Polskie Stronnictwo Ludowe

Polskie Stronnictwo Ludowe
Ilustracja
Państwo

 Polska

Skrót

PSL

Prezes

Władysław Kosiniak-Kamysz

Data założenia

5 maja 1990

Adres siedziby

ul. Piękna 3A,
00-539 Warszawa

Ideologia polityczna

centryzm, neoagraryzm, chrześcijańska demokracja, liberalny konserwatyzm, demokracja bezpośrednia, proeuropeizm

Poglądy gospodarcze

społeczna gospodarka rynkowa, liberalizm gospodarczy, ordoliberalizm

Liczba członków

ok. 87 tys. (grudzień 2021)

Członkostwo
międzynarodowe

Europejska Partia Ludowa

Grupa w Parlamencie
Europejskim

Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci)

Młodzieżówka

Forum Młodych Ludowców

Barwy

     zieleń

Obecni posłowie
19/460
Obecni senatorowie
2/100
Obecni eurodeputowani
3/52
Obecni radni wojewódzcy
65/552
Strona internetowa
Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Finanse
Samorząd terytorialny
Partie polityczne
Wybory
Polityka zagraniczna
Portal Polska
Biura Klubu Parlamentarnego PSL w gmachu Sejmu

Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) – polska partia polityczna, powstała 5 maja 1990 z połączenia PSL „Odrodzenie” (będącego kontynuacją Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego) oraz wilanowskiego PSL. Skupia w głównej mierze osoby o poglądach agrarnych, centrowych, centroprawicowych i chadeckich. W latach 1993–1997 partia współtworząca rząd koalicyjny z Sojuszem Lewicy Demokratycznej, w okresie 2001–2003 z SLD i Unią Pracy, a w latach 2007–2015 z Platformą Obywatelską. W 1992 oraz w okresie 1993–1995 ówczesny prezes PSL Waldemar Pawlak pełnił urząd premiera. PSL należy do Europejskiej Partii Ludowej. Od 2019 jest głównym podmiotem Koalicji Polskiej.

Historia PSL

Stronnictwo dawniej

Nazwa PSL nawiązuje do tradycji sięgającej XIX wieku. Bezpośrednim protoplastą organizacji było Stronnictwo Ludowe, założone w 1895 w Rzeszowie przez niezależnych działaczy chłopskich (m.in. Jakub Bojko i Jan Stapiński), lewicowo-ludową inteligencję (Bolesław Wysłouch, Maria Wysłouchowa), część działaczy Związku Stronnictwa Chłopskiego oraz środowisko skupione wokół ks. Stanisława Stojałowskiego. Z ramienia SL w 1897 zasiedli w parlamencie austriackim w Wiedniu pierwsi posłowie niezależnego (tj. bez patronatu kleru i szlachty) ruchu ludowego[1].

Nazwa „Polskie Stronnictwo Ludowe” funkcjonuje od 1903. Od tego czasu organizacja wprost wysuwała postulaty niepodległości Polski. W swoim programie głosiła potrzebę równouprawnienia narodowego, politycznego i społecznego Polaków. Postulowała potrzebę reformy austriackiego systemu wyborczego.

Na skutek sporów wewnętrznych w 1913 doszło do podziału na Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” i Polskie Stronnictwo Ludowe Lewicę.

Czołowymi działaczami byli: Karol Lewakowski, Henryk Rewakowicz, Jan Stapiński, Jakub Bojko, Bolesław Wysłouch i Wincenty Witos. Organami prasowymi: „Przyjaciel Ludu”, „Kurier Lwowski” i „Gazeta Ludowa”. Wieloletnim przewodniczącym (PSL „Piast”) i jednym ze współzałożycieli PSL był Wincenty Witos. W dwudziestoleciu międzywojennym PSL był jedną z najsilniejszych partii w Sejmie, a Wincenty Witos trzykrotnie sprawował urząd premiera.

W 1915, w wyniku połączenia Narodowego Związku Chłopskiego, Związku Chłopskiego oraz ugrupowania „Zaranie”, powstała kolejna partia. Początkowo nosiła nazwę Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim, ale dla odróżnienia od galicyjskiego PSL „Piast” w 1918 przybrała nazwę PSL „Wyzwolenie”.

W 1931 PSL „Piast” połączyło się z PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwem Chłopskim (składającym się ze środowisk dawnych PSL Lewicy, Związku Chłopskiego oraz Jedności Ludowej), tworząc Stronnictwo Ludowe.

W czasie II wojny światowej działacze dawnego PSL współtworzyli rząd na uchodźstwie, a w kraju zorganizowali oddziały partyzanckie współpracujące z AK o nazwie Bataliony Chłopskie. Pod koniec wojny premierem rządu na uchodźstwie został Stanisław Mikołajczyk, lider SL „Roch”. Bezpośrednio po wojnie wrócił on do Polski i reaktywował partię (SL, potem PSL). W wyniku zlikwidowania przez władze stalinowskie podziemia niepodległościowego rozbiciu struktur oporu społecznego PSL Mikołajczyka stało się jedyną platformą opozycji, jaka sprzeciwiała się porządkowi wprowadzonemu przez nowe władze. PSL stało się głównym przedmiotem ataku ze strony komunistów, którzy już wcześniej zmontowali swoje Stronnictwo Ludowe. W wyniku rozłamu powstało też PSL „Nowe Wyzwolenie”, które w wyborach startowało oddzielnie. Ataki w trakcie kampanii referendalnej w 1946 oraz wyborczej w 1947 doprowadziły do rozbicia partii na nurt „konserwatywny” i „ugodowy”. W czasie kampanii przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego w 1947, władze komunistyczne powołały Państwową Komisję Bezpieczeństwa, której zadaniem miało być koordynowanie działań aparatu represji MBP, LWP, UB, MO, ORMO i KBW wobec działaczy ludowych. Aresztowano wówczas ok. 80 tysięcy lokalnych działaczy PSL, bojówki PPR i UB zamordowały skrytobójczo 200 ludowców. Ostatecznie z powodu sfałszowania wyniku wyborów w Sejmie PSL miał 28 mandatów na 444 miejsca. Pod koniec 1948 stronnictwo liczyło tylko ok. 30 tys. członków. Prezesem szczątkowego PSL został Józef Niećko, a resztki partii połączyły się z prokomunistycznym Stronnictwem Ludowym w 1949, tworząc Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL)[1].

III Rzeczpospolita

Logo PSL do maja 2016

Przedostatni prezes ZSL Roman Malinowski, po wyborach parlamentarnych w 1989 i niepowodzeniu misji utworzenia rządu przez Czesława Kiszczaka, zawarł z Lechem Wałęsą porozumienie, które odebrało większość w Sejmie PZPR i umożliwiło powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego. Marszałkiem Sejmu był wówczas ludowiec Mikołaj Kozakiewicz (pełnił tę funkcję w latach 1989–1991)[2].

5 maja 1990 (na Kongresie Jedności PSL) partia PSL „Odrodzenie” (będąca kontynuacją ZSL) oraz powstałe w 1989 wilanowskie PSL połączyły się, tworząc PSL[3]. Początkowo wpływowe stanowiska w partii zajęli członkowie NSZZ RI „Solidarność”, w tym Roman Bartoszcze, który został pierwszym prezesem PSL. Na czele Rady Naczelnej stanął Roman Jagieliński. W pierwszych wolnych wyborach prezydenckich Roman Bartoszcze został kandydatem partii na prezydenta. Zdobył 1 176 175 głosów (7,15%), co dało mu przedostatnie, 5. miejsce[4].

