Polskie korporacje akademickie

Polskie korporacje akademickie – korporacje studenckie działające w Polsce lub środowiskach polskich za granicą, różniące się od ogółu europejskich korporacji nawiązaniem do tradycji filomatów i filaretów oraz polskiej tradycji niepodległościowej^[1]. Cechą wyróżniającą polskie korporacje akademickie jest też specyficzna ideologia; organizacje te upatrują cel swego istnienia w służbie państwu polskiemu i narodowi polskiemu. W ich szeregi przyjmowani byli Polacy, co odróżnia je od korporacji mniejszości narodowych działających w Polsce.

Historia

Pierwsi polscy studenci zrzeszali się w korporacjach akademickich na zachodzie jeszcze w XVII wieku, dokąd polska młodzież szlachecka wyruszała kształcić się^[2]. Z biegiem czasu „moda” ta została przeniesiona w rodzime strony, jednak w wyniku rozbiorów nabrało to odmiennego znaczenia. Otóż Polacy w większości przypadków studiowali na uniwersytetach zaborców, a zrzeszanie się miało charakter ochrony rodzimego języka i kultury^[3]. Najstarszymi polskimi korporacjami studenckimi były Polonia założona w 1816 roku we Wrocławiu oraz bliźniacza Polonia utworzona w 1818 roku w Berlinie^[4].

Duże i znaczące korporacje powstawały na gruncie tradycji Filomatów i Filaretów. W tym duchu powstał w 1828 roku w Dorpacie Konwent Polonia, który nieprzerwanie działa do dnia dzisiejszego w Sopocie.

W następnych latach powstawało wiele innych korporacji (np. Arkonia, Welecja, Lechicja, Lutyko-Wenedya, Sarmatia, Jagiellonia), ale największy ich rozkwit przypada na okres międzywojenny, kiedy to kształtowało się młode państwo polskie. Proces ten gwałtownie przerwała druga wojna światowa, w czasie której bardzo wielu korporantów zginęło. Do roku 1989 działalność polskich korporacji akademickich była zakazana.

Po powstaniu III Rzeczypospolitej rozpoczął się proces reaktywacji wielu przedwojennych korporacji studenckich przy czynnym udziale ich przedwojennych członków oraz tworzenia całkiem nowych stowarzyszeń^[5][6].

Lista polskich korporacji akademickich

Poniższa lista zawiera polskie korporacje akademickie działające obecnie w Polsce^[7], a także te, które przed wojną należały do Związku Korporacji Akademickich^[1][8][9] i nie zostały reaktywowane. Są one uszeregowane zgodnie z nazwami miast, w których działają, i roku, w którym zostały założone^[10].

Niereaktywowane korporacje z ZPKA

Lista ta nie zawiera korporacji niereaktywowanych, nienależących przed wojną do ZPKA^[11]. Polskie korporacje akademickie lub stowarzyszenia parakorporacyjne były zrzeszone w kilku innych związkach. Były także korporacje niezrzeszone (nienależące do żadnego związku).

W liście tej uwzględniono wszystkie korporacje, które w jakikolwiek sposób były związane z Związkiem Polskich Korporacji Akademickich, w tym także te, które tylko do niego kandydowały.

Warszawa

• Jagiellonia, 1910, Wiedeń
• Patria, 1921, Warszawa
• Unia, 1921, Warszawa
• Concordia Varsoviensis, 1921, Warszawa
• Varsovia, 1922, Warszawa
• Chrobatia, 1922, Warszawa
• Sparta, 1922, Warszawa
• Audacja, 1922, Warszawa
• Grunwaldia, 1922, Warszawa
• Regia, 1924, Warszawa
• Legetia, 1924, Warszawa
• Virtutia, 1925, Warszawa
• Filomatia, 1925, Warszawa
• Ostoja, 1926, Warszawa
• Maritimia, 1926, Warszawa
• Maltania, 1926, Warszawa
• Mesconia, 1927, Warszawa
• Vigintia, 1927, Warszawa
• Filalethea, 1927, Warszawa
• Wandea, 1927, Warszawa
• Nationalitas, 1928, Warszawa
• Montania, 1928, Warszawa
• Aleteja. 1930, Warszawa
• Carpatia, 1930, Warszawa
• Juventia, 1935, Warszawa

