Pomnik historii

Oficjalne logo pomników historii ustanowione w 2011 roku

Pomnik historii – jedna z form ochrony zabytków w Polsce, określonych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 7)[1]. Status pomnika historii ustanawiany jest w drodze rozporządzenia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Przyznawany jest zabytkom nieruchomym o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej, utrwalonym w powszechnej świadomości i mającym duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski.

Lista pomników historii jest otwarta. Zawiera obiekty i obszary reprezentujące najwybitniejszą grupę zabytków, odzwierciedlającą bogactwo i różnorodność dziedzictwa kulturowego w Polsce. Należą do nich oprócz pojedynczych obiektów także zespoły staromiejskie, komponowane krajobrazy kulturowe, dzieła budownictwa obronnego, pola bitewne, kanały, zespoły budowlane czy zespoły klasztorne.

Historia

Pojęcie prawne pomnika historii wprowadziła ustawa o ochronie dóbr kultury, uchwalona 15 lutego 1962 roku[2]. 20 września 1994 roku pierwsze obiekty zostały uznane przez prezydenta Lecha Wałęsę za pomniki historii[3].

W 2016, z okazji zbliżającego się jubileuszu stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę, w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego zrodziła się inicjatywa poszerzenia listy pomników historii do stu obiektów. W ciągu dwóch lat Narodowy Instytut Dziedzictwa przygotował 46 kompletnych dokumentacji obiektów, które umożliwiły wpisanie ich na listę[4].

10 grudnia 2018 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie odbyła się gala „100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości”. Na gali, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda, wręczył rozporządzenia zarządcom 14 obiektów wpisanych tego dnia na listę pomników historii. Zarządcom wszystkich w tym momencie, 105 pomników historii, wręczone zostały symboliczne tablice upamiętniające jubileusz odrodzenia niepodległej Polski[5].

Cel i znaczenie

Celem ustanowienia pomników historii jest wyróżnienie najcenniejszych, najważniejszych obiektów zabytkowych na terenie Polski. Zgodnie z obecnym stanem prawnym przyznanie statusu pomnika historii jest przede wszystkim wydarzeniem prestiżowym[6] i stanowi jedyne odstępstwo od wynikającej z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zasady równocenności zabytków[7]. Nie zmienia ono jednak nic w sposobie zarządzania zasobami obiektów zabytkowych, nie nakłada ani nie zwalnia zarządców z żadnych obowiązków, nie ustanawia wzmożonego reżimu ochrony substancji zabytkowej, formalnie nie wiąże się z ułatwieniem otrzymania dofinansowania dla obiektu. Ustawa nie stawia także przed administracją konserwatorską żadnych nowych zadań i nie daje dodatkowych kompetencji, poza tymi które posiada w przypadku każdego innego zabytku nieruchomego[8].

Procedura uznania za pomnik historii

Proces uznawania obiektu za pomnik historii reguluje obecnie art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami[1]. Wniosek o uznanie zabytku za pomnik historii składa minister właściwy do spraw dziedzictwa narodowego (obecnie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego), po uzyskaniu pozytywnej opinii Rady Ochrony Zabytków[9].

Zgodnie z obowiązującą procedurą, opracowaną przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), wniosek podpisany przez właściciela obiektu przesyłany jest do Generalnego Konserwatora Zabytków wraz z opinią wystawioną przez odpowiedniego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Następnie wniosek jest kierowany do Narodowego Instytutu Dziedzictwa, gdzie określana jest zasadność propozycji. Po uzyskaniu opinii NID-u wniosek przedstawiany jest Radzie Ochrony Zabytków, a następnie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Rekomendacja Rady ma charakter obligatoryjny i wynika bezpośrednio z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami[9].

Procedura cofnięcia uznania za pomnik historii jest podobna – poprzez wydanie przez Prezydenta RP rozporządzenia (art. 15 ust. 3)[1].

