Polski Instytut Źródłowy w Lund

Polski Instytut Źródłowy (PIŹ)
Państwo

 Szwecja

Siedziba

Lund

Zakończenie działalności

1972 r.

Zasięg

Szwecja i zagranica

Data rejestracji

22 października 1945

brak współrzędnych

Polski Instytut Źródłowy (PIŹ) działał w Lund w Szwecji od 22 października 1945 r. do 1972 r. Instytut zgromadził przeszło 500 zeznań oraz różnych przedmiotów więźniów nazistowskich obozów koncentracyjnych, którzy zostali przewiezieni do Szwecji po II WŚ.

Historia

Z lewej u góry: Bożysław Kurowski, Ludwika Broel Plater, Krystyna Karier, Józef Nowaczyk, ..., Zygmunt Łakocinski Na dole z lewej: Helena Dziedzicka, Luba Melchior i Halina Strzelecka.

Wiosną 1945 roku kilkanaście tysięcy byłych więźniów nazistowskich obozów koncentracyjnych, wśród których była znaczna liczba obywateli polskich, zostało ewakuowanych do Szwecji dzięki dyplomacji hrabiego Folke Bernadotte (1895-1948), akcji Szwedzkiego Czerwonego Krzyża i UNRRA. Po przybyciu pierwszych transportów, dr Zygmunt Łakociński (1905-1987), zaangażował się jako tłumacz, ułatwiając w ten sposób kontakt nowo przybyłych rodaków ze szwedzkimi władzami. Na podstawie relacji byłych więźniów dr Łakociński we współpracy z prof. Sture Bolin (1900-1963) postanowił udokumentować zbrodnie hitlerowskie popełnione w czasie drugiej wojny światowej na obywatelach polskich. Zwracając się do Instytutu Polityki Zagranicznej w Sztokholmie[1], dr Łakociński poprosił o przydzielenie środków finansowych potrzebnych do zrealizowania swojego projektu. Pozytywne ustosunkowanie się szwedzkich władz do prośby dr Łakocińskiego ułatwiło rozpoczęcie procesu rekrutacji kandydatów na stanowiska pracowników archiwalnych, których z czasem zatrudniono w Polskim Instytucie Źródłowym (PIŹ) z siedzibą w Lund. W skład PIŹ wchodzili: Helena Dziedzicka (1903-1975), Helena Miklaszewska (1906-2000), Józef Nowaczyk (ur. 1904), Bożysław Kurowski (1911-2006), Krystyna Karier (1913-1989), Luba Melchior (1912-2000), Halina Strzelecka (1907-1968), Irena Jaworowicz (1897-1995) i Ludwika Broel Plater (1885-1972). Po zaledwie kilkunastu miesiącach działalności Instytutu, tj. od 22 października 1945 do 30 listopada 1946, władze szwedzkie zawiesiły wsparcie finansowe mimo nadal trwających prac.[2]. Próby uzyskania nowych środków finansowych nie powiodły się. Prace PIŹ były jednak kontynuowane w ramach wolontariatu[3].

Działalność

W czasie swojej działalności PIŹ zgromadził ponad 500 zeznań spisanych w formie protokołów przesłuchań z byłymi więźniami obozów koncentracyjnych. Oprócz unikatowych zeznań zbiory PIŹ zawierają korespondencje, rysunki Jadwigi Simon-Pietkiewicz, szkice i plany obozów koncentracyjnych, zbiory poezji oraz dokumentacje z procesu hamburskiego 1946-47. PIŹ zgromadził także dokumenty i pamiątki odnoszące się do polskiej emigracji w Szwecji.

Archiwum

Archiwum PIŹ zawiera: Zeznania więźniów; Spisy transportu więźniów; Materiały związane z zeznaniami świadków; Materiały dotyczące obozów koncentracyjnych i okupacji; Listy prywatne; Spis obywateli Polskich, którzy zostali przewiezieni do Szwecji w 1945 r. z obozów koncentracyjnych; Materiały dotyczące podróży więźniów obozów koncentracyjnych i ich pierwszych miesięcy w Szwecji; Materiały na temat rozprawy sądowej o Ravensbrück w Hamburgu w 1946-1947; Poezja i inna twórczość literacka z czasu okupacji i obozów koncentracyjnych; Fotografie; Szkice i rysunki z czasów IIWŚ i lat powojennych; PIZ i Zygmunt Łakociński – różne dokumenty; Dokumenty o pracy PIŹ 1944-1972; Dokumenty dotyczące finansów PIŹ 1945-1967; Listy i dokumenty pomiędzy PIŹ a władzami, instytucjami i organizacjami; Korespondencja pomiędzy PIŹ i osobami prywatnymi; Spis pamiątek i innych przedmiotów; Sztance drukarskie, płyty szklane i negatywy; Książki; Dokumenty przekazane przez Kulturen (Museum Historii Kultury w Lund) w grudniu 2004 r.[4]

Biblioteka

W 1974 r. dr Łakociński przekazał całą dokumentację PIŹ w depozyt bibliotece uniwersyteckiej w Lund (UB)[5]. W 2015 r. biblioteka uniwersytecka w Lund rozpoczęła projekt cyfryzacji zbiorów. Wywiady z byłymi więźniami obozów koncentracyjnych, listy osób transportowanych, fotografie, osobiste notatniki więźniarek z obozu w Ravensbrück, ręcznie robione podręczniki wykorzystywane w czasie tajnego nauczania oraz unikatowe notatki zapisane przez p. Helenę Dziedzicką w czasie trwania procesu hamburskiego 1946-47 zostały już udostępnione na stronie internetowej biblioteki[6]. Zeznania są tłumaczone na język angielski.

Muzeum

Część materiałów, przede wszystkim przedmiotów codziennego użytku, przemyconych przez byłych więźniów z obozów do Szwecji, została ofiarowana Muzeum Historii Kultury w Lund "Kulturen"[7].

Przypisy

  1. ↑ Utrikiespolitiska Institutet lub Swedish Institute for International Affairs; link 5, s.4
  2. ↑ bibl. poz. 2, s. 5.
  3. ↑ bibl. poz. 2, s. 13.
  4. ↑ link 8.
  5. ↑ link 7.
  6. ↑ link 1.
  7. ↑ link 2.

Bibliografia

  • Daniel Zyśk, Europa i świat po 1989 roku, Stockholm 20 października 2017, (PAP); link 3.
  • Paul Rudny, Polski Instytut Źródłowy w Lund (PIZ); link 4.
  • Jan Draus, Nauka polska na emigracji 1945-1990 [w:] Historia nauki polskiej, t. 10: 1944-1989. Cz. 2, Instytucje, red. Leszek Zasztowt i Joanna Schiller-Walicka, Warszawa: Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów PAN – Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR 2015, s. 485-682.
  • Eugeniusz S. Kruszewski, Polski Instytut Źródłowy w Lund (1939-1972): zarys historii i dorobek, Londyn: Polski Uniwersytet na Obczyźnie – Kopenhaga: Instytut Polsko-Skandynawski 2001.
  • Sarah Helm, If this is a woman. Inside Ravensbrück: Hitler’s Concentration Camp for Women. First Edition, Great Britain 2015, Little Brown.

Linki zewnętrzne

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

PIZ 1946 Foto.jpg
Polski Instytut Źródłowy w Lund - Z lewej u góry: Bożysław Kurowski, Ludwika Broel Plater, Carola Łakocinska, Jerzy Nowaczyk, ..., Zygmunt Łakocinski Na dole z lewej: Helena Dziedzicka, Luba Melhior, Halina Strzelecka.