Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie

Pomnik Fryderyka Chopina
w Warszawie
Ilustracja
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Typ pomnika

posąg

Projektant

Wacław Szymanowski
Oskar Sosnowski

Data budowy

1909–1926
1946–1958

Data odsłonięcia

14 listopada 1926
11 maja 1958

Data likwidacji

31 maja 1940 (przedwojenny)

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pomnik Fryderyka Chopinaw Warszawie”
Ziemia52°12′53″N 21°01′41″E/52,214722 21,028056
Wacław Szymanowski w swojej krakowskiej pracowni podczas pracy nad pomnikiem (1911)
Uroczystość odsłonięcia monumentu 14 listopada 1926
Usuwanie fragmentów wysadzonego w powietrze pomnika (1940)
Elementy zniszczonego monumentu
Monument na rewersie banknotu 10-złotowego Banku Emisyjnego w Polsce z 1940
Widok ogólny upamiętnienia
Niedzielny koncert pod pomnikiem kompozytora

Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie – secesyjny pomnik Fryderyka Chopina w parku Łazienkowskim w Warszawie, przedstawiający odlaną w brązie postać kompozytora siedzącą pod stylizowaną wierzbą.

Opis

Projekt i pierwsza realizacja

Pomysł upamiętnienia Fryderyka Chopina pojawił się wśród członków Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego w 1876, ale w ówczesnych warunkach politycznych nie mógł zostać urzeczywistniony[1]. Sytuacja uległa zmianie w 1901, gdy polska śpiewaczka operowa Adelajda Bolska uzyskała ustną zgodę cara Mikołaja II na wzniesienie monumentu, a generał gubernator warszawski wydał zgodę na utworzenie z dniem 1 stycznia 1902 Komitetu Budowy Pomnika Chopina w Warszawie[2].

W 1908 rozpisano konkurs na projekt monumentu, rozstrzygnięty w maju 1909. Spośród osób kultury i sztuki w jury konkursowym zasiadali m.in. Antoine Bourdelle, Józef Pius Dziekoński i Leopold Méyet. Wskazaną lokalizacją monumentu był plac Warecki (obecnie plac Powstańców Warszawy), a w konkursie mogli brać udział wyłącznie artyści polscy. Spośród 66 prac wybrano projekt Wacława Szymanowskiego (rzeźba) i Franciszka Mączyńskiego (opracowanie architektoniczne)[3]. Monument przedstawiał postać siedzącego Fryderyka Chopina zasłuchanego w szum wierzby[4]. Zwycięski projekt był jednak niezgodny z lokalizacją pomnika na placu Wareckim[5].

Wyniki konkursu wywołały publiczną dyskusję i spotkały się z krytyką części prasy. Wybrana w konkursie praca musiała także zostać zatwierdzona przez Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu, która orzekła, że (..) Projekt ten skomponowany jest niezadowalająco i wywołuje antyartystyczne wrażenie, a w szczególności drzewo i drobne figurki wokół basenu[6].

Po tym jak rosyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych odmówiło – powołując się na opinię Akademii – wydania zgody na budowę monumentu, Oskar Sosnowski opracował na nowo otoczenie pomnika zmieniając kształt cokołu i sadzawki z pierwotnego projektu. Usunął on także wielkie rzeźby żab siedzących po obu jej stronach, które już wcześniej budziły wątpliwości natury estetycznej[7]. Z kolei Szymanowski wprowadził poprawki do kształtu wierzby. Projekt ponownie przedstawiono do zatwierdzenia. Zniecierpliwiony przedłużającą się wymianą pism pomiędzy Akademią, Ministerstwem a Komitetem rzeźbiarz udał się także osobiście do Petersburga, gdzie uzyskał audiencję u wielkiej księżnej Marii Pawłownej, ciotki cara Mikołaja II, która obiecała poparcie projektu przez Akademię. Ostatecznie zgodę na wzniesienie pomnika Chopina w Warszawie – po bezpośredniej interwencji księżnej – podpisał sam Mikołaj II[8].

