Polski Kontyngent Wojskowy w Bośni i Hercegowinie

Polski Kontyngent Wojskowy w operacji wojskowej Unii Europejskiej w Bośni i Hercegowinie
POLBAT (1996–2000, 2003–2005)

NATO IFOR (1996)  NATO SFOR (1996–2004) UE EUFOR Althea (od 2004)
Bośnia i Hercegowina
Historia
Państwa wystawiające	Polska
Państwa mandatowe	Albania (2003–2006)  Bośnia i Hercegowina  Kosowo (2003-2014)  Macedonia (2003-2014)  Serbia (2006–2008)  Serbia i Czarnogóra (2003–2006)
Decyzja o użyciu	5 grudnia 1995
Rozpoczęcie misji	5 lutego 1996
Liczba zmian	49: ½ IFOR 15 SFOR 11½ EUFOR Althea 22 EUFOR/MTT
Dowódcy
Pierwszej zmiany	ppłk Marek Żerdecki
Obecnej zmiany	ppłk Marcin Samburski
Konflikt zbrojny
Wojna w Bośni i Hercegowinie
Organizacja
Typ	operacyjny (do 2010), szkoleniowy (od 2010)
Podporządkowanie	NORDPOLBDE → NPBG → MNBG → MNTF-N → MNBN → EUFOR
Skład	zespół obserwacyjno-łącznikowy, zespół doradczy, 2 zespoły szkoleniowe
Liczebność	ok. 670 żołnierzy (1996–1997) ok. 500 żołnierzy (1997–2000) ok. 300 żołnierzy (2000–2005) ok. 200 żołnierzy (2005–2010) ok. 50 żołnierzy (od 2010)
Dyslokacja	Jelah, Pecz, Teslić, Žepče (1996–2000), Doboj (od 2000), Tuzla (od 2005), Sarajewo (od 2007)

Polski Kontyngent Wojskowy w Bośni i Hercegowinie (PKW Bośnia i Hercegowina) – wydzielony komponent Sił Zbrojnych RP, przeznaczony do działań operacyjnych w ramach sił NATO IFOR i SFOR, od 2004 EUFOR Althea Unii Europejskiej, na terenie Bośni i Hercegowiny. Jednostka Wojskowa 2059 (PJW) i 4810 (PKW).

PKW Bośnia i Hercegowina na przestrzeni lat nosił następujące oficjalne nazwy:

• 1995–1996: Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Implementacyjnych w Bośni i Hercegowinie (PKW IFOR),
• 1996–1998: Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Stabilizacyjnych w Bośni i Hercegowinie (PKW SFOR),
• 1998–2000: Polska Jednostka Wojskowa w Siłach Stabilizujących w Bośni i Hercegowinie (PJW SFOR),
• 2000–2003: Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Stabilizujących w Republice Bośni i Hercegowiny (PKW SFOR),
• 2003–2004: Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Stabilizujących w Republice Bośni i Hercegowiny, w Kosowie w Serbii i Czarnogórze, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii i Republice Albanii (PKW SFOR),
• 2004–2014: Polski Kontyngent Wojskowy w operacji wojskowej Unii Europejskiej w Bośni i Hercegowinie, Kosowie w Serbii i Czarnogórze, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii i Republice Albanii (PKW EUFOR),
• od 2014: Polski Kontyngent Wojskowy w operacji wojskowej Unii Europejskiej w Bośni i Hercegowinie (PKW EUFOR/MTT).

Historia

IFOR

14 listopada 1995 strony wojny domowej w Bośni i Hercegowinie zawarły układ w Dayton – porozumienie pokojowe kończące konflikt. Na jego mocy wojska serbskie i bośniacko-chorwackie wstrzymały działania bojowe i rozpoczęły demilitaryzację. Nad wprowadzeniem w życie zapisów układu miały czuwać działające na podstawie mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ Siły Implementacyjne – IFOR, dowodzone przez NATO. Przejęły one odpowiedzialność od nieskutecznych Sił Ochronnych ONZ – UNPROFOR.

Polska, aspirująca do członkostwa w NATO, była żywotnie zainteresowania uczestnictwem w IFOR: 6 listopada 1995 Sekretarz generalny NATO otrzymał list w tej sprawie. Po wyrażeniu zgody Rada Ministrów uchwałą z 5 grudnia 1995 r. podjęła decyzję o utworzeniu kontyngentu wojskowego do misji – tym samym polskie jednostki po raz pierwszy wzięły udział w operacji wojskowej w strukturach północnoatlantyckich.