Poznań

• Posnania, 1921, Poznań

• Silesia, 1922, Poznań
• Corona, 1922, Poznań
• Helionia, 1923, Poznań
• Legia, 1924, Poznań
• Filomatia Posnaniensis, 1925, Poznań
• Laconia, 1927, Poznań
• Mercuria, 1927, Poznań
• Slensania, 1927, Poznań
• Quiritia, 1927, Poznań
• Primislavia, 1927, Poznań
• Viritia, 1931, Poznań
• Demetria, 1931, Poznań
• Aesculapia, 1931, Poznań
• Icaria, 1932, Poznań
• Gdynia, 1932, Poznań
• Gedania Posnaniensis, 1932, Poznań
• Odra, 1937, Poznań

Kraków^[12]

• Gnomia, 1924, Kraków
• Akropolia, 1924, Kraków
• Lauda, 1924, Kraków
• Montana, 1925, Kraków
• Praetoria, 1925, Kraków
• Vavelia, 1927, Kraków
• Capitolia, 1927, Kraków
• Gildia, 1929, Kraków
• Palestra, 1929, Kraków
• Vesalia, 1929, Kraków
• Vratislavia, 1934, Kraków
• Silingia, 1936, Kraków
• Do Związku Polskich Korporacji Akademickich krótko należały jeszcze dwie inne krakowskie korporacje: Patritia założona w 1929, która jako członek nadzwyczajny należała do Związku do 1931 roku^[13] i Constantia z roku 1935, która nie wyszła poza okres kandydacki^[14].

Lwów

W liście tej uwzględniono wszystkie niereaktywowane korporacje, które w jakikolwiek sposób były związane ze Związkiem Polskich Korporacji Akademickich.

• Lutyco-Venedya, 1884, Dorpat
• Lutycja
• Leopolia, 1923, Lwów
• Znicz, 1924, Lwów
• Gasconia, 1924, Lwów
• Scythia, 1924, Lwów
• Aquitania, 1925, Lwów
• Aragonia, 1926, Lwów
• Zagończyk, 1926, Lwów
• Obotritia, 1927, Lwów
• Roxolania, 1927, Lwów
• Promethea, 1929, Lwów
• Tytania, 1929, Lwów
• Bellona, 1930, Lwów
• Avanguardia, 1930, Lwów
• Silvania, 1931, Lwów
• Śląsk, 1932, Lwów

Korporacje Chrześcijańskie we Lwowie:

• Orlęta, 1928, Lwów
• Szczerbiec, 1928 – 1935, Lwów
• Icaria, 1928 – 1934, Lwów
• Swentowid, 1928 – 1934, Lwów
• Constantia Leopoliensis, 1929 – 1937, Lwów

Lwów w okresie międzywojennym był trzecim co do wielkości ośrodkiem akademickim w Polsce. Tutaj działał Uniwersytet Lwowski utworzony przez króla Jana Kazimierza w 1661 roku oraz, Szkoła Politechniczna (od 1921 r. Politechnika Lwowska), Akademia Weterynaryjna i Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego.

W okresie międzywojennym we Lwowie istniało czterdzieści cztery korporacje, w większości skupione wokół Uniwersytetu Lwowskiego, Politechniki (min. Scythia, Tytania, Silvania, Osnova) i Akademii Medycyny Weterynaryjnej (Lutyco-Venedya, Korpus Zawiszy Czarnego, Lutycya).
Najstarszą polską korporacją Lwowa była Lutyco-Venedya, powstała w 1921 roku, na bazie dwóch dorpackich korporacji Lutycyi (istniejącej od 1884) oraz Venedyi (1907). Organizacja skupiała studentów i absolwentów z Instytutu Weterynaryjnego w Dorpacie. Kolejnymi korporacjami studenckimi były K! Leopolia oraz K! Znicz powstałe w 1923 roku.

Większość korporacji należały do ZPKA tworząc Lwowskie Koło Międzykorporacyjne. W tym okresie istniało we Lwowie siedemnaście korporacji związkowych: K! Lutyco-Venedya, K! Lutycya, Leopolia (1923), K! Znicz (1924), K! Gasconia (1924), K! Scythia (1924), K! Aquitania, K! Aragonia, K! Zagończyk (1926), K! Obotritia (1927), K! Roxolania, K! Cresovia Leopoliensis, K! Tytania (1929), K! Avanguardia, K! Silvania, K! Śląsk, K! Slavia (1932). Przez krótki czas do ZPK!A należały (jako korporacje kandydujące) także dwie inne korporacje: Promethea^[13], 1929 i Bellona^[15], 1930. W (1939) roku było ich czternaście – trzy K! Silvania, K! Avanguardia, K! Lutyco-Venedya przestały istnieć lub jak ostatnia nie należały do związku^[16].

