Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów

Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów – organizacja w II Rzeczypospolitej.

Członkowie Zarządu Głównego Towarzystwa z prezesem Wacławem Nowakowskim

Geneza

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (1918) obowiązki opieki nad grobami wojennymi władze Rzeczypospolitej przekazały Ministerstwu Spraw Wojskowych, a potem Ministerstwu Robót Publicznych, po czym wypełniały je Okręgowe Dyrekcje Robót Publicznych w poszczególnych województwach[1]. Później powstało stowarzyszenie Towarzystwo Polskiego Żałobnego Krzyża, które w 1925 zostało przekształcone w Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów[2][3].

Działalność

Za cele działalności Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów wyznaczono:

  • szerzenie w społeczeństwie kultu dla Mogił Polskich Bohaterów i poszanowania należnego mogiłom poległych obcych narodowości,
  • pielęgnowanie i upiększania mogił żołnierskich,
  • troskę o mogiły żołnierzy polskich poza granicami kraju,
  • udzielanie pomocy Rządowi Polskiemu w pracy dotyczącej grobownictwa wojennego,
  • udzielanie pomocy rodzinom poległych i zmarłych w urządzaniu ekshumacji przewozie zwłok, odszukaniu zaginionych,
  • udzielanie pomocy odwiedzającym mogiły tak cudzoziemcom, jak i współobywatelom przez wskazówki i informacje i zdobywaniu ułatwień u odnośnych władz,
  • odszukiwanie i opiekę nad grobami dawnych bojowników o Wolność Polski z lat 1863/4[4].

Przy spełnianiu swoich zadań Towarzystwo wydawało i rozpowszechniało publikacje, broszury i odezwy, urządzało odczyty i pogadanki, organizowało wystawy, rozwijało propagandę w szkołach i organizacjach młodzieży, inicjowało wycieczki do mogił bohaterów, zbiera i dostarczało wiadomości o stanie i ilości mogił poszczególnych miejscowościach i współdziałało z Urzędem Grobownictwa Wojennego przy Ministerstwie Robót Publicznych[4].

Siedziba Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów mieściła się w Warszawie przy placu Trzech Krzyży 8 m. 16[4].

Struktura organizacyjna

Zarząd Główny

Prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów był Wacław Nowakowski (lata 20.)[5][6][7], Franciszek Szumowski (lata 30.)[8].

Walne Zgromadzenia Zarządu Głównego w Warszawie odbyły się w 1926[9][10], w 1927[11], w 1936[8]. W dniach 30 kwietnia-1 maja 1927 odbył się we Lwowie zjazd delegatów wojewódzkich[6].

W 1931 Towarzystwo obchodził 10-lecie istnienia i w tym roku tytuły członków honorowych otrzymali: ks. Piotr Niezgoda, Schieberlowa (Kraków), J. Wegner, A. Thieme (Warszawa), A. Łobodowski (Radzymin)[12].

Oddziały terenowe

W strukturze organizacyjnej PTOnGB funkcjonowały oddziały terenowe w postaci Oddziałów Wojewódzkich oraz Ekspozytur Powiatowych i Gminnych[4].

Oddziały Wojewódzkie

Działały Oddziały Wojewódzkie w Brześciu, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Łucku, Poznaniu, Stanisławowie, Tarnopolu, Wilnie[6][4].

Oddział Wojewódzki we Lwowie

Pierwotnie istniał oddział Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża dla okręgu lwowskiego (w Małopolsce Wschodniej), w którym na początku lat 20. funkcję prezesa wydziału pełniła Katarzyna Jędrzejewska (żona Władysława Jędrzejewskiego)[13][14].

Do końca 1925 było łączone kierownictwo Państwowego Urzędu Grobownictwa wraz z kierownictwem Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów w osobie wiceprezesa Józefa Białyni Chołodeckiego[15]. Do tego momentu PTOnGB we Lwowie funkcjonował w gmachu tamtejszego Urzędu Wojewódzkiego, po czym od czasu rozdziału struktur w 1926 stowarzyszenie działało w siedzibie Małopolskiego Straży Obywatelskiej przy ul. Halickiej 20[15][4]. Oddział Wojewódzki we Lwowie początkowo obejmował obszar trzech województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego[16] (potem wyodrębniono Oddziały Wojewódzkie w Stanisławowie i w Tarnopolu[4]). W strukturze Oddziału działały Ekspozytury Powiatowe i Gminne[15].

W ramach swojej działalności stowarzyszenie wydawało instrukcje do zbierania funduszy, propagowało wśród ludności akcję grobownictwa, publikowało wydawnictwa, artykuły i broszury[17][18]. Ponadto struktury Towarzystwa prowadziły działania mające na celu ustalenie losów bohaterów i uczestników wojen (zarówno narodowości polskiej jak i obcokrajowców) oraz wsparcia rodzinom przy poszukiwaniach, ekshumacjach itp[19]. W swojej działalności stowarzyszenie zajmowało się porządkowaniem mogił[19].

