Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu

Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu

Data założenia	15 grudnia 1990
Data likwidacji	ok. 1995 (?)
Typ	niepaństwowa
Państwo	Białoruś
Adres	Brześć, Bulwar Kosmonautów 48
Liczba studentów	ok. 200
Rektor	Wiktor Pleskacz, Henryk Stybaniewicz
Położenie na mapie Brześcia Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu
52°05′52″N 23°41′51″E/52,097778 23,697500

Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu – niepaństwowa instytucja edukacyjna działająca na początku lat 90. XX wieku w Brześciu, która stawiała sobie za cel organizowanie życia intelektualnego mniejszości polskiej na Białorusi, pomoc w procesie odradzania jej tożsamości narodowej, a także popularyzowanie problematyki z zakresu historii, literatury i kultury polskiej; prowadziła swoją działalność przede wszystkim w formie comiesięcznych sesji, na których wykładali naukowcy z Polski we współpracy z uczonymi z Białorusi, Litwy i Ukrainy; pierwszy w czterech polskich uniwersytetów ludowych na Białorusi.

Okoliczności powstania

W drugiej połowie lat 80. XX wieku w ZSRR doszło do zmian politycznych i gospodarczych określanych mianem pieriestrojki. W ich wyniku nastąpiła m.in. liberalizacja w zakresie oświaty mniejszości narodowych. W Białoruskiej SRR, zamieszkanej przez znaczącą polską mniejszość narodową, pojawiać się zaczęły inicjatywy i instytucje mające na celu odbudowę i rozwój polskiej oraz polskojęzycznej oświaty. Proces ten kontynuowany był po ogłoszeniu niepodległości przez Białoruś. Na początku lat 90. jednym z podejmowanych w tej dziedzinie przedsięwzięć były tzw. polskie uniwersytety ludowe. Miały one za zadanie, dopełniając państwowy system oświaty, zapewnić dorosłym i młodzieży w wieku pozaszkolnym możliwość zdobywania wiedzy na temat historii, literatury i kultury polskiej, a także uzupełnienie wykształcenia ogólnego. Ich celem było także podtrzymanie świadomości narodowej Polaków zamieszkujących Białoruś. Placówki tego rodzaju zostały utworzone w Baranowiczach, Brześciu i Mińsku. Nie wydawały oficjalnie uznawanych dyplomów ukończenia^[1].

Historia

Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu został utworzony 15 grudnia 1990 roku przez przedstawicieli Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Polaków im. Romualda Traugutta miasta Brześcia i obwodu brzeskiego (SKOP), a także Fundacji Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza w Lublinie (FPSPW). Była to pierwsza tego typu placówka kulturalno-oświatowa^[1]. Na jej inaugurację, którą zainicjował prezes SKOP doc dr Michał Dobrynin, przybyli i zabrali głos m.in.: ks. prałat Kazimierz Świątek – wikariusz generalny diecezji pińskiej kościoła katolickiego, Józef Adamski – prezes FPSPW, mgr Krystyna Chruszczewska z Lublina i Mikołaj Prokopowicz, poeta z Brześcia. Pracownik naukowy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL), prof. dr hab. Zygmunt Sułowski, wygłosił wykład inauguracyjny na temat „Skąd nasz ród”^[2].

We współorganizacji uczelni i finansowaniu jej wykładowców brała udział FPSPW, jednak w późniejszym czasie odstąpiła ona od dotacji na jej rzecz. Wsparcia udzielały także parafie katolickie Brześcia^[3]. Pierwszy rok akademicki 1990/1991 zakończył się w dniach 18–19 maja 1991 roku^[2]. Zajęcia odbywały się także w latach 1991–1993. W tym czasie na sesje uczęszczało ok. 200 osób. Prawdopodobnie w połowie lat 90. uczelnia zawiesiła działalność^[3].

Wykładowcy i współpracownicy

Pierwszym rektorem Uniwersytetu został doc. dr Wiktor Pleskacz, prorektorem ds. programowych – dr Jan Skarbek z KUL. Stanowisko prorektora objęła także dr Tamara Kabot z Brześcia^[1]. Już we wrześniu 1991 roku funkcję rektora pełnił Henryk Stybaniewicz. W skład władz uczelni wchodzili także: doc. dr Michał Dobrynin – prezes SKOP, doc. dr Włodzimierz Milaszkiewicz z Brześcia, Józef Adamski i inni. Początkowo w realizacji programu brała udział tylko kadra naukowa z KUL, później także z innych uczelni i instytucji kultury Lublina^[2]. Zajęcia prowadzili również pracownicy ośrodków akademickich Poznania, Warszawy, Siedlec oraz naukowcy z Białorusi, Ukrainy i Litwy. Zdaniem Agnieszki Grędzik-Radziak zaangażowanie w przedsięwzięcie pracowników naukowych różnych uczelni gwarantowało wysoki poziom wykładów^[3].

Organizacja i tematyka zajęć

Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu stawiał sobie za cel kształcenie mieszkańców ZSRR, a potem Białorusi deklarujących narodowość polską oraz pomoc organizacjom polskiej mniejszości w kultywowaniu i odradzaniu polskości wszędzie tam, gdzie było na to zapotrzebowanie lokalnych społeczności. Program nauczania obejmował wykłady z zakresu: historii, literatury, języka, kultury materialnej i duchowej, etyki, religii, ekonomii. Poza pracą oświatową uczelnia planowała także prowadzić badania naukowe obrazujące historię i współczesność Polaków w ZSRR oraz wydawać skrypty i prace naukowe^[2].

Zajęcia i wykłady Uniwersytetu odbywały się w soboty i niedziele w połowie każdego miesiąca w sali konferencyjnej Brzeskiej Biblioteki Obwodowej im. Maksima Gorkiego przy Bulwarze Kosmonautów 48^[2]. Językiem wykładowym był zwykle język polski, chociaż języki białoruski i rosyjski miały status równorzędnych^[3]. Równolegle z wykładami uczelnia prowadziła dodatkowe zajęcia, koncerty i imprezy. Zorganizowała m.in. wycieczkę pod hasłem Śladami wielkich ludzi i kultury polskiej na wschodnich terenach I i II Rzeczypospolitej Polskiej. W dniach 27–29 września 1991 roku przeprowadziła międzynarodową sesję naukową poświęconą 165. rocznicy urodzin Romualda Traugutta^[2]. Wzięli w niej udział przede wszystkim naukowcy z Lublina, KUL i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, ale także przedstawiciele środowisk naukowych i badacze XIX wieku z innych części Polski, z Białorusi, Litwy i Ukrainy^[3].

Oceny

Agnieszka Grędzik-Radziak oceniła działalność uczelni bardzo pozytywnie. Jej zdaniem po długim okresie dyskryminacji ludności polskiej w BSRS i pozbawienia jej na kilkadziesiąt lat kontaktu z kulturą polską, działalność Polskiego Uniwersytetu Ludowego w Brześciu była niesłychanie cenną, przyjmowaną z entuzjazmem, inicjatywą, a także odpowiedzią na wielkie zapotrzebowanie społeczne ze strony środowiska polskiego^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Agnieszka Grędzik-Radziak: Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej i współczesnej Białorusi 1939–2001. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2007, s. 441. ISBN 978-83-60738-09-2.