Polski samolot Tu-154M nr boczny 101

Tupolew Tu-154M nr boczny 101

Tu-154M nr boczny 101 na lotnisku w Sydney (2007 rok)
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

Tupolew

Typ

samolot komunikacyjny średniego zasięgu, wersja Lux

Konstrukcja

metalowa (duralowa)

Załoga

8

Historia
Data oblotu

29 czerwca 1990

Liczba wypadków
 • w tym katastrof


1 (katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku, 10 kwietnia 2010)

Dane techniczne
Napęd

3 x silniki turbowentylatorowe Sołowiew D-30KU-154

Wymiary
Rozpiętość

37,55 m

Długość

47,9 m

Wysokość

11,4 m

Powierzchnia nośna

201,5 m²

Masa
Własna

54 000 kg

Osiągi
Prędkość maks.

950 km/h

Prędkość minimalna

235 km/h

Dane operacyjne
Liczba miejsc
90 (od 6 kwietnia 2010 roku 100)
Użytkownicy
 Polska (Siły Powietrzne RP, 36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Canberze (2007 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Wellington (2007 rok)
Tu-154M nr 101 startujący z lotniska w Kijowie (2008 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Zagrzebiu (2010 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Pradze (2010 rok)
Szczątki samolotu Tu-154M nr 101 na miejscu katastrofy w Smoleńsku (10 kwietnia 2010 roku)
Podwozie Tu-154M nr 101 na miejscu katastrofy (11 kwietnia 2010)
Silnik turboodrzutowy Sołowiew D30KU-154, podobny do wykorzystywanych przez Tu-154 nr 101

Polski samolot Tu-154M nr boczny 101 – wojskowy samolot Tupolew Tu-154M Lux, który 10 kwietnia 2010 roku uległ katastrofie w Smoleńsku. Należał do 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego i znajdował się w dyspozycji Kancelarii Prezesa Rady Ministrów[1].

Producent, napęd, malowanie, rejestracja

Samolot Tu-154M nr boczny 101 o numerze seryjnym 085837 (90A-837)[2] został wyprodukowany 26 czerwca 1990 roku w zakładach lotniczych w Kujbyszewie w ZSRR[3]; Polska zakupiła go w tym samym roku[4] za kwotę 14 milionów rubli na mocy umowy polsko-radzieckiej z 27 maja 1989 roku[5]. Nowy samolot dla VIP-ów zamówiono w ramach planów zakupowych Rady Ministrów z 1988 roku w celu zastąpienia wysłużonych maszyn Tupolew Tu-134A.

Napęd Tupolewa Tu-154M Lux nr 101 stanowiły trzy dwuprzepływowe silniki turboodrzutowe Sołowiew D30KU oraz silnik rozruchowy TA-6A[6]. Pierwszy oblot miał miejsce 29 czerwca 1990 roku; 11 lipca 1990 roku samolot został odebrany przez stronę polską i następnego dnia włączony do służby w Siłach Powietrznych RP. Otrzymał malowanie będące połączeniem symboliki PLL LOT z wojskową oraz numery boczne 837 i 01. Po 1994 roku schemat malowania samolotów VIP w Polsce został zmieniony na obecnie obowiązujący. Wprowadzono także nową rejestrację. Na samolocie o numerze seryjnym 085837 liczby 837 i 01 zastąpiła 101.

