarus, Eugeniusz Skorwider, Lex Drewinski, Władysław Pluta[4].

Za kontynuatorów uważa się dziś takich twórców, jak Piotr Młodożeniec, Sebastian Kubica, Ryszard Kaja, Michał Sitek, Monika Starowicz, Sławomir Śląski, Jacek Ćwikła, Stefan Lechwar, Michał Batory, Ryszard Kajzer, Maja Wolna, Leszek Żebrowski, Mirosław Adamczyk, Maks Bereski, Marek Maciejczyk[12].

Upamiętnienie

Warszawskie Muzeum Plakatu w Wilanowie
  • Stała ekspozycja przedstawicieli polskiej szkoły plakatu znajduje się w Muzeum Plakatu w Wilanowie, pierwszym na świecie muzeum plakatu założonym w 1968 roku w Warszawie[13].

Film

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Polska szkoła plakatu w serwisie Culture.pl [dostęp: 30.12.2008]
  2. ↑ a b Frank Fox, Polskie plakaty – bój na papierze, „Zwoje”, 3, 2001, ISSN 1496-6115 [dostęp 2008-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-29].
  3. ↑ Praca zbiorowa 1988 ↓.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Praca zbiorowa 2002 ↓, s. 501.
  5. ↑ Tokyo University of Foreign Studies: Fenomen polskiej szkoły plakatu i polski plakat współczesny, wykład Marii Kurpik, Kuratora Muzeum Plakatu w Wilanowie, Tokio, grudzień 2003. tufs.ac.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-04)]. [dostęp: 30.12.2008]
  6. ↑ Praca zbiorowa 2002 ↓, s. 500–501.
  7. ↑ Muzeum Plakatu w Wilanowie: Biennale. postermuseum.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-24)]. [dostęp: 30.12.2008]
  8. ↑ Jan Lenica w serwisie Culture.pl [dostęp: 30.12.2008]
  9. ↑ a b c d Guffey 2014 ↓, s. 143.
  10. ↑ Martin Scorsese, Martin Scorsese: my passion for the humour and panic of Polish cinema, „The Guardian”, kwiecień 2015.
  11. ↑ Polska szkoła opowiadania. Martin Scorsese kocha polskie kino.
  12. ↑ Zeszyty Artystyczne / nr 39 by Zeszyty Artystyczne - Issuu, issuu.com [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  13. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 521. ISBN 83-01-08836-2.
  14. ↑ Cały 50 min film dokumentalny Druga strona plakatu w reżyserii Marcina Latałły

Bibliografia

  • plakat. W: Praca zbiorowa: Encyklopedia sztuki polskiej. Kraków: Ryszard Kluszczyński, 2002, s. 500–501. ISBN 83-88080-56-3.
  • Praca zbiorowa: Polska Szkoła Plakatu w latach 1956–1965. Warszawa: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Oddz. Muzeum Narodowego w Warszawie, 1988.
  • Elizabeth E. Guffey: Posters: A Global History. Reaktion Books, 2014. ISBN 978-1-78023-411-3.
  • Joseph Czestochowski, Contemporary Polish Posters in Full Color, Dover Publications, 1 czerwca 1979.
  • Jacek Mrowczyk, VeryGraphic. Polish Designets of the 20th Century, Culture PL, 23 lutego 2016.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

II Miedzynarodowe Biennale Plakatu (1968).jpg
II Miedzynarodowe Biennale Plakatu (1968).
Muzeum Plakatu w Wilanowie 011.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Muzeum Plakatu w Wilanowie
POL Warsaw Muzeum Plakatu.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Muzeum Plakatu, Wilanów, Warszawa
PIC 40-W-180-5.jpg
Kobieta naklejająca plakaty w Warszawie 1971.
Tadeusz Trepkowski Polish poster designer.jpg
Tadeusz Trepkowski, Polish poster designer
Paragoncineplex21102006.jpg
Autor: Curtis Winston, Licencja: CC BY 2.5
The lobby of Paragon Cineplex at Siam Paragon during the 4th World Film Festival of Bangkok, featuring a poster exhibition by Rafal Olbinski.