Wacław Szymanowski pracował nad pięciometrowym posągiem Chopina i siedmiometrową wierzbą w swojej pracowni w Krakowie. Prace zakończył we wrześniu 1912. W maju 1914 zawarto umowę na wykonanie monumentu z francuską firmą Anciennes Fonderies Thiebaut Fréres należącą do Renè Fulda. Wysłany z Krakowa model dotarł do Francji na krótko przed wybuchem I wojny światowej, a wkrótce potem odlewnia Fulda zbankrutowała[9].

Do projektu budowy pomnika Chopina powrócono po odzyskaniu niepodległości. Odlew wykonała francuska spółka Barbedienne w Paryżu[10], po czym, po przewiezieniu do Polski, ustawiono go w warszawskich Łazienkach.

Pomnik został odsłonięty 14 listopada 1926[11]. Jego otoczenie – cokół oraz basen – zaprojektował Oskar Sosnowski, a prace kamieniarskie wykonała firma łódzkiego przedsiębiorcy Antoniego Urbanowskiego.

Zniszczenie w 1940

W czasie okupacji, 31 maja 1940, na polecenie gubernatora Hansa Franka[12] pomnik Chopina został przez Niemców wysadzony w powietrze i pocięty palnikami na mniejsze części. Został on następnie przekazany na złom[13]. Niemcy usiłowali także zniszczyć wszystkie kopie pomnika przechowywane w polskich muzeach. Jednemu z pracowników Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu udało się ukryć w piwnicy kopie głowy pomnika. Niemcy zniszczyli jednak wszystkie gipsowe repliki oraz drewnianą kopię rzeźby w skali 1:2, którą do poznańskiego muzeum przekazał sam autor.

Pomnik Chopina był pierwszym (według innych źródeł drugim, po pomniku Ignacego Mościckiego)[14] monumentem zniszczonym przez Niemców w okupowanej Warszawie[15]. Oprócz negatywnego stosunku do twórczości kompozytora, innymi prawdopodobnymi przyczynami zniszczenia monumentu była jego lokalizacja w dzielnicy niemieckiej, usytuowanie w pobliżu Belwederu (oficjalnej rezydencji Hansa Franka w czasie jego wizyt w Warszawie[16]) oraz rozpoczęta w tym czasie akcja zbiórki złomu na potrzeby przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. Zgodnie z informacjami uzyskanymi przez polskich pracowników Zarządu Miejskiego od władz niemieckich na decyzję o zniszczeniu miała wpłynąć rzekoma brzydota pomnika[12].

Odbudowa

W wyniku działań Niemców rekonstrukcja dzieła Wacława Szymanowskiego po wojnie nastręczała wielu trudności. Poszukiwano replik oraz zachowanych kopii pomnika mogących posłużyć za wzór do jego odtworzenia. W 1946 głowę Chopina odnaleziono na terenie Państwowych Zakładów Rafineryjno-Przetwórczych we Wrocławiu[17]. Okazało się jednak, że nie była to głowa z monumentu w Łazienkach, lecz jeden z próbnych odlewów w znacznie pomniejszonej skali. Oryginalny odlew został w całości przetopiony[18].

Kompletną kopię całego pomnika udało się znaleźć dopiero podczas odgruzowywania zniszczonego domu Szymanowskiego na Mokotowie. Na podstawie tej kopii podjęto próbę wykonania wiernej repliki oryginału. W 1946 grupa rzeźbiarzy pod kierunkiem Władysława Wasiewicza wykonała w Pracowni Sztuk Plastycznych model odlewu pomnika wykorzystując: model autorski (w skali 1:10), drewnianą rzeźbę głowy kompozytora dłuta Władysława Szymanowskiego, analizę fotogrametryczną wykonaną przez Leona Suzina oraz przedwojenne fotografie[10]. Pomnik odlano w spółdzielni „Brąz Dekoracyjny” (dawniej Bracia Łopieńscy)[19].

Zrekonstruowany monument został odsłonięty ponownie 11 maja 1958 przez przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego[20][10].

Na cokole umieszczono napis o treści Posąg Fryderyka Chopina zburzony i zagrabiony przez Niemców w dniu 31 maja 1940 roku odbuduje Naród. 17-X-1946 r. Kolejny napis z datą odsłonięcia informuje, że pomnik został odbudowany ze składek Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Wyryto również słowa z Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza:

Płomień rozgryzie malowane dzieje,
Skarby mieczowi spustoszą złodzieje,
Pieśń ujdzie cało...