Władze Towarzystwa wraz z Komitetem MSO od 1925 prowadziły akcję ekshumacji 155 bohaterów, zakończone uroczystością pochówku 21 marca 1926 w kwaterze na Cmentarzu Obrońców Lwowa[20]. Staraniem PTOnGB i MSO na tej samej nekropolii 20 lutego 1927 pochowano szczątki legionistów z II Brygady, poległych w bitwa pod Rarańczą[9]. Staraniem Zarządu Oddział Wojewódzkiego PTOnGB we Lwowie na tamtejszym Cmentarzu Łyczakowskim została odnowiona wschodnia brama cmentarza wojennego, ustawiono parkan i 3500 nowych krzyży betonowych[21]. Także we Lwowie na Cmentarzu Janowskim utworzono osobną kwaterę[22].

Funkcję prezesa wydziału wojewódzkiego we Lwowie PTOnGB pełnili ks. Karol Bogucki (w 1926)[3], Marian Weber (od 1926)[16][23][3][24]. Tytuły członków honorowych oddziału wojewódzkiego we Lwowie otrzymali: ks. Karol Bogucki (1926), Józef Białynia Chołodecki (1926), gen. dyw. Władysław Jędrzejewski[25][26], Katarzyna Jędrzejewska[27].

Członkowie

Kontynuacja

Kontynuatorem tradycji Polskiego Żałobnego Krzyża – Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów jest Polski Czarny Krzyż Towarzystwo Opieki nad Cmentarzami Wojennymi[28].

Przypisy

  1. ↑ Opieka 1929 ↓, s. 25.
  2. ↑ Opieka 1929 ↓, s. 25, 27, 31.
  3. ↑ a b c Opieka 1930 ↓, s. 31.
  4. ↑ a b c d e f g Sprawozdanie 1927 ↓, s. 45.
  5. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 9, 82.
  6. ↑ a b c Sprawozdanie 1927 ↓, s. 8.
  7. ↑ Ku czci Polakow poległych we Francji. „Kurier Warszawski”. Nr 179, s. 5, 30 czerwca 1928. 
  8. ↑ a b Opieki nad grobami bohaterów. „Kurier Warszawski”. Nr 92, s. 5, 2 kwietnia 1936. 
  9. ↑ a b Sprawozdanie 1926 ↓, s. 9.
  10. ↑ Pol. Tow. Opieki nad grobami bohaterów. „Kurier Warszawski”. Nr 96, s. 11, 8 kwietnia 1926. 
  11. ↑ Z polskiego Towarzystwo opieki nad grobami bohaterów. „Polak – Katolik”. Nr 69, s. 4, 25 marca 1927. 
  12. ↑ Tow. opieki nad grobami bohaterów po 10 latach chwalebnej działalności. „Express Poranny”. Nr 229, s. 3, 19 sierpnia 1931. 
  13. ↑ Sprawozdanie Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża dla okręgu lwowskiego za rok 1923. Lwów: Towarzystwo Polskiego Żałobnego Krzyża, 1924, s. 1-7.
  14. ↑ Sprawozdanie Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża dla okręgu lwowskiego za rok 1924. Lwów: Towarzystwo Polskiego Żałobnego Krzyża, 1925, s. 10.
  15. ↑ a b c Sprawozdanie 1926 ↓, s. 4.
  16. ↑ a b Sprawozdanie 1926 ↓, s. 3.
  17. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 4-5.
  18. ↑ Sprawozdanie 1927 ↓, s. 6-8.
  19. ↑ a b Sprawozdanie 1926 ↓, s. 5.
  20. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 8.
  21. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 2, 6.
  22. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 6.
  23. ↑ Sprawozdanie 1927 ↓, s. 5.
  24. ↑ Opieka 1933 ↓, s. 3.
  25. ↑ Sprawozdanie 1926 ↓, s. 3, 11.
  26. ↑ Sprawozdanie 1927 ↓, s. 6, 13.
  27. ↑ Opieka 1933 ↓, s. 4.
  28. ↑ Statut Polskiego Czarnego Krzyża Towarzystwa Opieki nad Cmentarzami Wojennymi z dnia 12.10.2018 r.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Odsłonięcie pomnika w Warszawie, pamięci żołnierzy poległych.jpg
Odsłonięcie pomnika żołnierzy poległych w I wojnie światowej oraz w walkach o niepodległość. Uroczystość w Warszawie. Na zdjęciu członkowie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów, w tym prezes Wacław Nowakowski.