Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu

Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu

Pomnik Żołnierza Polskiego po renowacji
Państwo	Polska
Miejscowość	Grudziądz
Typ pomnika	pomnik
Projektant	Ewelina Szczech-Siwicka Henryk Siwicki
Data odsłonięcia	1911 (jako Pomnik Wilhema I) 30 listopada 1930 (przedwojenny) 1 października 1986 (powojenny) 27 października 2010 (po przebudowie)
Ważniejsze przebudowy	4 maja - 26 października 2010 (Rekonstrukcja)
Data likwidacji	25 stycznia 1920 (jako Pomnik Wilhema I) 4 września 1939 (przedwojenny)
Położenie na mapie Grudziądza Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
53°29′13″N 18°45′25″E/53,486944 18,756944

Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu, zwany również Pomnikiem Niepodległości.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i po późniejszym powrocie Grudziądza do Rzeczypospolitej 23 stycznia 1920, jednym z pierwszych spontanicznych działań społeczeństwa było usunięcie niemieckich pomników wznoszących się w newralgicznych punktach miasta. Po paru z nich pozostały puste cokoły, które zamierzano wykorzystać w przyszłości. W 1925 z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta zaadaptowano cokół pomnika Otto von Bismarcka z 1912 przy pl. 23 Stycznia, przekształcając go niewielkimi środkami – poprzez umieszczenie godła państwowego i tablicy ze stosownym napisem – w skromny pomnik Nieznanego Żołnierza. Było to jednak rozwiązanie o charakterze doraźnym, myślano już bowiem o formie bardziej okazałej, stosownej dla miasta będącego siedzibą ważnego garnizonu. W tym celu postanowiono wykorzystać cokół po pomniku cesarza Wilhelma I, stojącym pośrodku Rynku od 1911 r. W 1927 r. powołano społeczny komitet budowy, którego przewodniczącym został przewodniczący Rady Miejskiej mecenas Julian Szychowski. Pomnik zaprojektował Stanisław Jackowski z Warszawy (autor znanego stołecznego pomnika Jana Kilińskiego), a odsłonięcie odbyło się 30 listopada 1930, dla uczczenia 10 rocznicy powrotu Pomorza do Polski i 100 rocznicy wybuchu powstania listopadowego. Połączenie dynamicznego posągu żołnierza dzierżącego sztandar zwycięstwa i starego cokołu okazało się nie tylko zabiegiem głęboko symbolicznym, ale i udanym pod względem kompozycyjnym. "Pomnik Żołnierza Polskiego, uosabiającego Wolność i Niepodległość" z miejsca zyskał ogromną popularność i stał się ośrodkiem manifestacji patriotycznych (nawiasem mówiąc, mianem Pomnika Niepodległości określano również popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłonięte w 1933 w pobliżu dworca kolejowego). Zdaje się, że nie wykorzystano jednak zaskakującej cechy cokołu, który w założeniu był połączony z dekoracyjnym wodotryskiem. Dotychczasowy pomnik przy pl. 23 Stycznia rozebrano. Monument na Rynku, podobnie jak inne polskie pomniki, został zburzony wraz z pruskim cokołem już w pierwszych dniach hitlerowskiej okupacji w 1939 r. Po zakończeniu wojny, mimo oczekiwań społeczeństwa, długo nie mógł doczekać się przywrócenia. Ze stosowną inicjatywą publiczną wystąpiło w 1979 r. Koło Wychowanków Średnich Szkół Grudziądza z lat 1920-1939, jednak dopiero ponowna inicjatywa, powzięta 1982 w porozumieniu z Grudziądzkim Towarzystwem Kultury spotkała się z akceptacją władz miejskich, politycznych i wojskowych. Po dłuższych staraniach, 11 października 1986 r. odsłonięto – jako pomnik Żołnierza Polskiego – jego replikę autorstwa Eweliny i Henryka Siwickich z Torunia. Na nowo zaprojektowanym kanciastym cokole, na którym umieszczono brązowy kartusz z napisem: "Nie zginęła i nigdy nie zginie". Dopiero w 1990 udało się umieścić brązową tablicę informująca o historii monumentu. W 2010 roku w ramach przywracania historycznego wyglądu Rynkowi Pomnik Żołnierza Polskiego został ustawiony na nowym cokole, wyglądem zbliżonym do przedwojennego, a akt erekcyjny w dniu 27 października 2010 uroczyście wmurował prezydent RP Bronisław Komorowski.

Bibliografia

• Jerzy Domasłowski, Żołnierz po cesarzu. Z dziejów grudziądzkiego pomnika, 'Nowości", ISSN 0137-9259, R. 32, 1999, nr 250 (25.10.), s. 12, il.
• Anna Wajler, Grudziądz na pocztówkach z lat 1920-1939, Grudziądz, Wydawnictwo Muzeum w Grudziądzu, 2002, ISBN 83-88076-06-X
• Grudziądzkie pomniki. Katalog wystawy, tekst i oprac. Regina M. Potęga-Magdziarz, Grudziądz, Biblioteka Miejska im. Wiktora Kulerskiego, 2004, ISBN 83-905896-3-X
• Czesław Skiba, Pomniki Nieznanego Żołnierza. Świat i Polska, przewodnik, Warszawa, DW Bellona, 2004, ISBN 83-11-09896-4
• Karola Skowrońska, Rekonstrukcja Pomnika Niepodległości, "Kalendarz Grudziądzki", 12, 2008, ISSN 1427-700X

Linki zewnętrzne

• Przewodnicy PTTK Grudziądz. przewodnicy.grudziadz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)].
• pomniku cesarza Wilhelma I w Grudziadzu
• pomnik Bismarcka w Grudziądzu 1912-1920