Wilno

• Polesia, 1925, Brześć nad Bugiem
• Vilnensia, 1925, Wilno
• Cresovia Vilnensis, 1927, Wilno
• Leonidania, 1927, Wilno
• Concordia Vilnensis, 1928, Wilno
• Filomatia Vilnensis, 1936, Wilno
• Batoria, 1924, Wilno

Lublin

• Hetmania, 1927, Lublin

Cieszyn

• Kujawja, 1919, Bydgoszcz

Polskie korporacje poza przedwojennymi granicami kraju

Gdańsk

• Helania, 1922, Gdańsk
• Gedania, 1924, Gdańsk
• Rosevia, 1926, Gdańsk

Kowno

• Antevia, 1929, Kowno
• Znicz - korporacja żeńska, 1930, Kowno

Wiedeń

• Sobiescia, 1929, Wiedeń

Korporacje po roku 1989^[7]

Poniższa tabela zawiera wszystkie polskie korporacje akademickie powstałe lub reaktywowane po 1989 roku. Część korporacji po udanej reaktywacji zawiesiła jednak swoją działalność. Inne utraciły prawa polskiej korporacji akademickiej na mocy ustaleń I Kongresu Polskich Korporacji Akademickich^[17].

Korporacje mniejszości narodowych w Polsce

W Polsce działały korporacje akademickie kilku mniejszości narodowych.

Korporacje niemieckie

Korporacje żydowskie

Korporacje żydowskie były zakładane już przed I wojną światową i swoje siedziby miały nie tylko w ośrodkach akademickich, ale również w miejscowościach o większym skupisku ludności żydowskiej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego istniało około 40 żydowskich korporacji akademickich podzielonych na trzy nurty: syjonistyczny, syjonistyczno-rewizjonistyczny oraz asymilancki. W 1930 roku korporacje te utworzyły Związek Akademickich Zrzeszeń Korporacji Syjonistycznych. W Krakowie istniała Żydowska Korporacja Akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego Emunah^[18].

Przedwojenne związki korporacji

• Związek Polskich Korporacji Akademickich
• Federacja Polskich Korporacji Akademickich
• Zjednoczenie Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich

Obecnie działające związki korporacji

• Związek Polskich Korporacji Akademickich
• Poznańskie Koło Międzykorporacyjne

Inne stowarzyszenia i instytucje korporacyjne

• Stowarzyszenie Filistrów Korporacji Akademickich, Poznań 1983 r.
• Stowarzyszenie Filistrów Polskich Korporacji Akademickich, Warszawa 1993 r.
• Archiwum Korporacyjne – Archiwum i Muzeum Polskich Korporacji Akademickich, Poznań 2001 r.
• Towarzystwo Tradycji Akademickiej, Warszawa 2007 r.
• Fundacja "Polskie Korporacje Akademickie", Poznań 2008 r.

Miejscowe Koło Międzykorporacyjne

Bibliografia

• "Rocznik Korporacyjny 1828-1928" – ZPKA, Warszawa 1928
• "Polskie korporacje akademickie" – cykl wydawany w latach 1992-1998 przez Stowarzyszenie Filistrów Polskich Korporacji Akademickich, w szczególności "Album Insygniów Polskich Korporacji Akademickich" autorstwa L. Ter-Oganjana
• "Komunikaty Sprawozdawcze SFKA" – wydawane od 1992 r. komunikaty i biuletyny Stowarzyszenia Filistrów Korporacji Akademickich w Poznaniu, numery 1-37.
• "Biuletyn Korporacyjny" – wydawany współcześnie przez ZPKA, numery od 12 do 21.
• "Korporant Polski" – kwartalnik wydawany przez Towarzystwo Tradycji Akademickiej. W każdym numerze znajduje się spis aktywnych korporacji i relacje z ich działalności.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Archiwum Korporacyjnego – Archiwum i Muzeum Polskich Korporacji Akademickich