Strefa odpowiedzialności (AOR) POLBN

W przeciwieństwie do pododdziałów z krajów nordyckich, jednostkę SZ RP w IFOR nie stanowił Polski Batalion w siłach pokojowych ONZ (został on wycofany w grudniu 1995). Liczący ok. 670 żołnierzy polski kontyngent utworzono na bazie 16 batalionu powietrznodesantowego 6 Brygady Desantowo-Szturmowej, jednostki zgłoszonej w styczniu 1995 r. do programu Partnerstwo dla Pokoju. Pierwszą grupę oficerów wysłano do Danii w celu sformowania dowództwa wspólnej brygady już październiku 1995, 20 grudnia rozpoczęto jej przerzut do Bośni. Reszta PKW, po kilkutygodniowych przygotowaniach, pięcioma transportami kolejowymi wyruszyła do Bośni (19 stycznia grupa przygotowawcza, 29, 30 i 31 zasadnicza część batalionu)^[1].

5 lutego 1996 r. 624-osobowy polski batalion (POLBAT lub POLBN) oficjalnie rozpoczął misję. Operacyjnie został podporządkowany Brygadzie Nordycko-Polskiej (NORDPOLBDE), wchodzącej w skład Wielonarodowej Dywizji Północ/Task Force Eagle (na bazie amerykańskiej 1 Dywizji Pancernej). Do zadań batalionu należały:

• zabezpieczenie wyborów we wrześniu 1996 roku,
• zapewnienie bezpieczeństwa cywilom i siłom międzynarodowym,
• demilitaryzacja podporządkowanego rejonu,
• obsadzenie posterunków i punktów kontrolnych,
• wsparcie pomocy humanitarnej.

Polskie pododdziały stacjonowały w miejscowościach Teslić, Žepče i Jelah, na pograniczu Federacji Bośni i Hercegowiny i Republiki Serbskiej (Narodowy Element Zaopatrzenia (NSE) w ramach Nordycko-Polskiej Grupy Zaopatrzenia rozlokowano na Węgrzech w mieście Pecz). Ze względu na charakter działań kompanie szturmowe wyposażono w 10 wozów bojowych BWP-1 (1 ksz) i 42 wozy opancerzone BRDM-2 (2 i 3 ksz)^[2].

SFOR

Mandat IFOR-u wygasł 20 grudnia 1996 r. i w związku z faktem niewypełnienia wszystkich postanowień traktatu na jego miejsce powołano Siły Stabilizacyjne – SFOR. Wojska NATO na terenie Bośni i Hercegowiny zredukowano z ok. 60 tys. do 32 tys. żołnierzy. Zmniejszeniu uległ także PKW: do ok. 500 żołnierzy, w tym 443 w POLBAT. Polski kontyngent ponownie bazował na 16 batalionie powietrznodesantowym. Zakres pełnionych zadań pozostał zbliżony, z większym naciskiem na stabilizację sytuacji w terenie.

W ramach ćwiczeń Dynamic Response 98 na przełomie marca i kwietnia 1998 do Bośni i Hercegowiny skierowany został Odwód Strategiczny Dowódcy Sił SFOR – 18 batalion desantowo-szturmowy (chwilowo na terenie Bośni znajdowało się ok. 1000 polskich żołnierzy)^[3].

Postępująca normalizacja sytuacji na terenie Bośni i Hercegowiny i utworzenie sił wielonarodowych KFOR w Kosowie (w skład których weszła Polska Jednostka Wojskowa (PJW) Odwodu Strategicznego) skutkowały zmniejszeniem liczebności SFOR oraz zmianami w strukturze organizacyjnej. 5 stycznia 2000 Brygadę Nordycko-Polską oficjalnie zredukowano do formy Nordycko-Polskiej Grupy Bojowej (NORDPOLGB), stanowiącej odpowiednik wzmocnionego batalionu^[4]. W wyniku tych zmian redukcji uległ polski kontyngent, który został także dyslokowany w miejscowości Doboj, gdzie doszło do unifikacji z batalionem duńskim w ramach grupy bojowej. Do Doboju został także przeniesiony NSE po rozwiązaniu Nordycko-Polskiej Grupy Zaopatrzenia w węgierskim Peczu^[5].

W ramach ćwiczeń Dynamic Response 2001 na przełomie kwietnia i maja 2001 polski kontyngent został wzmocniony 2 kompanią zmechanizowaną ze składu 10 batalionu zmechanizowanego 10 Brygady Kawalerii Pancernej nowej PJW Odwodu Strategicznego. Po przeprowadzeniu ćwiczeń kompanię skierowano do wzmocnienia kontyngentu w Kosowie^[6]. Do ostatnich ćwiczeń z tego cyklu z udziałem PJW OS, Dynamic Response 2002 we wrześniu 2002 skierowano już tylko elementy sztabowe, które na czas szkolenia przejęły dowództwo nad polskimi kompaniami NORDPOLBG^[7].