Kryteria

Rada Ochrony Zabytków ustaliła warunki przyznawania tytułu. Głównymi kryteriami, które musi spełniać obiekt wyróżniony mianem pomnika historii są[10]:

  • zachowanie pierwotnej kompozycji przestrzennej lub jej nieznaczne przekształcenie;
  • jednorodność stylowa lub zharmonizowana i czytelna mieszanina różnych stylów;
  • należyte wyeksponowanie w przestrzeni miejskiej lub krajobrazie i zachowanie pierwotnych relacji z otoczeniem;
  • obiekt musi być owocem pracy wybitnych twórców, np.: architektów, planistów, architektów krajobrazu, ogrodników;
  • zadowalający stan techniczny lub stan pozwalający na rewaloryzację obiektu;
  • obiekt jest przedmiotem troski konserwatorskiej.

Krytyka

Obecny charakter wyróżnienia jest krytykowany przez badaczy polskiego dziedzictwa kulturowego i konserwatorów zabytków. W debacie publicznej, prowadzonej na temat nowelizacji ustawy o ochronie zabytków, proponowane jest przez nich wprowadzenie nowych rozwiązań dotyczących tej formy ochrony oraz określenie jasnych celów istnienia wyróżnienia. Postulaty dotyczą także zmian administracyjnych – reformy rejestru zabytków, wprowadzenia wymogu uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenów wpisanych i postulowanych do wyróżnienia tytułem oraz finansowych – utworzenie odrębnej jednostki budżetowej odpowiedzialnej za finansowanie obiektów posiadających status pomnika historii[6][11][12].