Po wyborach tych władzę w PSL przejęła grupa młodych działaczy, wywodzących się ze Związku Młodzieży Wiejskiej, na czele z Waldemarem Pawlakiem, który został nowym prezesem partii. Stało się to 29 czerwca 1991, w czasie Nadzwyczajnego Kongresu Stronnictwa, na którym przyjęto też statut, program i deklarację ideową partii[5]. Przewodniczącym Rady Naczelnej został Józef Zych. Jesienią tego samego roku w pierwszych w pełni wolnych wyborach parlamentarnych utworzony przez PSL komitet wyborczy „PSL Sojusz Programowy” zdobył 8,67% głosów, co dało 48 mandatów poselskich[6]. Wicemarszałkiem Sejmu z ramienia PSL został Józef Zych[7]. Początkowo partia nie udzieliła poparcia rządowi Jana Olszewskiego (klub wstrzymał się od głosu), natomiast po jego powołaniu umiarkowanie go wspierała. 5 czerwca 1992 przy głosowaniu nad wotum nieufności dla rządu PSL poparło jednak ten wniosek[8]. Następcą Jana Olszewskiego na stanowisku premiera został Waldemar Pawlak (poparty przez koalicję UD-SLD-PSL-KPN-KLD-PPG), któremu nie udało się sformować rządu, a PSL znalazło się ponownie w opozycji. W listopadzie tego samego roku odbył się III kongres partii[3].

Koalicja SLD-PSL (1993–1997)

W wyborach parlamentarnych w 1993 PSL wystartowało pod hasłami: („Żywią, bronią, gospodarują” i „Polsce potrzebny jest dobry gospodarz”)[3]. Partia zajęła drugie miejsce (uzyskując 15,4% głosów, otrzymując 132 mandaty poselskie i 36 senatorskich)[6] i weszła w koalicję rządową z SLD. W październiku tego samego roku powołano rząd z Waldemarem Pawlakiem na czele, a marszałkiem Senatu został Adam Struzik[9]. W następnym roku partia zdobyła około 10 tysięcy mandatów w wyborach samorządowych[10] i większość stanowisk marszałków województw. Waldemar Pawlak był premierem rządu do marca 1995. W tym samym roku został on kandydatem PSL w wyborach prezydenckich. Zdobył 770 417 głosów (4,3%1), co dało mu 5. miejsce spośród 13 kandydatów[11]. Marszałkiem Sejmu w latach 1995–1997 był Józef Zych[12].

W opozycji (1997–2001)

W wyborach parlamentarnych w 1997 PSL uzyskało 7,3% głosów i 27 mandatów poselskich oraz 3 senatorskie[10]. Stosunkowo słaby wynik spowodował ustąpienie Waldemara Pawlaka i przejście partii do opozycji. 11 października 1997 na posiedzeniu Rady Naczelnej PSL na jego następcę wybrano Jarosława Kalinowskiego[5]. Na stanowisku przewodniczącego RN Józefa Zycha zastąpił Alfred Domagalski. 20 października 1997 Franciszek Jerzy Stefaniuk został z ramienia PSL wicemarszałkiem Sejmu. W wyborach samorządowych w 1998 PSL uczestniczyło, wraz z Unią Pracy i Krajową Partią Emerytów i Rencistów, w ramach koalicji Przymierze Społeczne (pod hasłem „Nie traćcie wiary w lepszą przyszłość Polski”) zdobyło 4583 mandaty radnych, w tym 3153 do rad gmin, 1341 do rad powiatów i 89 do sejmików wojewódzkich[13]. W dniach 24–25 marca 2000 odbył się VII Kongres PSL[10] pod hasłem „Czas, by państwo służyło ludziom”, w którym uczestniczyło 703 delegatów. Kongres przyjął nowy program partii. Jarosław Kalinowski ponownie został wybrany na prezesa[14]. W nowym składzie Rady Naczelnej przewodniczącym został Franciszek Jerzy Stefaniuk. W maju tego samego roku Jarosław Kalinowski został kandydatem na prezydenta RP. W wyborach prezydenckich otrzymał 269 316 wyborców (5,9%), co dało mu 5. miejsce spośród 12 kandydatów[15].

Koalicja SLD-PSL-UP (2001–2003)

W wyborach parlamentarnych w 2001 partia uzyskała 8,98% głosów, co dało jej 42 mandaty poselskie i 4 senatorskie (hasłem wyborczym było „Blisko ludzkich spraw”). Po raz drugi weszła w koalicję rządową z SLD, obejmując stanowisko wicepremiera z ministerstwem rolnictwa i rozwoju wsi (otrzymał je Jarosław Kalinowski), ministerstwo środowiska (otrzymał je Stanisław Żelichowski) i stanowisko wicemarszałka Sejmu (otrzymał je Janusz Wojciechowski)[16].

W wyborach samorządowych w 2002 partia uzyskała 4986 mandatów (10,65% wszystkich w Polsce). Z PSL związanych było 275 z 1569 wójtów i 58 z 773 burmistrzów[17]. PSL współrządziło w wielu sejmikach wojewódzkich – w jednych z SLD, w innych (np. na Mazowszu) z opozycją wobec ówczesnego rządu.

W opozycji (2003–2007)

W 2003 partia została usunięta przez premiera Leszka Millera z koalicji rządowej za głosowanie przeciwko jednemu z rządowych projektów[16]. Od tego czasu pozostawało w opozycji do rządu SLD-UP, zbliżając się do ugrupowań prawicowych[18]. Od stycznia do kwietnia 2004 PSL współtworzyło federacyjny klub poselski z Polskim Blokiem Ludowym[19][20]. 16 marca 2004 Jarosław Kalinowski ustąpił z funkcji prezesa partii, stając na czele Rady Naczelnej. Nowym prezesem został Janusz Wojciechowski. W tym samym roku w wyborach europejskich partia uzyskała 6,34%, co dało jej 4 mandaty w Parlamencie Europejskim. Po objęciu jednego z nich przez Janusza Wojciechowskiego wicemarszałkiem Sejmu z ramienia PSL został Józef Zych. W 2005 prezesem ugrupowania został Waldemar Pawlak. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku PSL otrzymało 6,96% głosów, uzyskując 25 mandatów poselskich i 2 senatorskie[21]. Z list ugrupowania startowali m.in. kandydaci Ruchu Autonomii Śląska. Partia ponownie znalazła się w opozycji wobec rządu, a Jarosław Kalinowski został wicemarszałkiem Sejmu. W 2006 z PSL odeszło 3 z 4 eurodeputowanych, którzy założyli PSL „Piast”[22].

W wyborach samorządowych w 2006 ludowcy otrzymali 4840 mandatów radnych w skali kraju (najwięcej spośród wszystkich komitetów). PSL uzyskało w gminach 3890 mandatów, w powiatach 867, a w sejmikach wojewódzkich 83. Listy wyborcze blokowało głównie z Platformą Obywatelską[17].