W styczniu 2003 nastąpiła kolejna restrukturyzacja Sił Stabilizacyjnych: wielonarodowe dywizje zostały zredukowane do stopnia brygad. Zmiany dotyczyły także Nordycko-Polskiej Grupy Bojowej: 5 stycznia 2003 została oficjalnie przekształcona w Wielonarodową Grupę Bojową (MNBG), współtworzoną przez kontyngent polski, portugalski i słoweński. W rezultacie MNGB tworzyły dwa oddzielne bataliony piechoty (polski i portugalski)^[8].

EUFOR

2 grudnia 2004 Unia Europejska przejęła od NATO odpowiedzialność za nadzór wdrożenia z porozumienia z Dayton – SFOR został zastąpiony przez EUFOR Althea^[9]. Nastąpiła restrukturyzacja sił pokojowych, obejmująca m.in. Polski Kontyngent Wojskowy. W związku z rozwiązaniem Wielonarodowej Grupy Bojowej i utworzeniem w ramach Sił Zadaniowych Północ (MNTF-N) polsko-portugalsko-tureckiego Batalionu Manewrowego, trzon PKW stanowiła kompania manewrowa w Camp Eagle Base w miejscowości Tuzla. Do zadań kompanii należało:

• zapewnienie bezpieczeństwa władzom lokalnym w celu implementacji porozumień z Dayton,
• utrzymywanie obecności wojskowej, w tym prowadzenie patroli,
• ochrona żołnierzy i pracowników EUFOR, w tym VIP-ów i zespołów obserwacyjno-łącznikowych^[10].

Drugi element PKW stanowiły zespoły obserwacyjno-łącznikowe, mające na celu:

• monitorowanie bieżącej sytuacji,
• utrzymywanie kontaktów cywilno-wojskowych.

Żołnierze PKW na patrolu

W 2007 w ramach redukcji sił pokojowych UE i dostosowania struktury EUFOR do sytuacji na terenie misji:

• 26 kwietnia 2007 nastąpiło rozwiązanie sił zadaniowych i przekazanie ich zadań Wielonarodowemu Batalionowi Manewrowemu (MNMB). Polski element batalionu stanowiła kompania manewrowa, wystawiana przez Żandarmerię Wojskową,
• 27 czerwca 2007 nastąpiło przekazanie bazy wojskowej Camp Eagle Base w Tuzli Siłom Zbrojnym BiH. Kompania manewrowa i Narodowy Element Zaopatrzenia zostały przeniesione do bazy Camp Butmir pod Sarajewem^[11].

1 grudnia 2010 r. Polski Kontyngent Wojskowy EUFOR Althea oficjalnie przekazał dowodzenie Polskiemu Kontyngentowi Wojskowemu EUFOR/MTT (Mobile Training Teams) – wiązało się z redukcją polskich sił zbrojnych na terenie Bośni i Hercegowiny (górny limit ustalono na 50 żołnierzy i pracowników) i zmianą zadań. Obejmują one:

• szkolenie Sił Zbrojnych Bośni i Hercegowiny i doradztwo w zakresie tworzenia zdolności wojskowych (w ramach zespołów szkoleniowych)
• współpracę cywilno-wojskową (w ramach zespołów obserwacyjno-łącznikowych),
• udzielanie pomocy humanitarnej.

Ostatecznie zakończyło to etap stabilizacyjny w historii kontyngentu, a rozpoczęło doradczo-szkoleniowy^[12].

Ponadto w latach 2003–2014 (po rezygnacji z utrzymywania PJW OS) polskie kontyngenty wojskowe w siłach międzynarodowych w Bośni i Hercegowinie (SFOR, EUFOR) oraz Kosowie (KFOR) mogły się wzajemnie posiłkować w sytuacji zagrożenia. Ze względu na zmianę charakteru zadań PKW EUFOR/MTT nie ma takich zdolności.

Oprócz kontyngentu wojskowego, w Bośni i Hercegowinie w latach 1997–2011 stacjonował także Polski Kontyngent Policyjny.