Lista pomników historii

MiejscowośćObiekt[a]WojewództwoData[b]Źródło
BiałystokZespół kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla i św. Rochapodlaskie2019-01-17 17 stycznia 2019(dts)[13]
Biskupinrezerwat archeologiczny Biskupinkujawsko-pomorskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[14]
Bochniakopalnia soli Bochniamałopolskie2000-10-06 6 października 2000(dts)[15]
BóbrkaNajstarsza kopalnia ropy naftowejpodkarpackie2019-01-16 16 stycznia 2019(dts)[16]
BrzegZamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastówopolskie2019-01-16 16 stycznia 2019(dts)[17]
ChełmnoStare Miastokujawsko-pomorskie2005-04-20 20 kwietnia 2005(dts)[18]
Ciechocinekzespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowymkujawsko-pomorskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[19]
Czerwińsk nad WisłąKlasztor kanoników regularnych w Czerwińsku nad Wisłąmazowieckie2021-04-19 19 kwietnia 2021(dts)[20]
CzęstochowaJasna Góra – zespół klasztoru oo. paulinów[c]śląskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[21]
Dobrzycazespół pałacowo-parkowywielkopolskie2019-01-01T00:00:00.001 1 stycznia 2019(dts)[22]
Duszniki-Zdrójmłyn papierniczydolnośląskie2011-10-12 12 października 2011(dts)[23]
Fromborkzespół katedralnywarmińsko-mazurskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[24]
Gdańskmiasto w zasięgu obwarowań z XVII wiekupomorskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[25]
GdańskPole Bitwy na Westerplattepomorskie2003-09-01T00:00:00.001 1 września 2003(dts)[26]
Gdańskzespół pocystersko-katedralnypomorskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[27]
GdańskTwierdza Wisłoujściepomorskie2018-05-26 26 maja 2018(dts)[28]
GdańskStocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarnościpomorskie2019-01-01T00:00:00.001 1 stycznia 2019(dts)[29]
Gdyniahistoryczny układ urbanistyczny śródmieściapomorskie2015-03-17 17 marca 2015(dts)[30]
Gliwiceradiostacjaśląskie2017-03-29 29 marca 2017(dts)[31]
Głogówko[d]Zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neriwielkopolskie2008-03-27 27 marca 2008(dts)[32]
GnieznoArchikatedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciechawielkopolskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[33]
Gościkowo[e]pocysterski zespół klasztornylubuskie2017-12-07 7 grudnia 2017(dts)[34]
Grudziądzzespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisłykujawsko-pomorskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[35]
Grunwaldpole bitwy pod Grunwaldem w 1410 rokuwarmińsko-mazurskie2010-10-04 4 października 2010(dts)[36]
Jaworkościół ewangelicko-augsburski pod wezwaniem Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokojudolnośląskie2017-03-30 30 marca 2017(dts)[37]
Kalwaria Zebrzydowskakrajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowegomałopolskie2000-11-17 17 listopada 2000(dts)[38]
Kamień Pomorskizespół katedralny konkatedry św. Jana Chrzcicielazachodniopomorskie2005-09-01T00:00:00.001 1 września 2005(dts)[39]
Katowiceosiedle robotnicze Nikiszowiecśląskie2011-01-28 28 stycznia 2011(dts)[40]
KatowiceGmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny[f]śląskie2012-01-13 13 stycznia 2012(dts)[f][41][42]
Kazimierz Dolnyteren miasta w granicach ochrony konserwatorskiejlubelskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[43]
Kielcedawny pałac biskupów i katedraświętokrzyskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[44]
Klępskkościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Pannylubuskie2017-04-01T00:00:00.001 1 kwietnia 2017(dts)[45]
Kołbaczzałożenie dawnego klasztoru cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny państwowejzachodniopomorskie2014-07-21 21 lipca 2014(dts)[46]
Koszutyzespół dworsko-parkowywielkopolskie2018-05-24 24 maja 2018(dts)[47]
Kozłówkazespół pałacowo-parkowylubelskie2007-05-16 16 maja 2007(dts)[48]
Kórnikzespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieliwielkopolskie2011-07-11 11 lipca 2011(dts)[49]
Krakówhistoryczny zespół miastamałopolskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[50]
Kraków[g]zespół opactwa benedyktynówmałopolskie2017-03-30 30 marca 2017(dts)[51]
KrakówKopiec Kościuszki z otoczeniemmałopolskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[52]