Koalicja PO-PSL (2007–2015)

Wyniki PSL w wyborach w 2007 (w poszczególnych powiatach)

Po przedterminowych wyborach w 2007 (w których zwyciężyła Platforma Obywatelska) PSL zdobyło 8,91%, co dało 31 mandatów[23] i weszło do koalicji rządowej, w której otrzymało stanowisko wicepremiera i ministra gospodarki (został nim Waldemar Pawlak), stanowisko ministra rolnictwa i rozwoju wsi (objął je Marek Sawicki) oraz stanowisko ministra pracy i polityki społecznej (objęła je Jolanta Fedak). Hasłem wyborczym partii było „Porozumienie służy ludziom”. W 2009, w kolejnych wyborach do Parlamentu Europejskiego, PSL zdobyło 3 mandaty (7,01%)[24]. Po objęciu jednego z nich przez Jarosława Kalinowskiego wicemarszałkiem Sejmu została Ewa Kierzkowska[25].

10 kwietnia 2010 na pokładzie samolotu do Katynia wraz z prezydentem Lechem Kaczyńskim znaleźli się również posłowie Polskiego Stronnictwa Ludowego. W katastrofie lotniczej w Smoleńsku zginęli wówczas członkowie Rady Naczelnej PSL: Leszek Deptuła, Wiesław Woda i Edward Wojtas[26]. W zarządzonych w związku z katastrofą przedterminowych wyborach prezydenckich kandydatem partii został Waldemar Pawlak, który otrzymał 294 273 głosów (1,75%), zajmując 5. miejsce spośród 10 kandydatów[27] (w II turze PSL nie poparło oficjalnie żadnego kandydata). W wyborach uzupełniających do Senatu w okręgu płocko-ciechanowskim, zarządzonych po śmierci w katastrofie senator PiS Janiny Fetlińskiej, kandydat PSL Michał Boszko uzyskał pierwszy w VII kadencji Senatu mandat przypadający partii[28].

W wyborach samorządowych w 2010 PSL uzyskało 16,3% głosów w wyborach do sejmików wojewódzkich, w których otrzymało 93 mandaty (3. wynik w skali kraju). W sejmiku świętokrzyskim partia otrzymała najwięcej mandatów. We wszystkich sejmikach PSL znalazło się w koalicjach rządzących z PO (w niektórych z nich także z innymi koalicjantami), w czterech województwach otrzymując stanowiska marszałków (w jednym województwie PSL z PO w 2013 utraciły władzę, a reprezentant PSL przestał być marszałkiem). W wyborach do rad powiatów komitet PSL uzyskał 15,88% (także trzeci wynik w skali kraju, dało to 999 mandatów), a w wyborach do rad gmin 11% głosów (4381 mandatów, najwięcej w skali kraju). PSL uzyskało w skali kraju najwięcej wójtów (428) i burmistrzów, a w Zgierzu kandydatka partii wygrała wybory na prezydenta. Partia startowała pod hasłem „Człowiek jest najważniejszy”. W marcu 2011 do klubu PSL dołączył drugi z senatorów Norbert Krajczy, wcześniej reprezentujący PiS[29].

W wyborach parlamentarnych w 2011 PSL uzyskało 8,36% głosów na listy kandydatów do Sejmu, co było 4. wynikiem spośród komitetów wyborczych i pozwoliło na uzyskanie 28 mandatów w tej izbie[30]. Partia uzyskała również 2 mandaty w Senacie[31]. Wicemarszałkiem Sejmu z ramienia PSL został Eugeniusz Grzeszczak[32]. PSL ponownie zostało partnerem PO w koalicji rządowej. Politykom Stronnictwa przypadły te same resorty, co w poprzednim rządzie. Waldemar Pawlak ponownie został wicepremierem i ministrem gospodarki, Marek Sawicki utrzymał tekę ministra rolnictwa i rozwoju wsi, a nowym ministrem pracy i polityki społecznej został Władysław Kosiniak-Kamysz. 7 grudnia 2011, w wyniku wejścia w życie traktatu lizbońskiego, mandat w Parlamencie Europejskim objął polityk PSL Arkadiusz Bratkowski[33].

W lipcu 2012 na stanowisku ministra rolnictwa i rozwoju wsi Marka Sawickiego zastąpił Stanisław Kalemba[34]. 17 listopada 2012 podczas XI kongresu partii na funkcji prezesa PSL Waldemara Pawlaka zastąpił Janusz Piechociński, który pokonał dotychczasowego prezesa na kongresie stosunkiem głosów 547:530[35]. Dwa dni później Waldemar Pawlak ogłosił podanie się do dymisji (przyjętej następnie przez premiera Donalda Tuska) z funkcji wicepremiera i ministra gospodarki. Odwołany z obu funkcji został 27 listopada. 6 grudnia obydwa te urzędy objął Janusz Piechociński.

Nowy prezes zaproponował współpracę z PSL nowym środowiskom politycznym. W odpowiedzi na to wezwanie w styczniu 2013 do klubu PSL dołączył poseł Andrzej Dąbrowski (który przeszedł z Solidarnej Polski)[36], a następnie PSL podjęło kilkumiesięczną współpracę programową z partią Polska Jest Najważniejsza (tworząc konwersatorium „Centrum dla Polaków”)[37]. W ramach CdP odbyły się dwie debaty (w drugiej wzięło udział również Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe). 11 grudnia tego samego roku klub został z kolei poszerzony o czworo posłów, którzy uprzednio tworzyli koło poselskie Inicjatywa Dialogu[38]. W styczniu 2014 PSL podjęło decyzję o nawiązaniu współpracy z SKL i Samoobroną[39], jednak SKL już w lutym zgłosiło akces do Polski Razem Jarosława Gowina, zaś rozmowy PSL o wspólnym starcie wyborczym z Samoobroną nie zakończyły się porozumieniem. W marcu poseł Andrzej Dąbrowski opuścił PSL (związał się następnie z PRJG).

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 PSL uzyskało 6,8% głosów, zajmując 5. miejsce i uzyskując 4 mandaty[40].

W wyborach samorządowych w tym samym roku PSL uzyskało 23,88% głosów w wyborach do sejmików województw, co przełożyło się na 157 mandatów. Był to 3. wynik w skali kraju (nieznacznie gorszy niż Prawa i Sprawiedliwości oraz Platformy Obywatelskiej). W czterech województwach PSL zdobyło najwięcej głosów, a w dwóch województwach najwięcej mandatów. We wszystkich oprócz podkarpackiego weszło w skład koalicji rządzącej z PO (w śląskim także z SLD i od czerwca 2015 z RAŚ), otrzymując 5 stanowisk marszałków województw (w listopadzie 2015 PSL przeszło do opozycji w województwie lubuskim). PSL zdobyło ponadto najwięcej mandatów w radach powiatów oraz w radach gmin, a 3 członków partii (w tym 1 reprezentujący KW PSL) zostało prezydentami miast. Stronnictwo zdobyło ogółem najwięcej stanowisk włodarzy.

18 grudnia 2014 do klubu parlamentarnego PSL przeszło sześciu (większość) dotychczasowych posłów koła poselskiego Bezpieczeństwo i Gospodarka, w tym jego szef Artur Dębski (jeden z tych posłów Artur Górczyński 8 kwietnia 2015 przeszedł do klubu SLD). Z początkiem lutego 2015 klub zasilił dotychczas niezależny poseł John Godson (wcześniej reprezentujący PO i Polskę Razem).