Układ trawników i alejek wokół pomnika zaprojektował Longin Majdecki[21]. Geometryczne rabaty obsadzone są krzewami róż. Wokół monumentu rosną w większości dęby czerwone, a także klony oraz krzewy śnieguliczki białej[21]. Całe założenie ogrodowe z posadzonymi amfiteatralnie drzewami miało przypominać salę koncertową[21].

Od 1959 roku od maja do września w każdą niedzielę pod pomnikiem odbywają się dwa koncerty utworów Chopina, organizowane przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina i Stołeczną Estradę[22]. Kształt ustawianego przy monumencie zadaszenia dla pianisty i fortepianu nawiązuje do kształtu muszli koncertowej Opery w Sydney[23]. W 2020, w związku z pandemią COVID-19, koncerty zostały przeniesione do internetu[24].

Monument jest jedynym w Warszawie przykładem sztuki secesji w architekturze pomnikowej[25].

Kopie pomnika

Przypisy

  1. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 59. ISBN 83-7005-211-8.
  2. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 6-7.
  3. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 15.
  4. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 661. ISBN 83-01-08836-2.
  5. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 8.
  6. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 26.
  7. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 18.
  8. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 30.
  9. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 30-32.
  10. ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 662. ISBN 83-01-08836-2.
  11. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 42.
  12. ↑ a b Pawłowicz 1974 ↓, s. 121.
  13. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 26.
  14. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 167. ISBN 83-7005-211-8.
  15. ↑ Kotkowska-Bareja 1970 ↓, s. 47.
  16. ↑ Kwiatkowski 1976 ↓, s. 133.
  17. ↑ Grabież i niszczenie dziedzictwa kultury polskiej. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2009, s. 93. ISBN 978-83-88477-97-3.
  18. ↑ Grzesiuk-Olszewska 2003 ↓, s. 76.
  19. ↑ Magdalena Stopa: Rzemieślnicy warszawscy. Warszawa: Stowarzyszenie Vox Humana, 2007, s. 8. ISBN 978-83-923207-6-0.
  20. ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 31. ISBN 83-03-01684-9.
  21. ↑ a b c Izabela Zychowicz, Jadwiga Abramowicz: Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, 2013, s. 204. ISBN 978-83-935584-3-8.
  22. ↑ ŁAZIENKI KRÓLEWSKIE W WARSZAWIE. [w:] Towarzystwo im. Fryderyka Chopina [on-line]. tifc.chopin.pl. [dostęp 2014-09-06].
  23. ↑ Jerzy S. Majewski: Warszawa śladami Chopina. Spacerownik. Warszawa: Biblioteka Gazety Wyborczej, 2010, s. 15. ISBN 978-83-7552-992-0.
  24. ↑ Koncerty Chopinowskie online do końca sierpnia. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 10 lipca 2020. [dostęp 2020-07-16].
  25. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 44. ISBN 83-902793-5-5.
  26. ↑ Chopin stanie przed Palmiarnią. gliwice.eu, 2021-05-26. [dostęp 2022-12-02]. (pol.).

Bibliografia

  • Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Chopina. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
  • Tadeusz Łopieński: Okruchy brązu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Koncert pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie 2014 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Koncert pod pomnikiem Fryderyka Chopina w Warszawie
Zniszczenie pomnika Fryderyka Chopina 1940.jpg
Zniszczony przez Niemców pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Rewers10złotych1GG.jpg
10 złotych = 5 Reichsmark
Wacław Szymanowski w pracowni.jpeg
Czasopismo "Sztuka" art. Tryumf sztuki polskiej", 1911.
Pomnik Chopina w Warszawie.jpg
Autor: Cezary Piwowarski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Odsłonięcie pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie 1926.jpg
Odsłonięcie pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie 14 listopada 1926
Monument to Frederick Chopin in Warsaw 2017.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie zniszczony przez Niemców (21-205).jpg
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie zniszczony przez Niemców. Widok ogólny zniszczonego pomnika.