Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej

Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej - planowane Ordre de Bataille broni pancernych Wojska Polskiego II RP w dniu 1 września 1939 r.

Krótki zarys problemu

Pododdziały broni pancernych formowane w I rzucie mobilizacji powszechnej rozpoczęto organizować 31 sierpnia 1939 r. Jednostki przewidziane do sformowania w II rzucie mobilizacji powszechnej miały być rozwijane od 7 dnia mobilizacji powszechnej (6 września). Faktycznie organizację oddziałów II rzutu przyśpieszono o dwa dni. Pozostałe pododdziały zmobilizowane zostały w alarmie i 1 września 1939 r., w momencie rozpoczęcia kampanii wrześniowej, znajdowały się w wyznaczonych rejonach operacyjnych armii lub w transportach zmierzających do tych rejonów.

Występujące w organizacji pokojowej bataliony pancerne (jeden skadrowany) i dywizjony pociągów pancernych z chwilą zmobilizowania wszystkich zaplanowanych pododdziałów oraz przekazania nadwyżek ludzi i sprzętu do ośrodków zapasowych ulegały likwidacji. Podobnie rzecz miała się z Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych i wchodzącym w jego skład dywizjonem doświadczalnym.

Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym

Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym podporządkowane były bezpośrednio naczelnemu dowódcy broni pancernych w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza oraz za pośrednictwem dowódców broni pancernych związków operacyjnych (kolumny samochodów sanitarnych przechodziły w podporządkowanie szefów służby zdrowia armii i SGO):

Dowództwo Broni Pancernych w Polu (13 oficerów)

  • dowódca - płk dypl. art. Józef Kapciuk
  • szef Wydziału Ogólno-Organizacyjnego - ppłk dypl. piech. Antoni Marian Korczyński
  • szef Wydziału Operacyjnego - mjr dypl. art. Stanisław Bahrynowski
  • szef Wydziału Zaopatrzenia - mjr br. panc. Olgierd Władysław Witort

W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”

  • 31 dywizjon pancerny
  • 32 dywizjon pancerny
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 351 (SPA)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 353 (Berliet) - formowana w I rzucie mob. pow.
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 301
  • Park Stały Broni Pancernej nr 31 [1]
  • Park Stały Broni Pancernej nr 91 - formowany w II rzucie mob. pow. [2]

W składzie Armii „Modlin”

W składzie Armii „Pomorze”

  • dowódca broni pancernych - ppłk Jerzy Gliński
  • 81 dywizjon pancerny
  • 81 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
  • Czołówka Reperacyjna nr 81 [3]
  • kolumna samochodów osobowych nr 81
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 851 (SPA)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 852
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 853
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 854
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 855
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 801 (Fiat 614)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 902 (Fiat 614) - formowana w I rzucie mob. pow.

W składzie Armii „Poznań”

W składzie Armii „Łódź”

W składzie Armii „Kraków”

W składzie Armii „Prusy”

W składzie Grupy Odwodów „Wyszków”

  • Pociąg Pancerny nr 55
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 151 (Fiat 621)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 152 (Ursus)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 153 (Berliet)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych typ I nr 101 (Fiat 621)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 102 (Fiat 614) - formowana w I rzucie mob. pow.

W Odwodzie Naczelnego Wodza

  • 111 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • 112 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • 113 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • pociąg pancerny nr 14 - formowany w I rzucie mob. pow.
  • pociąg pancerny nr 15 - formowany w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów osobowych Kwatery Głównej NW
  • kolumna samochodów osobowych nr 31
  • kolumna samochodów osobowych nr 61 [7]
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 156 - formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 455 [8] - formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 456 - formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 554 [9]
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 753 - formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 1051 (Ursus)
  • Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 203 (Fiat 621)
  • Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 1002 (Fiat 621)
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 1 - formowany w I rzucie mob. pow.
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 5 - formowany w I rzucie mob. pow.
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 9 - formowany w I rzucie mob. pow.
  • Czołówka Reperacyjna nr 12 - formowana w I rzucie mob. pow.
  • Park Stały Broni Pancernych nr 11 - formowany w II rzucie mob. pow.
  • Park Stały Broni Pancernych nr 61 - formowany w II rzucie mob. pow.
  • Filia Parku Stałego Broni Pancernych nr 61 - formowana w I rzucie mob. pow.