Resurs, nalot i remonty

W 1990 roku resurs techniczny maszyny szacowano na 30 000 godzin lotu, 15 000 lądowań lub 15 lat eksploatacji[4]; pierwotne plany przewidywały wycofanie maszyny z eksploatacji w latach 2008–2010[7]. Łączny nalot samolotu wynosił 5141 godzin[4][8]. W czasie służby Tu-154M Lux nr boczny 101 był trzykrotnie remontowany. Pierwsze remonty wykonywały rosyjskie zakłady lotnicze WARZ-400 SA we Wnukowie[7], certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy, (ros.) Межгосударственный авиационный комитет (МАК)[9], organ Wspólnoty Niepodległych Państw. Ostatni remont generalny, wykonany przez rosyjską firmę Awiakor SA w Samarze, również certyfikowaną przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy[9], remontującą samoloty Tu-154M m.in. na potrzeby rosyjskiego Ministerstwa Obrony[7], miał miejsce w dniach 2 czerwca 2009 roku – 23 grudnia 2009 roku[10] (odlot samolotu z Polski do Samary nastąpił 20 maja 2009 roku[7]). Przegląd naprawczy maszyny przeprowadzono w zakładach lotniczych w Samarze, układów hydraulicznych – w Ufie, silników – w Rybińsku. Za prace modernizacyjne w ramach remontu odpowiadało konsorcjum złożone z polskiej firmy MAW Telecom International SA[11] oraz firmy Polit-Elektronik (reprezentanta przemysłu rosyjskiego)[7]. Po ostatnim remoncie producent samolotów Tupolew Tu-154M Lux gwarantował resurs na najmniej 6 lat, 7500 godzin lotu i 4500 lądowań. W przypadku silników zakłady Saturn SA w Rybińsku, również certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy[9], gwarantowały ich resurs na kolejne 6 lat i 5000 godzin lotu[8]. W trakcie remontu w 2009 roku całkowicie zmodernizowano wnętrze maszyny, dzięki czemu stało się ono bardziej luksusowe[12]; podzielono je na trzy saloniki i część pasażerską[13].

Od 21 grudnia 2009 roku do 9 kwietnia 2010 roku samolot Tu-154M nr boczny 101 wylatał około 138 godzin. 23 stycznia 2010 roku, w czasie lotu z pomocą humanitarną dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti, miał awarię zespołu ABSU (autopilota) oraz uszkodzenie agregatu sterowania wychyleniem lotek Ra-56-w-1[14]; awaria wystąpiła na ziemi, na lotnisku w Portoryko, i została usunięta po kilku godzinach[15][16] (po remoncie generalnym w 2009 roku, w okresie od grudnia 2009 roku do kwietnia 2010 roku, wystąpiło ogółem 11 usterek[17]; przed remontem miały miejsce inne awarie[18]). W marcu 2010 roku Dowództwo Sił Powietrznych RP przeprowadziło przegląd okresowy maszyny, a 6 kwietnia 2010 roku samolot odbył oblot komisyjny[19], ważny na dzień 7, 8 i 10 kwietnia 2010 roku[20]. Przed północą 8 kwietnia 2010 roku, na 30 godzin przed wylotem do Smoleńska, Tu-154M nr 101 zderzył się z ptakiem po starcie z lotniska w Pradze; w Warszawie maszyna została sprawdzona i nie zanotowano żadnych uszkodzeń[21].

Awionika

Systemy sterowania i urządzenia nawigacyjne

Samolot był wyposażony w następujące urządzenia:

Rejestratory danych

Maszyna posiadała pięć rejestratorów danych w tym dwa rejestratory katastroficzne (tzw. czarne skrzynki) zaprojektowane w sposób zwiększający możliwość przetrwania wypadku lotniczego.

Rejestratory katastroficzne

  • rejestrator pokładowy MSRP-64M-6 nr 90969[29] (rejestrator katastroficzny parametrów lotu, zapisujący dane na taśmie magnetycznej, ang. Flight Data Recorder, FDR[30])
  • rejestrator dźwiękowy MARS-BM nr 323025[29] (rejestrator katastroficzny rozmów prowadzonych w kokpicie samolotu, zapisujący dane na taśmie magnetycznej, ang. Cockpit Voice Recorder, CVR[30])

Rejestratory eksploatacyjne

  • rejestrator szybkiego dostępu ATM-QAR/R128ENC[31] (elektroniczny rejestrator parametrów lotu bazujący na wyjmowanej kasecie do zapisu danych, produkcji polskiej firmy ATM PP sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie, ang. Quick Access Recorder, QAR[30][32])
  • eksploatacyjny rejestrator parametrów lotu z zasobnikiem KBN-1-1 i kasetą KS-13[29][33] (rejestrator wyprodukowany przez rosyjskie zakłady lotnicze „Pribor” w Kursku[34])
  • trójkanałowy rejestrator eksploatacyjny K3-63, typu elektromechanicznego, z nośnikiem taśmowym[3] (po katastrofie nie został odnaleziony)[28].