Struktura organizacyjna

Czas trwania, dowódcy, jednostka wystawiająca, liczebność oraz struktura poszczególnych zmian:

Zmiana	Początek	Koniec	Dowódca	Wystawiająca	Liczebność	Struktura
IFOR
I IFOR/SFOR	02.1996	02.1997	ppłk Marek Żerdecki	6 BDSz: 16 bpd	ok. 670	Dowództwo PKW – POLBN (polski batalion operacyjny) (Teslić) 1 kompania szturmowa (Žepče) 2 kompania szturmowa (Jelah) 3 kompania szturmowa (Jelah) kompania dowodzenia (Teslić) kompania wsparcia (Žepče) kompania zaopatrzenia (Teslić) pluton łączności (Teslić) pluton medyczny (Teslić) pluton remontowy (Jelah) pluton saperów (Teslić) Narodowy Element Zaopatrzenia (Pecz) żandarmeria wojskowa MP Coy NORDPOLBDE (Doboj) personel w HQ IFOR/SFOR, MNDN, NORDPOLBDE (Sarajewo, Tuzla, Doboj)[13]
SFOR
II	02.1997	01.1998	ppłk Edward Gruszka	6 BDSz: 16 bpd	ok. 500	Dowództwo PKW – POLBAT (polski batalion operacyjny) (Teslić) 1 kompania szturmowa (Žepče) 2 kompania szturmowa (Jelah) kompania dowodzenia (Teslić) kompania logistyczna (Teslić) pluton medyczny (Teslić) Narodowy Element Zaopatrzenia (Pecz) personel w HQ SFOR, MNDN, NORDPOLBDE (Sarajewo, Tuzla, Doboj)[14]
III	01.1998	07.1998
IV	07.1998	02.1999	ppłk Tadeusz Sapierzyński
V	02.1999	07.1999
VI	07.1999	02.2000	ppłk Krzysztof Motacki	6 BDSz: 6 bdsz
VII	02.2000	07.2000	ppłk Andrzej Knap		ok. 300	Dowództwo PKW - NORDPOLBG (nordycko-polska grupa bojowa) (Doboj) 1 kompania piechoty (Doboj) 2 kompania piechoty (Doboj) kompania logistyczna (Doboj) kompania żandarmerii wojskowej (Doboj) Narodowy Element Zaopatrzenia (Doboj) personel w HQ SFOR, MNDN, HQ Coy i CIMIC (Sarajewo, Tuzla, Doboj)[15]
VIII	07.2000	2001
IX	2001	2001
X	2001	2002
XI	2002	2002
XII	2002	02.2003
XIII	02.2003	2003				Dowództwo PKW – POLBAT (polski batalion operacyjny) (Doboj) 1 kompania piechoty (Doboj) 2 kompania piechoty (Doboj) kompania dowodzenia (Doboj) kompania logistyczna (Doboj) Narodowy Element Zaopatrzenia (Doboj) personel w HQ SFOR, MNTFN, MNBG (Sarajewo, Tuzla, Doboj)[16]
XIV	2003	2004
XV	2004	2004
XVI SFOR/I EUFOR	2004	02.2005		6 BDSz: 6 bdsz
EUFOR Althea
II	02.2005	07.2005	ppłk Jarosław Grygierczyk	6 BDSz: 6 bdsz	ok. 200	Dowództwo PKW (Tuzla → Sarajewo) kompania manewrowa (Tuzla → Sarajewo) Zespół Operacyjno-Łącznikowy (Lukavac → Doboj) Zespół Operacyjno-Łącznikowy (Teslić – Banja Vrućica) Narodowy Element Zaopatrzenia (Tuzla → Sarajewo) personel w HQ EUFOR, MNTFN/MNBN (Sarajewo)[17]
III	07.2005	01.2006	ppłk Adam Stępień	6 BDSz: 16 bdp
IV	01.2006	07.2006
V	07.2006	01.2007	ppłk Krzysztof Tytko	6 BDSz
VI	01.2007	07.2007	ppłk Paweł Skuza	7 BOW
VII	07.2007	01.2008	ppłk Grzegorz Parol	2 pa
VIII	01.2008	07.2008	ppłk Dariusz Pałaczyński	2 BZ
IX	07.2008	01.2009	ppłk Grzegorz Parol	2 pa
X	01.2009	08.2009	ppłk Tomasz Adamczyk	7 BOW
XI	08.2009	02.2010	ppłk Krzysztof Krawczak
XII	02.2010	12.2010	ppłk Robert Majdecki	5 pa
EUFOR Althea (EUFOR/MTT)
I	12.2010	07.2011	ppłk Dariusz Pałaczyński	2 BZ	ok. 40–50	Dowództwo PKW (Sarajewo) Mobilny Zespół Szkoleniowy nr 1 – MTT-1 (Doboj) Mobilny Zespół Szkoleniowy nr 2 – MTT-2 (Trawnik) Mobilny Zespół Szkoleniowy nr 3 – MTT-3 (Tuzla) Mobilny Zespół Szkoleniowy nr 4 – MTT-4 (Banja Luka) Zespół Operacyjno-Łącznikowy (Doboj) Zespół Operacyjno-Łącznikowy (Teslić – Banja Vrućica) Narodowy Element Wsparcia (Sarajewo) personel w HQ EUFOR, RCC-C (Sarajewo)[18]
II	07.2011	02.2012	mjr Jacek Chamera
III	02.2012	09.2012	ppłk Jacek Zienkowicz
IV	09.2012	03.2013	ppłk Tomasz Adamczyk	7 BOW
V	03.2013	09.2013	mjr Mirosław Zyber
VI	09.2013	03.2014	ppłk Jarosław Jalowski
VII	03.2014	09.2014	ppłk Krzysztof Karczewski
VIII	09.2014	03.2015	mjr Andrzej Szybisty	2 BZ
IX	03.2015	09.2015	ppłk Zygmunt Głogowski			Dowództwo PKW (Sarajewo) Zespół Łącznikowo-Obserwacyjny – LOT (Doboj) Zespół Szkoleniowy – transport i ruch wojsk – MTT-1 (Doboj) Zespół Szkoleniowy – LL EAT (Sarajewo) Zespół Doradczy – EAT (Banja Luka) personel w HQ EUFOR, LCC i Międzynarodowej Grupie ŻW (IMP) (Sarajewo)[19]
X	09.2015	03.2016	ppłk Roman Kociński	7 BOW
XI	03.2016	09.2016	ppłk Paweł Jędryczka	17 BZ
XII	09.2016	03.2017	ppłk Tomasz Stachera
XIII	03.2017	09.2017	ppłk Dariusz Huryń
XIV	09.2017	03.2018	ppłk Wojciech Luzak
XV	03.2018	09.2018	ppłk Tomasz Adamczyk	7 BOW
XVI	09.2018	03.2019	ppłk Jarosław Bondalski	8 pplot
XVII[20]	03.2019	10.2019	ppłk Paweł Jędryczka	17 BZ
XVIII[21]	10.2019	04.2020	ppłk Grzegorz Pawełko	23 pa
XIX[22]	04.2020	10.2020	ppłk Arkadiusz Rożnowski	11 pa
XX[23]	10.2020	05.2021	ppłk Tomasz Kocikowski	15 pplot
XXI[24]	05.2021	11.2021	ppłk Radosław Kozielewicz	21 BSP: 21 blog
XXII[25]	11.2021	05.2022	ppłk Marcin Samburski	21 BSP: 1 bsp
XXIII[26]	05.2022	11.2022	ppłk Wojciech Adamowicz	11 pa
XXIV[27]	11.2022		ppłk Wojciech Turowski	16 pl