Kandydatem partii w wyborach prezydenckich w 2015 został marszałek województwa świętokrzyskiego, wiceprezes partii Adam Jarubas[41]. Zajął on 6. miejsce spośród 11 kandydatów, uzyskując 238 761 (1,6%) głosów[42]. Przed II turą PSL zaangażowało się w kampanię wówczas urzędującego prezydenta Bronisława Komorowskiego[43].

W opozycji (od 2015)

W wyborach parlamentarnych w 2015 PSL uzyskało 5,13% głosów do Sejmu (był to 6. wynik spośród wszystkich komitetów, a 5. wśród tych, które uzyskały mandaty)[44], zdobywając 16 mandatów poselskich. Był to najsłabszy w historii rezultat partii w wyborach parlamentarnych. W Senacie PSL zdobyło 1 mandat[45]. 7 listopada tego samego roku Janusz Piechociński zrezygnował z funkcji prezesa partii, a na nowego szefa PSL wybrano Władysława Kosiniaka-Kamysza[46]. Po ośmiu latach uczestnictwa w koalicji rządzącej PSL przeszło do opozycji wobec rządu PiS, Polski Razem (od 2017 Porozumienia) i Solidarnej Polski. W nowym Sejmie nie otrzymało funkcji wicemarszałka.

PSL współtworzyło w maju 2016 koalicję Wolność Równość Demokracja, powołaną pod patronatem Komitetu Obrony Demokracji (przyjęło jednak w pewnym stopniu zdystansowane stanowisko wobec działań KOD).

W 2016 jedyny senator PSL opuścił klub tej partii, a w 2017 i 2018 uczyniło to dwoje posłów. Wszyscy znaleźli się w klubie parlamentarnym PiS (dwóch z nich przystąpiło do Porozumienia). 22 stycznia 2018, w związku z utratą przez PSL liczby posłów potrzebnej do utrzymania klubu poselskiego, przystąpił do niego Michał Kamiński z Unii Europejskich Demokratów, której liderzy wspólnie z liderami PSL zadeklarowali chęć powołania wspólnego klubu federacyjnego[47]. 8 lutego 2018 powołano Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego – Unii Europejskich Demokratów, w skład którego weszli wszyscy posłowie PSL i UED[48] (jeden z posłów UED, wiceszef klubu Jacek Protasiewicz, w grudniu tego samego roku w wyniku porozumienia trzech partii przeszedł do klubu Nowoczesnej, by został on reaktywowany). 16 października tego samego roku PSL ponownie zyskało reprezentanta w Senacie, poprzez przystąpienie do partii byłego senatora PO Jana Filipa Libickiego[49][50].

W wyborach samorządowych w 2018 PSL uzyskało 12,07% głosów w wyborach do sejmików województw, co przełożyło się na 70 mandatów. Był to 3. wynik w skali kraju. 2. wynik w skali kraju PSL uzyskało w wyborach do rad powiatów i do rad gmin do 20 tys. mieszkańców, a do rad gmin powyżej 20 tys. mieszkańców 3. wynik. Członkowie PSL zdobyli najwięcej stanowisk wójtów i włodarzy ogółem (komitet partii zaś mniej niż komitet PiS). W wyborach na prezydentów miast kandydat komitetu PSL ponownie wygrał w Ciechanowie, a członek PSL także w Elblągu. W połowie regionów PSL weszło w skład koalicji rządzącej, otrzymując miejsca w zarządach województw. W mazowieckim i warmińsko-mazurskim utrzymało stanowiska marszałków. Przedstawicielka ugrupowania (wybrana z listy BS) stanęła na czele sejmiku lubuskiego.

23 lutego 2019 Rada Naczelna PSL podjęła decyzję o współtworzeniu Koalicji Europejskiej (wraz z PO, Nowoczesną, SLD i Zielonymi) na wybory do Parlamentu Europejskiego w tym samym roku[51]. Kandydaci PSL obsadzili 17 ze 130 miejsc na jej listach wyborczych (jedno z nich przypadło przewodniczącej UED). W trzech z 13 okręgów działacze PSL zostali liderami list. Przedstawiciele PSL uzyskali 3 z 22 mandatów, jakie przypadły KE. Zdobyli 4,55% głosów w skali kraju, tj. 11,83% w ramach KE (łącznie z wynikiem szefowej UED odpowiednio 4,6% i 11,95%).

1 czerwca 2019 Rada Naczelna PSL opowiedziała się za budową wokół tej partii centrowo-chadeckiej Koalicji Polskiej, mającej wystartować w jesiennych wyborach parlamentarnych[52]. 4 lipca klub parlamentarny PSL-UED poszerzył się o dwóch prawicowych posłów wykluczonych wcześniej z PO (m.in. Marka Biernackiego) oraz niezrzeszonego dotychczas posła Nowoczesnej, przekształcając się w klub PSL-Koalicja Polska. 8 sierpnia Polskie Stronnictwo Ludowe zawarło porozumienie z ruchem Kukiz’15, który stał się najsilniejszym poza PSL podmiotem KP. Obie formacje przyjęły wspólne postulaty dotyczące m.in. mieszanej ordynacji wyborczej, powszechnych wyborów Prokuratora Generalnego, e-votingu, możliwości odwołania posła, emerytury bez podatku, deregulacji gospodarki, ulgi podatkowej na OZE, czy też pakietu antykorupcyjnego[53]. Koalicja Polska (w składzie której znalazły się także m.in. partie UED, Ślonzoki Razem, SD i Polska Nas Potrzebuje) wystartowała w wyborach jako komitet wyborczy PSL. Uzyskał on 8,55% głosów, zajmując 4. miejsce i zdobywając 30 mandatów w Sejmie oraz 3 w Senacie. Poza reprezentantami PSL, mandaty w Sejmie uzyskało sześcioro przedstawicieli ruchu Kukiz’15, jeden UED oraz trzy osoby niezależne w ramach KP, a w Senacie polityk UED. PSL pozostało po wyborach w opozycji. Parlamentarzyści wybrani z ramienia komitetu PSL powołali klub Koalicja Polska – PSL-Kukiz15, na czele którego stanął prezes PSL. Sekretarz PSL Piotr Zgorzelski został wicemarszałkiem Sejmu. 10 grudnia tego samego roku, w ramach klubu parlamentarnego Koalicja Polska – PSL-Kukiz15, senatorowie KP powołali koło senatorów Koalicja Polska-PSL.

14 grudnia 2019 kandydatem PSL w wyborach prezydenckich w 2020 został ogłoszony prezes partii i szef klubu parlamentarnego KP Władysław Kosiniak-Kamysz (poparły go również ugrupowania pozostające w Koalicji Polskiej, jak Kukiz’15, UED czy ŚR). W czerwcowych wyborach otrzymał on 459 365 głosów (2,36%), zajmując 5. miejsce spośród 11 kandydatów[54]. W lipcowej II turze PSL nie udzieliło oficjalnego poparcia żadnemu z kandydatów, jednak osoby zajmujące najwyższe funkcje w partii (w tym prezes) opowiedziały się za Rafałem Trzaskowskim.