Odmierzanie czasu lotu w rejestratorach danych

W rejestratorze parametrów lotu MSRP do odmierzania czasu lotu był wykorzystywany tzw. blok ITW-4[35]. W dniu 10 kwietnia 2010 roku, przed rozpoczęciem lotu do Smoleńska, obsługa przygotowująca samolot wprowadziła do bloku ITW-4 czas warszawski[35]. Czas lotu odmierzany przez ITW-4 był bezpośrednio zapisywany na czwartej ścieżce rejestratora rozmów MARS-BM oraz, ze względu na przyjęty sposób kodowania, z opóźnieniem rejestrowany w systemach MSRP i ATM-QAR[35]. W trakcie badania katastrofy w Smoleńsku polska Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP) ustaliła, że czas rejestratora parametrów lotu MSRP był opóźniony o 3,425 sekundy w stosunku do czasu rejestratora rozmów MARS-BM[35].

Pasażerowie Tu-154M nr 101

W trakcie służby Tu-154M nr 101, czasem zwanego „polskim Air Force One”[18], jego pasażerami byli kolejni prezydenci Polski – Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski i Lech Kaczyński, a także premierzy, marszałkowie Sejmu, marszałkowie Senatu i inne osoby pełniące ważne funkcje państwowe[2]. Niekiedy maszyna była wykorzystywana do przewozu polskich delegacji; w czerwcu 2007 roku Tu-154M nr 101 wykonał przelot z Baku do Erywania, przewożąc reprezentację Polski w piłce nożnej na mecz w tym mieście; dotarcie polskiej reprezentacji z Baku do Erywania było możliwe tylko dlatego, że rejs odbywał się samolotem rządowym, gdyż bezpośrednie loty samolotów należących do linii lotniczych między Azerbejdżanem i Armenią były zabronione[2].

Samolot był także wykorzystywany do przewożenia ekip ratowniczych i pomocy humanitarnej, m.in. dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti w styczniu 2010[15].

Katastrofa w Smoleńsku

Konstrukcyjnie samolot był przystosowany do przewozu 90 pasażerów[3]. W dniu 6 kwietnia 2010 roku, na polecenie Szefa Techniki Lotniczej 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego, dokonano zmiany konfiguracji wnętrza samolotu z 90 na 100 miejsc dla pasażerów[36]. Zmiana ta dotyczyła saloniku nr 3, pierwotnie przeznaczonego dla 8 pasażerów, który przebudowano, by mógł pomieścić 18 pasażerów[36].

W kwietniu 2010 samolot został wykorzystany do dwóch lotów z Warszawy do Smoleńska w Rosji na uroczystości obchodów 70. rocznicy zbrodni katyńskiej: 7 kwietnia 2010 pierwszym pilotem był płk Bartosz Stroiński, a 10 kwietnia 2010 kpt. Arkadiusz Protasiuk (trzy dni wcześniej pełnił funkcję drugiego pilota)[37].

Podczas drugiego z lotów, 10 kwietnia 2010 roku, Tu-154M nr boczny 101 uległ katastrofie w Smoleńsku. W tym samym miesiącu niektóre polskie muzea rozpoczęły starania mające na celu pozyskanie części wraku w celu ich ekspozycji[38]. W czerwcu 2010 roku w rosyjskiej prasie pojawiły się informacje o możliwości oddania wraku na złom i przetopienia, co spotkało się z komentarzem rzecznika polskiej Prokuratury Generalnej, który stwierdził, że nie dopuszcza sytuacji, aby tak istotny dowód mógł ulec zniszczeniu[39] (wnioski polskiej prokuratury wojskowej o pomoc prawną skierowane do Rosji w trakcie śledztwa w sprawie katastrofy obejmowały m.in. przekazanie wraku samolotu Tu-154M[40]).