Polowe rozlewnie MPS oraz kolumny samochodowe lotnictwa i MW

Pododdziały broni pancernych w polu miały być zaopatrywane w materiały pędne i smary przez polowe rozlewnie MPS [10]. Wszystkie rozlewnie mobilizowane były w alarmie. Dziewięć rozlewni formowały składnice materiału intendenckiego (SMI):

  • polowa rozlewnia MPS nr 11 (3 Batalion Pancerny w Warszawie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 21 (SMI nr 11 w Kowlu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 31 (SMI nr 12 w Wilnie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 41 (SMI nr 4 w Łodzi)
  • polowa rozlewnia MPS nr 51 (SMI nr 5 w Krakowie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 61 (SMI nr 6 we Lwowie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 71 (SMI nr 7 w Poznaniu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 81 (SMI nr 8 w Toruniu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 91 (SMI nr 9 w Brześciu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 92 (SMI nr 9 w Brześciu)

Pułki lotnicze mobilizowały w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, 6-9 kolumn samochodów ciężarowych [11]. Dwie z nich podporządkowano dowódcy Brygady Bombowej, a pozostałe pozostawały w dyspozycji Naczelnego Dowódcy lotnictwa i OPL:

  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 21 (1 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 22 (1 Pułk Lotniczy)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 23 (2 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Piotrków")
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 24 (4 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Gniewkowo")
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 25 (5 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 26 (6 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Sokołów")

Kadra Floty mobilizowała w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym, dwie kolumny samochodowe przeznaczone dla obsługi Portu Wojennego Gdynia

  • Kolumna Samochodowa nr 1
  • Kolumna Samochodowa nr 2

Jednostki broni pancernych na obszarze kraju

Jednostki broni pancernych na obszarze kraju podporządkowane były bezpośrednio dowódcy broni pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych oraz za pośrednictwem szefów służby samochodowej w dowództwach okręgów korpusów i dowódców batalionów pancernych, do czasu ich likwidacji.

  • Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa - w trakcie organizacji i szkolenia
  • 1 batalion pancerny w Poznaniu
  • 2 batalion pancerny w Żurawicy
  • 3 batalion pancerny w Warszawie
  • 4 batalion pancerny w Brześciu
  • 5 batalion pancerny w Krakowie
  • 6 batalion pancerny we Lwowie
  • 7 batalion pancerny w Grodnie
    • Wydzielona Kompania Czołgów TK w Wilnie
  • 8 batalion pancerny w Bydgoszczy
  • Kadra 9 batalionu pancernego w Lublinie
  • 10 batalion pancerny w Łodzi i Zgierzu
  • 12 batalion pancerny w Łucku
  • 21 batalion Czołgów Lekkich - w trakcie organizacji
  • 1 Dywizjon Pociągów Pancernych w Legionowie
  • 2 Dywizjon Pociągów Pancernych w Niepołomicach
  • Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Twierdzy Modlin
  • kolumna samochodów osobowych M.S.Wojsk.
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 11 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK I
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 21 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK II
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 31 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK III
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 41 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK IV
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 51 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK V
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 52 - formowana dla OK V
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 53 [12] - formowana dla OK V
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 61 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK VI
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 71 - formowana dla OK VII
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 81 - formowana dla OK VIII
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 91 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK IX
  • kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 101 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK X
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 1 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK I
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 2 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK II
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 3 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK III
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 4 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK IV
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 5 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK V
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 6 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK VI
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 7 - formowana dla OK VII
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 8 - formowana dla OK VIII
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 9 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK IX
  • kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w kraju nr 10 - formowana w I rzucie mob. pow. dla OK X
  • Warsztat Broni Pancernych Obszaru Warownego - formowany w I rzucie mob. pow. dla OWar. "Wilno"
  • Kierownictwo Zaopatrzenia Broni Pancernych w Warszawie - formowane w I rzucie mob. pow.
  • Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych w Warszawie - formowane w I rzucie mob. pow.
  • Główna Składnica Broni Pancernych - formowana w I rzucie mob. pow.
  • Zbiornica Broni Pancernych - formowana w II rzucie mob. pow.
  • Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ I nr 1 w Warszawie - formowany w II rzucie mob. pow.
  • Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ II nr 2 w Lublinie- formowany w II rzucie mob. pow.
  • Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ III nr 3 w Żurawicy - formowany w II rzucie mob. pow.
  • Ośrodek Zapasowy Pociągów Pancernych nr 1 - formowany w II rzucie mob. pow.


Numeracja oddziałów

Numeracja kolumn

Kolumny samochodów osobowych i ośrodki naprawcze miały numerację opartą na takich samych zasadach jak oddziały pancerne. Kolumny samochodów ciężarowych miały jako pierwszą cyfrę numer Okręgu Korpusu, na terenie którego były wystawione. następnie cyfrę 5 i - jako trzecią - cyfrę kolejnej wystawionej kolumny przez dany oddział pancerny[13].

Kolumny samochodów sanitarnych miały jako pierwszą cyfrę - numer Okręgu Korpusu, następnie 0 i jako trzecią - cyfrę kolejnej kolumny wystawionej przez odnośny oddział pancerny.[14].