W listopadzie 2020 PSL zakończyło współpracę z Kukiz’15, w związku z czym klub parlamentarny przyjął nazwę Koalicja Polska – PSL, UED, Konserwatyści. W 2021 środowisko „Konserwatystów” w klubie KP zasilili parlamentarzyści reprezentujący wcześniej PO – senator Kazimierz Michał Ujazdowski i poseł Ireneusz Raś, w 2022 założyli oni działającą w ramach KP partię Centrum dla Polski.

Na kongresie PSL 4 grudnia 2021 Jarosława Kalinowskiego na funkcji przewodniczącego Rady Naczelnej zastąpił Waldemar Pawlak[55].

Program polityczny

Gospodarka

Podstawy programu PSL oparte są na zasadach doktryny neoagraryzmu[56]. PSL opowiada się w gospodarce za rozwiązaniami takimi, jak:

  • wprowadzenie emerytur obywatelskich dla najuboższych,
  • powiązanie stażu pracy (40 lat) z wiekiem emerytalnym,
  • płaca minimalna w wysokości połowy średniej pensji,
  • bezpłatne leki dla seniorów oraz szkolne podręczniki i posiłki,
  • rozpowszechnianie odnawialnych źródeł energii,
  • wysoka liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach,
  • brak VAT na artykuły dziecięce,
  • wysokie nakłady na inwestycje w rolnictwo oraz na praktyki zawodowe[57].

Partia postuluje też dobrowolny ZUS dla przedsiębiorców, czy też opłacanie chorobowego przez ZUS[58]. Za priorytet ugrupowanie uznaje projekt „Emerytura bez podatku”, zakładający zniesienie podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dla emerytów i rencistów, a także likwidację składki tychże na ubezpieczenie zdrowotne[59]. Partia proponuje także szereg ulg dotyczących rodziny, czy programy dotyczące m.in. osób młodych i niepełnosprawnych. PSL postuluje również szereg rozwiązań w dziedzinie ekologii oraz dotyczących walki ze smogiem. Kładzie też nacisk na kwestie związane ze ochroną zdrowia, z rozwojem kultury w społecznościach lokalnych, z lokalną infrastrukturą oraz z ochotniczymi strażami pożarnymi.

Ustrój i polityka zagraniczna

W 2019 przyjęła do programu postulaty ustrojowe dotyczące:

Opowiada się też m.in. za pozbawieniem biernego prawa wyborczego osób skazanych za korupcję[58].

PSL postuluje propozycję rozwiązania Senatu[60] i powołania izby samorządowej oraz dekoncentrację administracji publicznej[58].

Partia popierała wejście Polski do Unii Europejskiej pod warunkiem wynegocjowania korzystnych warunków[61]. Po wejściu Polski do UE partia popiera silną integrację europejską i poszerzanie współpracy z krajami członkowskimi na zasadach partnerskich. Opowiada się za dobrymi stosunkami ze wszystkimi sąsiadami[62].

Sprawy obyczajowe

W kwestiach światopoglądowych politycy PSL zasadniczo sprzeciwiają się karze śmierci, legalizacji eutanazji i aborcji, rejestracji związków homoseksualnych[63], czy też legalizacji tzw. „narkotyków miękkich”[64]. Opowiadają się natomiast za dopuszczalnością metody zapłodnienia in vitro dla małżeństw (przy maksymalnie ograniczonej liczbie mrożonych zarodków), za wsparciem innych metod leczenia niepłodności, za klauzulą sumienia dla medyków, za rozwojem ulg dla rodzin wielodzietnych, za utrzymaniem lekcji religii w szkołach oraz za rozwiązaniami zawartymi w konkordacie[63].

Struktura i działacze

Według informacji partii, skupia ona około 100 tysięcy członków, co czyni ją największą partią w Polsce. Ma rozbudowane struktury terenowe obejmujące wszystkie województwa, 90% gmin i w około 35% wsi. Najwyższą władzą w PSL jest zwoływany co 4 lata Kongres, a między Kongresami – Rada Naczelna. Najwyższym organem wykonawczym jest Naczelny Komitet Wykonawczy.

Władze partii

Naczelny Komitet Wykonawczy

Prezes:

Wiceprezesi:

Sekretarze:

Skarbnik:

  • Henryk Kiepura

Pozostali członkowie:

Prezydium Rady Naczelnej

Przewodniczący:

Wiceprzewodniczący:

Sekretarze:

  • Miłosz Motyka
  • Adam Nowak

Krajowy Rzecznik Dyscyplinarny

Młodzieżówka

Organizacją młodzieżową PSL jest powstałe w 2000 Forum Młodych Ludowców[65]. Wcześniej z partią współpracował Związek Młodzieży Wiejskiej[66], który jednak całkowicie się usamodzielnił i stał się organizacją apolityczną (przy czym wciąż jego szefowie działają jednocześnie w PSL).

Prezesi PSL

PortretImię i nazwiskooddo
Rbartoszcze.pngRoman Bartoszcze5 maja 199029 czerwca 1991
Waldemar Pawlak candidate 2010 D crop.jpg
(c) Komitet Wyborczy Waldemara Pawlaka, CC BY-SA 3.0
Waldemar Pawlak29 czerwca 199111 października 1997
Kalinowski, Jaroslaw-2504.jpg
(c) Foto-AG Gymnasium Melle, CC BY-SA 3.0
Jarosław Kalinowski11 października 199716 marca 2004
JKruk 20120122 WOJCIECHOWSKI JANUSZ SULKOWICE IMG 9845.jpgJanusz Wojciechowski16 marca 200429 stycznia 2005
Waldemar Pawlak candidate 2010 D crop.jpg
(c) Komitet Wyborczy Waldemara Pawlaka, CC BY-SA 3.0
Waldemar Pawlak29 stycznia 200517 listopada 2012
J.Piechociński.JPGJanusz Piechociński17 listopada 20127 listopada 2015
Władysław Kosiniak-Kamysz Sejm 2016.JPGWładysław Kosiniak-Kamysz7 listopada 2015nadal

Honorowi prezesi PSL

Przewodniczący Rady Naczelnej PSL

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji (od 2019)

Inni posłowie wybrani z list PSL w Sejmie IX kadencji:

Łukasz Mejza zasiadł w Sejmie jako poseł niezrzeszony. Pozostali posłowie wybrani z list PSL zostali członkami klubu Koalicji Polskiej. Agnieszka Ścigaj opuściła klub 30 listopada 2020, a pozostali posłowie reprezentujący Kukiz’15 9 grudnia 2020 (29 stycznia 2021 powołali koło Kukiz’15 – Demokracja Bezpośrednia).

Senatorowie X kadencji (od 2019)

Inny senator wybrany z ramienia PSL w Senacie X kadencji (także zasiadający w kole Koalicja Polska – PSL):

Posłowie do Parlamentu Europejskiego IX kadencji (od 2019)

Wszyscy posłowie PSL należą w Parlamencie Europejskim do Europejskiej Partii Ludowej.

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VIII kadencji (2015–2019)

Inni posłowie PSL w Sejmie VIII kadencji:

Senatorowie IX kadencji (2015–2019)

Inny senator PSL w Senacie IX kadencji:

Posłowie do Parlamentu Europejskiego VIII kadencji (2014–2019)

Wszyscy posłowie PSL należeli w Parlamencie Europejskim do Europejskiej Partii Ludowej.