Krasiczynzespół zamkowo-parkowypodkarpackie2018-05-24 24 maja 2018(dts)[53]
Krzeszówzespół dawnego opactwa cystersówdolnośląskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[54]
Kwidzynzespół katedralno-zamkowypomorskie2018-05-18 18 maja 2018(dts)[55]
Lądzespół dawnego opactwa cysterskiegowielkopolskie2009-07-01T00:00:00.001 1 lipca 2009(dts)[56]
Lednogórawyspa Ostrów Lednicki na Jeziorze Lednickimwielkopolskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[57]
Legnickie Polepobenedyktyński zespół klasztornydolnośląskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[58]
Leżajskzespół klasztorny oo. bernardynówpodkarpackie2005-04-20 20 kwietnia 2005(dts)[59]
Lidzbark Warmińskizamek biskupów warmińskichwarmińsko-mazurskie2018-05-19 19 maja 2018(dts)[60]
Lubińzespół opactwa benedyktynówwielkopolskie2009-12-16 16 grudnia 2009(dts)[61]
Lublinhistoryczny zespół architektoniczno-urbanistycznylubelskie2007-05-16 16 maja 2007(dts)[62]
Łańcutzespół zamkowo-parkowypodkarpackie2005-09-01T00:00:00.001 1 września 2005(dts)[63]
ŁęknicaPark Mużakowski, park w stylu krajobrazowymlubuskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[64]
ŁowiczBazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Pannyłódzkie2012-11-13 13 listopada 2012(dts)[65]
Łódźwielokulturowy krajobraz miasta przemysłowegołódzkie2015-03-07 7 marca 2015(dts)[66]
Malborkzespół zamku krzyżackiegopomorskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[67]
Nowy Wiśniczzespół architektoniczno-krajobrazowymałopolskie2020-05-13 13 maja 2020(dts)[68]
Nysazespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicyopolskie2011-02-28 28 lutego 2011(dts)[69]
OblęgorekPałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipowąświętokrzyskie2019-01-16 16 stycznia 2019(dts)[70]
Olesnokościół odpustowy pod wezwaniem św. Annyopolskie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[71]
Orawkakościół pod wezwaniem św. Jana Chrzcicielamałopolskie2021-04-08 8 kwietnia 2021(dts)[72]
Ozimekżelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panewopolskie2017-03-30 30 marca 2017(dts)[73]
Paczkówzespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacjiopolskie2012-11-13 13 listopada 2012(dts)[74]
Pelplinzespół pocystersko-katedralnypomorskie2014-05-15 15 maja 2014(dts)[75]
PłockWzgórze Tumskiemazowieckie2018-05-25 25 maja 2018(dts)[76]
Poznańhistoryczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi oraz założeniem urbanistyczno-architektonicznym projektu Josefa Stübbena z początku XX w., a także Fortem Winiary, obecnie Parkiem Cytadelawielkopolskie2008-11-28 28 listopada 2008(dts)[77]
Przemyślzespół staromiejskipodkarpackie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[78]
PszczynaZespół zamkowo-parkowyśląskie2021-04-18 18 kwietnia 2021(dts)[[79]]
PuławyPałac Czartoryskich w Puławachlubelskie2021-05-31 31 maja 2021(dts)[[80]
Pułtuskkolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannymazowieckie2018-12-30 30 grudnia 2018(dts)[81]
Racławiceteren historycznej Bitwy Racławickiejmałopolskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[82]
Radomzespół klasztorny Bernardynówmazowieckie2022-03-15 15 marca 2022(dts)[83]
Radrużzespół cerkiewnypodkarpackie2017-12-07 7 grudnia 2017(dts)[84]
Rydzynazałożenie rezydencjonalno-urbanistycznewielkopolskie2017-03-29 29 marca 2017(dts)[85]
Rytwianypokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasuświętokrzyskie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[86]
Rogalinzespół pałacowy z ogrodem i parkiemwielkopolskie2018-05-18 18 maja 2018(dts)[87]
Sandomierzhistoryczny zespół architektoniczno-krajobrazowyświętokrzyskie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[88]
Srebrna GóraTwierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wiekudolnośląskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[89]
Staniątkiopactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynekmałopolskie2020-05-13 13 maja 2020(dts)[90]
Stargardzespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miastazachodniopomorskie2010-10-04 4 października 2010(dts)[91]
Stary Sączzespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysekmałopolskie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[92]
Strzegomkościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawładolnośląskie2012-10-22 22 października 2012(dts)[93]
Strzelnozespół dawnego klasztoru Norbertanek[h]kujawsko-pomorskie2018-05-24 24 maja 2018(dts)[94]
SudółKrzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolituświętokrzyskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[95]
Sulejówzespół opactwa cystersówłódzkie2012-10-22 22 października 2012(dts)[96]
SulejówekMuzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówkumazowieckie2020-08-13 13 sierpnia 2020(dts)[97]
Szalowakościół parafialny św. Michała Archaniołamałopolskie2017-12-06 6 grudnia 2017(dts)[98]
Świdnicakatedra pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennikadolnośląskie2017-03-29 29 marca 2017(dts)[99]
Świdnicazespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pod wezwaniem Świętej Trójcy, zwany Kościołem Pokojudolnośląskie2017-03-30 30 marca 2017(dts)[100]
Święta Lipkasanktuarium pielgrzymkowewarmińsko-mazurskie2018-05-23 23 maja 2018(dts)[101]
Święty Krzyżpobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górzeświętokrzyskie2017-03-29 29 marca 2017(dts)[102]
Tarnowskie Górypodziemia Zabytkowej Kopalni Srebra oraz Sztolni Czarnego Pstrągaśląskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[103]
Toruńzespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego)kujawsko-pomorskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[104]
Trzebnicazespół dawnego opactwa cysterekdolnośląskie2014-07-22 22 lipca 2014(dts)[105]
Tumzespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksegołódzkie2022-04-12 12 kwietnia 2022(dts)[106]
Tykocinhistoryczny zespół miastapodlaskie2021-04-19 19 kwietnia 2021(dts)[107]
Ujazdruiny zamku Krzyżtopórświętokrzyskie2018-05-19 19 maja 2018(dts)[108]
WarszawaGmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawiemazowieckie29 czerwca 2022[1]
Warszawahistoryczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowemmazowieckie1994-09-16 16 września 1994(dts)[109]
WarszawaZespół Stacji Filtrów Williama Lindleyamazowieckie2012-01-18 18 stycznia 2012(dts)[110]
Warszawazespół sześciu zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkachmazowieckie2014-07-21 21 lipca 2014(dts)[111]
Wąchockzespół opactwa cystersówświętokrzyskie2017-03-30 30 marca 2017(dts)[112]
Wieliczkakopalnia solimałopolskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[113]
Wiślicazespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodziskoświętokrzyskie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[114]
Włocławekkatedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Pannykujawsko-pomorskie2018-12-28 28 grudnia 2018(dts)[115]
Wrocławzespół historycznego centrumdolnośląskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[116]
WrocławHala Stulecia wraz z zespołem architektonicznym obejmującym Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę i Iglicędolnośląskie2005-04-20 20 kwietnia 2005(dts)[117]
Wygoda[i]stadnina konilubelskie2017-12-06 6 grudnia 2017(dts)[118]
ZabrzeZespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego - Sztolnia Królowa Luiza, Kopalnia Guido, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedzicznaśląskie2020-07-14 14 lipca 2020(dts)[119]
Zamośćhistoryczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wiekulubelskie1994-09-16 16 września 1994(dts)[120]
ŻagańPoaugustiański zespół klasztorny w Żaganiu z kościołem Wniebowzięcia NMPlubuskie2011-03-11 11 marca 2011(dts)[121]
ŻyrardówXIX-wieczna Osada Fabrycznamazowieckie2012-01-17 17 stycznia 2012(dts)[122]
Wpisy obejmujące obiekty znajdujące się na terenie więcej niż jednej miejscowości[a]
Bohoniki i Kruszynianymeczety i mizarypodlaskie2012-11-20 20 listopada 2012(dts)[123]
Kanał Augustowskipodlaskie2007-05-16 16 maja 2007(dts)[124]
Kanał Elbląskiwarmińsko-mazurskie2011-01-28 28 stycznia 2011(dts)[125]
Komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy Góry Świętej Anny[j]opolskie2004-05-01T00:00:00.001 1 maja 2004(dts)[126]
Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiejdolnośląskie2011-09-20 20 września 2011(dts)[127]
Twierdza Przemyślpodkarpackie2019-01-29 29 stycznia 2019(dts)[128]
zespół pałacowo-ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny[k]łódzkie2017-12-08 8 grudnia 2017(dts)[129]