Rozmieszczenie pasażerów w czasie lotu PLF 101

Prawdopodobne rozmieszczenie pasażerów na pokładzie Tu-154M nr 101 w czasie lotu PLF 101 w dniu 10 kwietnia 2010 roku było następujące[13]:

Wrak samolotu

5 sierpnia 2010 roku polska prokuratura zwróciła się do Rosji z wnioskiem o pomoc prawną, w którym prosiła m.in., aby „do czasu przekazania szczątków samolotu zabezpieczyć je przed negatywnym działaniem warunków atmosferycznych”[41]; w sprawie tej wielokrotnie monitował stronę rosyjską akredytowany przedstawiciel Polski przy rosyjskiej komisji cywilno-wojskowej badającej przyczyny katastrofy, płk rez. pil. Edmund Klich[42]. 20 sierpnia 2010 roku naczelny prokurator wojskowy gen. Krzysztof Parulski poinformował, że strona rosyjska zaproponowała zabezpieczenie wraku samolotu, dotychczas przechowywanego na wolnym powietrzu na terenie lotniska wojskowego Smoleńsk-Siewiernyj[43], przez okrycie go brezentem i otoczenie miejsca trzymetrowym płotem, co zostało zaakceptowane przez stronę polską[44]. Prace mające na celu przykrycie wraku brezentową plandeką o powierzchni ok. 2,5 tys. m² rozpoczęto w dniu 4 października 2010 roku[45] i zakończono 6 października 2010 roku[46].

W grudniu 2010 roku Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła śledztwo w sprawie niszczenia wraku przez funkcjonariuszy rosyjskich[47]; jedną z podstaw zawiadomienia o przestępstwie był materiał filmowy Telewizji Polskiej ze Smoleńska, przedstawiający m.in. cięcie wraku przez miejscowe służby w trakcie akcji na miejscu katastrofy w kwietniu 2010 roku[48].

W styczniu 2012 roku nad wrakiem składowanym na lotnisku Siewiernyj zbudowano wiatę mającą chronić szczątki samolotu przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych[49]. W kwietniu 2012 roku szczątki samolotu zaprezentowano na lotnisku w Smoleńsku dziennikarzom; wrak został wcześniej wymyty, co wywołało zdziwienie prawników, którzy wskazywali, że jest to dowód w sprawie i jako taki powinien pozostać w stanie jak w chwili zdarzenia[50]. 13 kwietnia 2012 roku przedstawiciel Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej Władimir Markin poinformował, iż rosyjskie organy śledcze nie podejmowały i nie planują podejmować żadnych czynności w celu oczyszczenia fragmentów samolotu[51].