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji (2011–2015)

Inni posłowie PSL w Sejmie VII kadencji:

Senatorowie VIII kadencji (2011–2015)

Posłowie do Parlamentu Europejskiego VII kadencji (2009–2014)

Wszyscy posłowie PSL należeli w Parlamencie Europejskim do Europejskiej Partii Ludowej.

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji (2007–2011)

Inni posłowie PSL w Sejmie VI kadencji:

Senatorowie VII kadencji (2007–2011)

Posłowie do Parlamentu Europejskiego VI kadencji (2004–2009)

Pozostali eurodeputowani PSL: Zbigniew Kuźmiuk, Zdzisław Podkański i Janusz Wojciechowski zostali usunięci z szeregów partii 4 lutego 2006 po przejściu do grupy UEN. Następnie założyli oni PSL „Piast”.

Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej V kadencji (2005–2007)

poseł, liczba głosów

Senatorowie VI kadencji, członkowie Koła Senatorów Niezależnych i Ludowych (2005–2007)

Parlamentarzyści poprzednich kadencji

Listy członków klubu PSL pod koniec danej kadencji (a także informacje o zmianach w trakcie kadencji) znajdują się w odpowiednich hasłach.

2001–2005

Senatorami V kadencji z ramienia PSL zasiadającymi w Kole Senatorów Ludowych i Niezależnych byli Krzysztof Borkowski, Lesław Podkański i Jerzy Smorawiński.

1997–2001

Senatorami IV kadencji z ramienia PSL zasiadającymi w Kole Senatorów Ludowych i Niezależnych byli Adam Rychliczek, Jerzy Smorawiński i Adam Struzik.

1993–1997

1991–1993

1990–1991 (kadencja 1989–1991)

Liczba członków

Liczba członków PSL
RokLiczba członków
1995ok. 200 tys.[67]
2005ok. 80 tys.[68]
luty 2010ok. 128 tys.[69]
grudzień 2012ok. 124 tys.[70]
czerwiec 2016100 320[71]
grudzień 2021ok. 87 tys.[72]

Poparcie w wyborach

Wybory parlamentarne

WyborySejmSenatUwagiRząd
GłosyMandatyMandaty
Liczba%+/−Liczba+/−Liczba+/−
1991972 9528,70 (5.)–
48/460
–
8/100
–pod nazwą PSL Sojusz ProgramowyOpozycja
19932 124 36715,40 (2.)Increase2.svg 6,70
132/460
Increase2.svg 84
36/100
Increase2.svg 28Koalicja
1997956 1847,31 (4.)Decrease2.svg 8,09
27/460
Decrease2.svg 105
3/100
Decrease2.svg 33Opozycja
20011 168 6598,98 (5.)Increase2.svg 1,67
42/460
Increase2.svg 15
4/100
Increase2.svg 1Koalicja (do 2003)
Opozycja (od 2003)
2005821 6566,96 (6.)Decrease2.svg 2,02
25/460
Decrease2.svg 17
2/100
Decrease2.svg 2Opozycja
20071 437 6388,91 (4.)Increase2.svg 1,95
31/460
Increase2.svg 6
0/100
Decrease2.svg 2Koalicja
20111 201 6288,36 (4.)Decrease2.svg 0,55
28/460
Decrease2.svg 3
2/100
Increase2.svg 2Koalicja
2015779 8755,13 (6.)Decrease2.svg 3,23
16/460
Decrease2.svg 12
1/100
Decrease2.svg 1Opozycja
20191 578 5238,55 (4.)Increase2.svg 3,42
30/460
Increase2.svg 14
3/100
Increase2.svg 2Opozycja

Wybory prezydenckie

WyboryKandydatI turaUwagi
Głosów%
1990Roman Bartoszcze1 176 1757,21 (5.)kandydat nie przeszedł do II tury
1995Waldemar Pawlak770 4194,31 (5.)
2000Jarosław Kalinowski1 047 9495,95 (4.)prezydenta wyłoniono w I turze
2005Jarosław Kalinowski269 3161,80 (5.)kandydat nie przeszedł do II tury
2010Waldemar Pawlak294 2731,75 (5.)
2015Adam Jarubas238 7611,60 (6.)
2020Władysław Kosiniak-Kamysz459 3652,36 (5.)

Wybory do Parlamentu Europejskiego

WyboryGłosyMandaty
Liczba%+/−Liczba+/−
2004386 3406,34 (7.)–
4/54
–
2009516 1467,01 (4.)Increase2.svg 0,67
3/50
Decrease2.svg 1
2014480 8466,80 (4.)Decrease2.svg 0,21
4/51
Increase2.svg 1
2019koalicja z PO, SLD, Nowoczesną i Zielonymi
3/51
Decrease2.svg 1

Ostatnie wybory do sejmików województw (2018)

SejmikGłosyMandatyWładza
Liczba%+/−Liczba+/−
dolnośląski58 8205,23 (6.)Decrease2.svg 10,67
1/36
Decrease2.svg 4Brak
kujawsko-pomorski113 01214,31 (3.)Decrease2.svg 10.02
4/30
Decrease2.svg 6Koalicja
lubelski168 92119,30 (2.)Decrease2.svg 13,13
7/33
Decrease2.svg 5Opozycja
lubuski47 91912,43 (4.)Decrease2.svg 10,47
4/30
Decrease2.svg 4Koalicja
łódzki136 74313,06 (3.)Decrease2.svg 13,98
4/33
Decrease2.svg 6Opozycja
małopolski137 61710,03 (3.)Decrease2.svg 10,01
4/39
Decrease2.svg 4Opozycja
mazowiecki315 28713,15 (3.)Decrease2.svg 12,49
8/51
Decrease2.svg 8Koalicja
opolski38 38310,72 (4.)Decrease2.svg 11,20
2/30
Decrease2.svg 6Koalicja
podkarpacki100 80211,88 (3.)Decrease2.svg 12,51
3/33
Decrease2.svg 6Opozycja
podlaski73 38615,66 (3.)Decrease2.svg 11,89
5/30
Decrease2.svg 4Opozycja
pomorski76 8888,33 (3.)Decrease2.svg 9,10
2/33
Decrease2.svg 5Koalicja (do 2020)
Opozycja (2020–2022)
Brak (od 2022)
śląski89 8795,15 (4.)Decrease2.svg 8,06
1/45
Decrease2.svg 4Opozycja (do 2022)
Koalicja (od 2022)
świętokrzyski137 37225,52 (2.)Decrease2.svg 20,72
9/30
Decrease2.svg 8Opozycja
warmińsko-mazurski104 75719,64 (3.)Decrease2.svg 17,45
7/30
Decrease2.svg 7Koalicja
wielkopolski201 49914,52 (3.)Decrease2.svg 11,28
7/39
Decrease2.svg 5Koalicja
zachodniopomorski61 9409,68 (4.)Decrease2.svg 10,90
2/30
Decrease2.svg 5Koalicja
Mandaty ogółem
70/552

Aktualni przedstawiciele w samorządzie

Marszałkowie województw

Obecnie Polskie Stronnictwo Ludowe wchodzi w skład koalicji rządzących w 8 województwach (przy czym nie we wszystkich z nich jest reprezentowane w zarządzie), także w 8 województwach znajduje się w opozycji.