Wszystkie więc kolumny miały numery trzycyfrowe, a wystawione na terenie OK X, przez 2 Batalion Pancerny 4-cyfrowe[15].

Przypisy

  1. ↑ Według Piotra Zarzyckiego był to park ruchomy bez czołówki.
  2. ↑ Mob. pow. - mobilizacja powszechna.
  3. ↑ Rajmund Szubański czołówki reparacyjne nazywa czołówkami naprawczymi. Według Piotra Zarzyckiego 8 Batalion Pancerny nie mobilizował Czołówki Reperacyjnej nr 81.
  4. ↑ Piotr Zarzycki nie wymienił Kolumny Samochodów Osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 Batalion Pancerny w Poznaniu. Piotr Bauer i Bogusław Polak podali, że Kwaterę Główną Armii "Poznań" obsługiwać miała kolumna samochodów osobowych nr 61 mobilizowana przez 6 Batalion Pancerny we Lwowie.
  5. ↑ Według Rajmunda Szubańskiego kolumna samochodów ciężarowych nr 452 była kolumną typu II wyposażoną w samochody marki Berliet.
  6. ↑ Według Piotra Zarzyckiego kolumna samochodów ciężarowych nr 552 była kolumną typu II.
  7. ↑ Według Piotra Bauera i Bogusława Polaka kolumna samochodów osobowych nr 61, mobilizowana przez 6 batalion pancerny we Lwowie, przeznaczona została dla Kwatery Głównej Armii "Poznań". Rajmund Szubański podaje, że obok kolumny nr 61 sformować miano również kolumnę nr 71 z przeznaczeniem dla Armii "Poznań". Tej informacji przeczy Piotr Zarzycki, który nie wymienił kolumny samochodów osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 batalion pancerny w Poznaniu.
  8. ↑ Rajmund Szubański nie wymienia Kolumn Samochodów Ciężarowych typ II nr 455 i 456.
  9. ↑ Rajmund Szubański nie wymienia Kolumny Samochodów Ciężarowych typ II nr 554.
  10. ↑ Adam Jońca, Rajmund Szubański i Jan Tarczyński podali, że zamierzano sformować 8 polowych rozlewni MPS oraz zaliczyli je do służb broni pancernych. Według Piotra Zarzyckiego planowano wystawić 10 polowych rozlewni MPS. Tylko jedna z nich (nr 11) miała być mobilizowana przez oddział broni pancernych. Dla pozostałych rozlewni jednostkami mobilizującymi były składnice materiału intendenckiego. Powyższe wskazuje, że polowe rozlewnie MPS były pododdziałami służby intendentury.
  11. ↑ Adam Kurowski w swojej pracy z 1962 roku wymienił osiem kolumn samochodowych oznaczonych numerami 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28 i 29. Ten sam autor w 1978 roku stwierdził, że wojska samochodowe (sic!) zmobilizowały, w alarmie, pięć kolumn samochodowych. Piotr Zarzycki wymienił sześć kolumn samochodowych formowanych przez pułki lotnicze.
  12. ↑ Kolumny Samochodów Ciężarowych w kraju nr 52 i 53 mobilizował w alarmie, w grupie "żółtej", Ośrodek Sapersko-Pionierski 23 DP w Mysłowicach.
  13. ↑ Np. kolumna samochodów ciężarowych nr. 351 - była wystawiona na terenie Okręgu Korpusu nr. III, a wystawił ją 7 Batalion Pancerny, jako pierwszą
  14. ↑ Np Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 402 oznaczało, że była wystawiona na terenie OK nr IV, a wystawił ją 10 Batalion Pancerny w kolejności jako drugą
  15. ↑ Np. Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 1001.

Bibliografia

  • Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Wydaw. Min. Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07660-X.
  • Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0847-3.
  • Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks" ; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
  • Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
  • Piotr Bauer i Bogusław Polak, Armia "Poznań" w wojnie obronnej 1939, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1983, ISBN 83-210-0385-0.
  • Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1978, wyd. I.
  • Adam Kurowski, Lotnictwo polskie w 1939 roku, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962, wyd. I,
Bronie pancerne II Rzeczypospolitej
Brygady zmotoryzowane:
Pułki pancerne:
Bataliony pancerne:
Bataliony czołgów lekkich:
Dywizjony pancerne:
Kompanie czołgów rozpoznawczych:
Kompanie czołgów lekkich:
Pociągi pancerne:
Polskie pojazdy wojskowe do 1939
Czołgi
Samochody pancerne
Ciągniki artyleryjskie
Samochody osobowe
i ciężarowe
Pociągi pancerne
Drezyna pancerna
Motocykle
Pojazdy prototypowe
i doświadczalne