12 marca 2015 roku Parlament Europejski przyjął Rezolucję w sprawie zabójstwa rosyjskiego przywódcy opozycji Borysa Niemcowa i stanu demokracji w Rosji z zapisem dotyczącym zwrotu Polsce wraku samolotu Tu-154, który w 2010 roku rozbił się pod Smoleńskiem[52]. Parlament Europejski „wzywa władze rosyjskie do niezwłocznego zwrócenia Polsce wraku polskiego samolotu rządowego Tu-154 oraz wszystkich jego czarnych skrzynek; podkreśla fakt, że poziom zależności rosyjskiego sądownictwa od władz podważa możliwość przeprowadzenia jakiegokolwiek bezstronnego i uczciwego dochodzenia”. W preambule rezolucji znalazł się zapis „mając na uwadze, że wrak i czarne skrzynki polskiego samolotu rządowego Tu-154, który rozbił się w okolicach Smoleńska w kwietniu 2010 r., powodując śmierć prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wybitnych osobistości z kręgów politycznych, wojskowych i kulturalnych, pozostają w rękach Rosjan; mając na uwadze, że władze rosyjskie odmawiają zwrócenia ich Polsce pomimo licznych wezwań”[53].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Oświadczenie ministra Jacka Sasina. prezydent.pl, 2010-04-28. [dostęp 2010-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  2. ↑ a b c Jakub Gołębiowski, Pożegnanie Sto Jedynki, altair.com, maj 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-05-23] (pol.).
  3. ↑ a b c Окончательный отчет Технической комиссии МАК по расследованию катастрофы самолета Ту-154М № 101 Республики Польша, произошедшей 10 апреля 2010 года в районе аэродрома Смоленск «Северный». mak.ru, 2011-01-12. s. 80. [dostęp 2011-01-16]. (ros.).
  4. ↑ a b c Sławomir Kasjaniuk, Tu-154M nr 101, lotniczapolska.pl, 10 kwietnia 2010 [dostęp 2010-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-16] (pol.).
  5. ↑ Grzegorz Hołdanowicz, „Samolot Prezydenta RP”, [w:] Skrzydlata Polska 1/1993, s. 29.
  6. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Tu-154 leci do remontu, lotniczapolska.pl, 23 kwietnia 2009 [dostęp 2011-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-01] (pol.).
  7. ↑ a b c d e Tu-154M poleciał do Samary. altair.com, 2009-05-24. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
  8. ↑ a b Grzegorz Sobczak, Bartosz Głowacki, „Wiele pytań, mało odpowiedzi”, [w:] Skrzydlata Polska 5/2010, s. 5.
  9. ↑ a b c Certified Repair Stations, mak.ru, 4 maja 2010 [dostęp 2010-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-16] (ang.).
  10. ↑ Tу-154М № 101 – 17 июня 2010. mak.ru, 2010-06-17. [dostęp 2010-08-10]. (ros.).
  11. ↑ MAW Telecom International S.A.. maw.pl. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
  12. ↑ Tu-154 pięć miesięcy temu był naprawiany w Rosji. tvn24.pl, 2010-04-10. [dostęp 2010-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-13)]. (pol.).
  13. ↑ a b Prezydent obok żony. Za nimi: Kaczorowski, Szczygło, Wypych.... tvn24.pl, 2010-04-15. [dostęp 2010-07-11]. (pol.).
  14. ↑ Łukasz Orłowski: Co się psuło w Tu-154 w 2010 roku?. samoloty.pl, 2010-07-21. [dostęp 2010-07-27]. (pol.).
  15. ↑ a b Sławomir Kasjaniuk, Tu-154 ponownie leci na Haiti, lotniczapolska.pl, 20 stycznia 2010 [dostęp 2010-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-11] (pol.). oraz Awaria samolotu, który miał zabrać z Haiti ratowników. Już usunięta. gazeta.pl, 2010-01-23. [dostęp 2010-05-30]. (pol.). W tym czasie drugi rządowy samolot Tu-154M, o numerze bocznym 102, był remontowany w Rosji, dokąd odleciał 12 stycznia 2010 roku, por. Tu-154M nr 101 (pol.) [dostęp 2010-05-30].
  16. ↑ Tu-154 naprawiony, ratownicy wracają do kraju. rmf24.pl, 2010-01-23. [dostęp 2010-05-31]. (pol.).