MarszałekWojewództwoData powołania
Adam Struzikmazowieckie10 grudnia 2001
Gustaw Marek Brzezinwarmińsko-mazurskie12 grudnia 2014

Prezydenci miast

Prezydent miastaMiastoData powołania
Krzysztof KosińskiCiechanów9 grudnia 2014
Witold WróblewskiElbląg5 grudnia 2014

Instytut Polityczny im. Macieja Rataja

Instytut Polityczny im. Macieja Rataja to think-tank Polskiego Stronnictwa Ludowego, powstały w 2012 z inicjatywy delegatów na XI Kongres PSL. Szefem Instytutu został poseł do Parlamentu Europejskiego, dr Czesław Siekierski. Instytut jest ciałem doradczym i analitycznym PSL, prowadzącym działalność seminaryjną, konferencyjną i badawczą w sferze polityk publicznych, gospodarki i kultury. Patronem Instytutu jest Maciej Rataj, związany z ruchem ludowym marszałek Sejmu RP w latach 1922–1928, a także pełniący funkcję głowy państwa w 1922 i 1926[73][74].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Nasza historia. psl.pl. [dostęp 2019-09-28].
  2. ↑ M.P. z 1989 r. nr 22, poz. 155.
  3. ↑ a b c Tomczak 2006 ↓, s. 131.
  4. ↑ Katarzyna Wilimborek: Pierwsze powszechne wybory prezydenckie. infor.pl, 16 czerwca 2009. [dostęp 2017-01-03].
  5. ↑ a b Paszkiewicz 2004 ↓, s. 94.
  6. ↑ a b Paszkiewicz 2004 ↓, s. 95.
  7. ↑ Poselski projekt uchwały w sprawie wyboru wicemarszałków Sejmu. sejm.gov.pl. [dostęp 2013-10-13].
  8. ↑ Michał Protaziuk: Obalamy 5 mitów „nocy teczek”. gazeta.pl, 4 czerwca 2012. [dostęp 2019-02-09].
  9. ↑ Nota biograficzna Adama Struzika na stronie Senatu. [dostęp 2013-06-25].
  10. ↑ a b c Tomczak 2006 ↓, s. 132.
  11. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 126, poz. 604.
  12. ↑ Tomasz Gzell: Polscy marszałkowie Sejmu po 1989 r.. polityka.pl. [dostęp 2013-11-21].
  13. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 96.
  14. ↑ Potrzebna jedność wsi. „Trybuna Śląska” Nr 72 (18378), 25–26 marca 2000. s. 7. [dostęp 2014-09-24].
  15. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 133.
  16. ↑ a b Tomczak 2006 ↓, s. 134.
  17. ↑ a b Zbigniew Lipiński: Radość i gorycz zwycięstwa. myslpolska.pl, 23 listopada 2012. [dostęp 2014-09-23].
  18. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 97–98.
  19. ↑ PSL i PBL jednym frontem. wp.pl, 23 stycznia 2004. [dostęp 2018-01-22].
  20. ↑ Koniec klubu PSL-PBL. wp.pl, 15 kwietnia 2004. [dostęp 2018-01-22].
  21. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 138.
  22. ↑ Wojciechowski: tworzymy PSL-Piast. wprost.pl, 4 lutego 2006. [dostęp 2017-09-05].
  23. ↑ Serwis PKW – Wybory 2007.
  24. ↑ Serwis PKW – Wybory 2009.
  25. ↑ Serwis PKW – Wybory 2009.
  26. ↑ Oni zginęli – lista. tvn24.pl, 10 kwietnia 2010. [dostęp 2013-06-25].
  27. ↑ Serwis PKW – Wybory 2010.
  28. ↑ Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 747.
  29. ↑ Senator odchodzi z PiS do PSL-u bo „chce pracować”. wprost.pl, 3 marca 2011. [dostęp 2019-02-19].
  30. ↑ Serwis PKW – Wybory 2011.
  31. ↑ Serwis PKW – Wybory 2011.
  32. ↑ Głosowanie nad wyborem pana posła Eugeniusza Grzeszczaka na stanowisko wicemarszałka Sejmu. sejm.gov.pl, 8 listopada 2013. [dostęp 2013-11-08].
  33. ↑ Arkadiusz Bratkowski europosłem. dziennikwschodni.pl, 8 grudnia 2011. [dostęp 2013-06-25].
  34. ↑ Stanisław Kalemba nowym ministrem rolnictwa. kprm.gov.pl, 31 lipca 2012. [dostęp 2013-06-25].
  35. ↑ Janusz Piechociński nowym prezesem PSL. Waldemar Pawlak: chcę odejść z rządu. wp.pl, 17 listopada. [dostęp 2013-06-25].
  36. ↑ Dąbrowski odchodzi od Kurskiego i Ziobry. Przechodzi do PSL. tvn24.pl, 10 stycznia 2013. [dostęp 2013-06-25].
  37. ↑ Paweł Wroński: PSL i PJN w związku partnerskim. Ludowcy mają zgłaszać w Sejmie projekty PJN. wyborcza.pl, 2 lutego 2013. [dostęp 2013-06-25].
  38. ↑ Bodio, Bramora, Dziadzio i Szymiec-Raczyńska przechodzą do PSL. Koalicja ma więcej głosów. tvn24.pl, 11 grudnia 2013. [dostęp 2013-12-11].
  39. ↑ PSL z Samoobroną razem w walce o PE. rp.pl, 18 stycznia 2014. [dostęp 2019-05-01].
  40. ↑ Serwis PKW – Wybory 2014.
  41. ↑ Jarubas kandydatem PSL na prezydenta. „Prezes poszedł na ostro”. tvn24.pl, 31 stycznia 2015. [dostęp 2015-02-01].
  42. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015.
  43. ↑ Duże zmiany w sztabie Komorowskiego. Dołączają ludowcy.... dziennik.pl, 12 maja 2015. [dostęp 2015-05-13].
  44. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015.
  45. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015.
  46. ↑ Minister pracy Władysław Kosiniak-Kamysz nowym prezesem PSL. Zastąpił Janusza Piechocińskiego. tvp.info, 7 listopada 2015. [dostęp 2015-11-07].
  47. ↑ Kosiniak-Kamysz: Michał Kamiński dołączył do klubu parlamentarnego PSL. interia.pl, 22 stycznia 2018. [dostęp 2018-01-22].
  48. ↑ „Pokonaliśmy PiS”. W Sejmie powstał federacyjny klub PSL i UED. rmf24.pl, 8 lutego 2017. [dostęp 2018-02-24].
  49. ↑ Zgorzelski: Senator Jan Filip Libicki dołącza do klubu PSL-UED. gazetaprawna.pl, 16 października 2018. [dostęp 2018-10-16].
  50. ↑ Jan Filip Libicki: Jestem w PSL. salon24.pl, 16 października 2018. [dostęp 2018-10-16].
  51. ↑ PSL i UED dołączają do Koalicji Europejskiej. interia.pl, 23 lutego 2019. [dostęp 2019-02-26].
  52. ↑ PSL stworzy własną koalicję. „Podjęliśmy decyzję o budowie bloku na wybory parlamentarne”. radiozet.pl, 1 czerwca 2019. [dostęp 2019-06-02].
  53. ↑ Oficjalnie: PSL i Kukiz’15 wystartują wspólnie. rp.pl, 8 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-08].
  54. ↑ Serwis PKW – Wybory 2020.
  55. ↑ Justyna Lasota-Krawczyk: Waldemar Pawlak wybrany na przewodniczącego Rady Naczelnej PSL. rmf24.pl, 4 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-06].
  56. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 139.
  57. ↑ Wybory 2015: Program gospodarczy PSL. superbiz.se.pl, 22 października 2015. [dostęp 2018-08-17].
  58. ↑ a b c Łączymy Polaków. Program wyborczy 2019. psl.pl. [dostęp 2019-09-28].
  59. ↑ Pomysł „emerytury bez podatku” powraca. PSL zgłasza projekt obywatelski. gazetaprawna.pl, 14 kwietnia 2018. [dostęp 2018-08-17].
  60. ↑ PSL za likwidacją Senatu. psl.pl. [dostęp 2017-02-20].
  61. ↑ PSL: od szybkiego przystąpienia Polski do UE ważniejszy jest interes państwa. bankier.pl, 28 sierpnia 2001. [dostęp 2018-08-17].
  62. ↑ Krystyna Naszkowska: Program wyborczy PSL. Kwestie praktyczne. wyborcza.pl, 22 października 2015. [dostęp 2018-08-17].
  63. ↑ a b Łukasz Kasper: Komitety a kwestie światopoglądowe. niedziela.pl, 19 października 2015. [dostęp 2018-08-17].
  64. ↑ Debata: PO, PiS, PSL przeciwko legalizacji marihuany. gazetaprawna.pl, 28 września 2011. [dostęp 2017-09-05].
  65. ↑ Piotr Prokop: Młodzieżowe zaplecze partii. Analiza terminu młodzieżówka oraz działalność młodzieżówek partii politycznych w Polsce, które dostały się do parlamentu po wyborach w 2005 roku, [w:] Partie i system partyjny RP. Stan i perspektywy, red. K. Kowalczyk, Ł. Tomczak, Toruń 2007, s. 251–252.
  66. ↑ Piotr Prokop: Analiza działalności i rozwoju polskich młodzieżówek partii politycznych w latach 2001–2007, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego „Acta Politica 2014”, vol. 837, No 28, s. 102.
  67. ↑ Mirosława Grabowska, Tadeusz Szawiel: Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce, Warszawa 2001, s. 15. [w:] Arkadiusz Nyzio: W słabości siła. Bilans ewolucji polskich partii politycznych w latach 1989–2013, s. 210.
  68. ↑ Andrzej Małkiewicz, Ryszard Kessler: Miejsce i perspektywy rozwoju pozaparlamentarnej partii politycznej na polskiej scenie politycznej na przykładzie Partii Demokratycznej – demokraci.pl, dokument PD, 2011, s. 2, [w:] Arkadiusz Nyzio: W słabości siła. Bilans ewolucji polskich partii politycznych w latach 1989–2013, s. 208.
  69. ↑ Polacy nie garną się do partii. Zyskuje tylko PO. gazeta.pl, 8 lutego 2010. [dostęp 2018-06-25].
  70. ↑ Tomasz Skory: Polskie partie to fikcja. rmf24.pl, 11 grudnia 2012. [dostęp 2018-06-25].
  71. ↑ Wniosek o udostępnienie informacji publicznej – liczba członków PSL. [dostęp 2022-12-27].
  72. ↑ Marcin Kozłowski: Zapytaliśmy partie o to, ilu mają członków. Liderem wciąż PSL, na podium też PiS i PO. gazeta.pl, 25 grudnia 2022. [dostęp 2022-12-27].
  73. ↑ Informacje na kanale Instytutu w serwisie YouTube. [dostęp 2017-10-11].
  74. ↑ Informacje na stronie PSL w Myszkowie. pslmyszkow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-26)].. [dostęp 2019-05-01].