Odznaczenia za udział w kontyngencie

• 

  Baretka medalu za EUFOR Althea

• 

  Baretka medalu XVI zmiany PKW EUFOR Althea

• 

  Baretka medalu PKW EUFOR/MTT oraz PKW EUFOR

Kontyngent w kulturze masowej

Żołnierze PKW IFOR byli głównymi bohaterami filmu wojennego Demony wojny według Goi z 1998 w reżyserii Władysława Pasikowskiego. Przedstawia on całkowicie fikcyjną akcję ratunkową polskich żołnierzy, przy tym realizatorzy popełnili kilka błędów merytorycznych w stosunku do polsko-nordyckiej brygady, określonej jako „Polsko-Nordycki Kontyngent IFOR” (od nazwy, poprzez czas i miejsce stacjonowania wojsk po wyposażenie Polaków)^[28].

Polscy żołnierze pojawili się również w filmie sensacyjnym The Peacemaker z 1997, gdzie w krótkiej scenie dokonali rewizji w domu bośniackiego terrorysty (ponownie przedstawiono ich ze złym wyposażeniem)^[28].

Przypisy

Bibliografia

• Grzegorz Ciechanowski: Polskie kontyngenty wojskowe w operacjach pokojowych 1990–1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010. ISBN 978-83-7611-531-3.
• Krzysztof Gaj, Janusz Zuziak. Wojsko polskie w międzynarodowych misjach pokojowych (1953–2011). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. Nr 5 (238), 2011. Grzegorz Jasiński – redaktor naczelny. Warszawa: Wojskowe Centrum edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Marek Kulczycki. Polska w kształtowaniu europejskiego systemu bezpieczeństwa - aspekt militarny. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. Nr 3 (161), 2011. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-815. 
• PKW Bośnia na stronie wojsko-polskie.pl. www.wojsko-polskie.pl. [dostęp 2020-02-06]. (pol.).