  17. ↑ Przed katastrofą tupolew miał kilkanaście usterek. polskatimes.pl, 2010-07-21. [dostęp 2010-07-21]. (pol.).
  18. ↑ a b Maciej Ługowski: Prezydencki Tu-154M nr 101. samoloty.pl, 2010-04-12. [dostęp 2010-07-05]. (pol.).
  19. ↑ Tomasz Białoszewski, Marek Sarjusz-Wolski: Smoleńska droga podejścia (PZ 20/2010). polska-zbrojna.pl, 2010-05-14. [dostęp 2010-06-02]. (pol.).
  20. ↑ Seremet: Bez dowodów z Rosji nie będzie postępu, interia.pl, 4 sierpnia 2010 [dostęp 2010-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-15] (pol.).
  21. ↑ Tu-154 i problemy z 8 kwietnia. rp.pl, 2010-07-02. [dostęp 2010-09-07]. (pol.).
  22. ↑ Польша опубликовала стенограмму переговоров экипажа самолета президента Польши, transday.ru, 1 czerwca 2010 [dostęp 2010-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-04] (ros.).
  23. ↑ Tу-154М № 101 – 19 мая 2010. mak.ru, 2010-05-19. [dostęp 2010-08-13]. (ros.).
  24. ↑ UNS-1 Operator’s Manual. aeroamigo.com. [dostęp 2010-08-13]. (ang.).
  25. ↑ Tу-154М № 101 – 24.04.2010. mak.ru, 2010-04-24. [dostęp 2010-08-13]. (ros.).
  26. ↑ Device spurs questions in Polish crash. usatoday.com, 2010-04-13. [dostęp 2010-08-13]. (ang.).
  27. ↑ Terrain Awareness and Warning System, uasc.com [dostęp 2010-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2010-03-30] (ang.).
  28. ↑ a b Leszek Misiak, Grzegorz Wierzchołowski. Tajemnicze zaginięcia rejestratorów Tu-154. „Gazeta Polska”, s. 9, 4 lipca 2012. 
  29. ↑ a b c Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 01.06.2010. npw.gov.pl, 2010-06-01. [dostęp 2010-06-01]. (pol.).
  30. ↑ a b c Sławomir Kasjaniuk, Odnaleziono cztery rejestratory. Z pięciu, lotniczapolska.pl, 27 kwietnia 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-19] (pol.).
  31. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Rejestrator Tu-154M z polskiej firmy, lotniczapolska.pl, 16 kwietnia 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-22] (pol.).
  32. ↑ Rejestrator Szybkiego Dostępu ATM-QAR. atmavio.pl, 2001-09-12. [dostęp 2010-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-22)]. (pol.).
  33. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Tu-154M: zapisy rejestratorów w rękach Polaków, lotniczapolska.pl, 31 maja 2010 [dostęp 2010-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-06] (pol.).
  34. ↑ Накопитель кассетный бортовой КБН-1-1 серия 2, kurskpribor.ru [dostęp 2010-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-10] (ros.).
  35. ↑ a b c d Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 2. Opis i analiza pracy systemów pokładowych samolotu Tu-154M nr 101. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 9/53. [dostęp 2011-08-01]. (pol.).
  36. ↑ a b c d e Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 3. Konfiguracja samolotu w chwili wypadku. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 1–2/12. [dostęp 2011-08-01]. (pol.).
  37. ↑ Anna Poppek: Obrączki. Opowieść o rodzinie Marii i Lecha Kaczyńskich. Warszawa: G+J Gruner+Jahr Polska, 2010, s. 14. ISBN 978-83-623-43-08-9.
  38. ↑ Muzea biją się o części wraku Tu-154M. se.pl, 2010-04-24. [dostęp 2010-07-08]. (pol.).
  39. ↑ Wrak Tu-154M pójdzie na złom?. tvp.info, 2010-06-22. [dostęp 2010-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-25)]. (pol.).
  40. ↑ Sprostowanie – Prokuratura Generalna, pk.gov.pl [dostęp 2010-07-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-01] (pol.).
  41. ↑ Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 10.08.2010, npw.gov.pl, 10 sierpnia 2010 [dostęp 2010-10-04] (pol.).