Bibliografia

  • Krystyna Anna Paszkiewicz: Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Oprac. zespół: Westyna Gładkiewicz, Krystyna A. Paszkiewicz, Barbara Sawicka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-229-2493-3.
  • Łukasz Tomczak: Polskie Stronnictwo Ludowe – trwały element polskiego parlamentu?. W: Krzysztof Kowalczyk, Jerzy Sielski: Partie i ugrupowania parlamentarne III RP. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2006, s. 129–155. ISBN 83-89706-84-9.

Linki zewnętrzne

Polskie partie polityczne reprezentowane w parlamencie polskim i europejskim
Sejm RP
Senat RP
Parlament Europejski
Koalicja Europejska
Główne podmioty
Pozostałe podmioty

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
Increase2.svg
Icon representing an increase, consisting of a green-colored, up-pointing triangle.
Decrease2.svg
Icon representing a decrease, consisting of a red-colored, down-pointing triangle.
PSL-logo.jpg
Autor: Polish People's Party, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
Waldemar Pawlak candidate 2010 D crop.jpg
(c) Komitet Wyborczy Waldemara Pawlaka, CC BY-SA 3.0
Zdjęcia Waldemara Pawlaka na potrzeby kampanii prezydenckiej 2010
Władysław Kosiniak-Kamysz Sejm 2016.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Władysław Kosiniak-Kamysz w Sejmie
Kalinowski, Jaroslaw-2504.jpg
(c) Foto-AG Gymnasium Melle, CC BY-SA 3.0
Jaroslaw Kalinowski
J.Piechociński.JPG
Autor: Robert Orzechowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Janusz Piechociński
PSL w Powiatach Barry Kent.png
Autor: Robert Wielgórski (Barry Kent), Licencja: CC BY 2.5
en:Polish parliamentary election, 2007 - Polish People's Party votes by counties
POL: pl:Wybory parlamentarne w Polsce w 2007 roku - wyniki Polskiego Stronnictwa Ludowego w poszczególnych powiatach
Rbartoszcze.png
Roman Bartoszcze, rolnik i polityk.
Polnische Bauernpartei (PSL) Logo.svg
Autor: Kiepski1 (Grafik erstellt), Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Parteilogo - Polnische Bauernpartei (PSL)
JKruk 20120122 WOJCIECHOWSKI JANUSZ SULKOWICE IMG 9845.jpg
Autor:


To zdjęcie wykonał użytkownik Wikipedii i Wikimedia Commons Jarosław Kruk (Jrkruk).
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób:
autor: Jarosław Roland Kruk / Wikipedia, licencja: CC-BY-SA-3.0
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. W przypadku zamieszczenia zdjęcia w publikacji drukowanej, poproszę o przesłanie egzemplarza na mój adres, który podam mailowo.
Kontakt ze mną: jaroslaw.kruk@o2.pl
Zapraszam do obejrzenia mojej galerii zdjęć.

More information about pictures pl en +/−

Translations of this template pl en +/−

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Janusz Wojciechowski - polski polityk, poseł na Sejm, deputowany do Parlamentu Europejskiego. Sułkowice, 22 stycznia 2012 r.
Siedziba KP PSL Sejm 05.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Biuro Klubu Parlamentarnego PSL w Sejmie