  42. ↑ E. Klich: Współpraca z Rosją dobra do czasu ujawnienia rozmów w kabinie. rmf24.pl, 2010-20-21. [dostęp 2010-10-22]. (pol.).
  43. ↑ Śledczy: chronić wrak Tu-154. rp.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-08-21]. (pol.).
  44. ↑ Parulski: 11 tomów rosyjskich akt – do tłumaczenia, interia.pl, 20 sierpnia 2010 [dostęp 2010-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2010-08-23] (pol.).
  45. ↑ Po pół roku wreszcie zabezpieczają wrak w Smoleńsku. wp.pl, 2010-10-04. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  46. ↑ Wrak tupolewa został przykryty. rmf24.pl, 2010-10-06. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  47. ↑ Jest śledztwo w sprawie niszczenia wraku Tu-154. rp.pl, 2010-12-15. [dostęp 2011-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)]. (pol.).
  48. ↑ Misja Specjalna – 21.09.2010. tvp.pl, 2010-09-21. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  49. ↑ Wrak tupolewa pod wiatą. Po prawie 2 latach, tvn24.pl, 26 stycznia 2012 [dostęp 2019-12-06] (pol.).
  50. ↑ Wyczyszczony wrak tupolewa. Prawnicy są zdumieni, interia.pl, 11 kwietnia 2012 [dostęp 2012-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13] (pol.).
  51. ↑ Rosja: nie wyczyściliśmy wraku tupolewa polskieradio.pl, 13 kwietnia 2012 [dostęp 2012-04-17].
  52. ↑ Parlament Europejski wzywa Rosję do „niezwłocznego” zwrócenia Polsce wraku tupolewa. tvn24.pl, 2015-03-12. [dostęp 2015-03-15].
  53. ↑ Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 marca 2015 r. w sprawie zabójstwa rosyjskiego przywódcy opozycji Borysa Niemcowa i stanu demokracji w Rosji. europarl.europa.eu, 2015-03-12. [dostęp 2015-03-15].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Soloviev D-30KU-154 turbojet 4.jpg
Autor: User:VargaA, Licencja: CC BY-SA 4.0
Soloviev D-30KU-154 low-bypass turbofan engine (Budapest, Hungary
Aircraft around Wellington - Flickr - 111 Emergency (20).jpg
Autor: 111 Emergency from New Zealand, Licencja: CC BY 2.0
Aircraft around Wellington
Polish Air Force Tupolev Tu-154M CBR Gilbert.jpg
Autor: Jeff Gilbert, Licencja: GFDL 1.2
Polish Air Force Tupolev Tu-154M at Canberra Airport
Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-11.jpg
Autor: Serge Serebro, Vitebsk Popular News, Licencja: CC BY-SA 3.0
Fragments of TU-154 the Polish president at the crash site in Smolensk
Polish Air Force Presidential transport Tupolev Tu-154 at Sydney Airport.jpg
(c) YSSYguy z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Polish Air Force Presidential transport Tupolev Tu-154 at Sydney Airport in Australia. Digital photo of 101 taken by YSSYguy on 27 March 2007 and uploaded for use in the Air transports of heads of state and government article. Destroyed in the en:2010 Polish Air Force Tu-154 crash.
Polish Air Force Tupolev Tu-154 Dmitry Karpezo-2.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Polish Air Force Tupolev Tu-154 taking off from Kiev Borispil Airport on 5 June 2008
Tupolev Tu-154M Poland - Air Force.jpg
Autor: Mulag, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tupolew Tu-154M należący do 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego na lotnisku w Zagrzebiu podczas wizyty prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Chorwacji w 2010 roku. Dnia 10 kwietnia 2010 samolot ten, z wieloma najważniejszymi osobami w państwie na pokładzie, rozbił się pod Smoleńskiem.
Tragedia w Smolensku 3.jpg
Autor: User:staszewski, PRS Team.net, Licencja:
Smoleńsk tragedy
Polish Air Force Tupolev Tu-154M Lebeda.jpg
Autor: Alan Lebeda, Licencja: GFDL 1.2
Polish Air Force Tupolev Tu-154M seen at Prague Airport 39 hours before crashing in Smolensk, Russia