W celu wyróżnienia pomnika historii jako marki i ułatwienia działań promocyjnych, w 2011 roku Narodowy Instytut Dziedzictwa opracował logo, które po akceptacji przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało przekazane opiekunom pomników historii[130]. Logiem pomników historii jest godło z motywem gotyckiego łuku[131], dostępne jest ono w kilku wersjach kolorystycznych. Szczegółowe informacje dotyczące warunków korzystania z logo, jak również wzór tablic, służących do oznakowania obiektów uznanych za pomnik historii udostępnione są na stronie internetowej NID[130].

Zobacz też

Uwagi

  1. a b Nazwa obiektu w brzmieniu podanym w zarządzeniu lub rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
  2. Data wejścia w życie zarządzenia lub rozporządzenia.
  3. Wraz z parkami podjasnogórskimi.
  4. W tytule Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej widnieje nazwa Gostyń-Głogówko a w samym rozporządzeniu znajduje się informacja że obiekt położony jest w mieście Gostyń, podczas gdy cały obiekt położony jest na terenie sąsiadującej osady Głogówko.
  5. W tytule Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej widnieje nazwa Gościkowo-Paradyż, Paradyż jest dawną nazwą miejscowości.
  6. a b Wpis Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego z 2012 roku został rozszerzony w 2017 o zespół katedralny. Zmiana weszła w życie 6 grudnia 2017.
  7. W tytule Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej widnieje nazwa części miasta Krakowa – Tyniec, dawniej samodzielnej wsi.
  8. Wraz z kościołem pod wezwaniem Świętej Trójcy i NMP oraz rotundą św. Prokopa.
  9. W tytule Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej widnieje nazwa miasta Janów Podlaski, od którego pochodzi nazwa stadniny.
  10. Na terenie wsi Góra Świętej Anny i Poręba.
  11. Na terenie wsi Nieborów i Arkadia.

Przypisy

  1. a b c Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2022 r. poz. 840).
  2. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz.U. z 1962 r. nr 10, poz. 48).
  3. Lech Wałęsa: Przemówienie z okazji nadania piętnastu zabytkom architektury miana „Pomników historii”. walesa.tv. [dostęp 2016-02-26]. (pol.).
  4. 100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2018-12-10. [dostęp 2019-01-29]. (pol.).
  5. 100 Pomników Historii na Stulecie Odzyskania przez Polskę Niepodległości. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 2018-12-10. [dostęp 2019-01-29]. (pol.).
  6. a b Minister Maciej Klimczak o Forum Debaty Publicznej. prezydent.pl, 2011-06-23. [dostęp 2013-03-22]. (pol.).
  7. Waloryzacja dziedzictwa architektonicznego w systemie ochrony zabytków. W: Bogusław Szmygin: Systemy ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje. Piotr Molski. s. 56.
  8. Prawo ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce – próba oceny i wnioski. W: Bogusław Szmygin: Systemy ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje. Wojciech Kowalski, Katarzyna Zalasińska. s. 20.
  9. a b Procedura. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2014-01-06]. (pol.).
  10. Kryteria wyboru ustalone przez Radę Ochrony Zabytków. Oficjalny serwis Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2013-12-27]. (pol.).
  11. Pomniki Historii – źródło dziedzictwa kultury.
  12. Kierunki zmian w Polskim systemie ochrony zabytków. W: Bogusław Szmygin: Systemy ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje. Piotr Dobosz. s. 114.
  13. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2019 r. poz. 86).
  14. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 412).
  15. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 września 2000 (Dz.U. z 2000 r. nr 83, poz. 938).
  16. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2019 r. poz. 75).
  17. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2019 r. poz. 71).
  18. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 (Dz.U. z 2005 r. nr 64, poz. 568).
  19. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2276).
  20. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 kwietnia 2021 (Dz.U. z 2021 r. poz. 767).
  21. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 413).
  22. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2493).
  23. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 września 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 217, poz. 1282).
  24. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 414).
  25. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 415).
  26. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 sierpnia 2003 (Dz.U. z 2003 r. nr 148, poz. 1448).
  27. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2277).
  28. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 1008).
  29. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2506).
  30. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 lutego 2015 (Dz.U. z 2015 r. poz. 356).
  31. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 654).
  32. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 lutego 2008 (Dz.U. z 2008 r. nr 52, poz. 306).
  33. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 416).
  34. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2256).
  35. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2271).
  36. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 września 2010 (Dz.U. z 2010 r. nr 184, poz. 1235).
  37. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 673).
  38. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 października 2000 (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1062).
  39. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 (Dz.U. z 2005 r. nr 167, poz. 1401).
  40. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 stycznia 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 20, poz. 101).
  41. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1243).
  42. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2252).
  43. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 417).
  44. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2275).
  45. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 688).
  46. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 2014 (Dz.U. z 2014 r. poz. 955).
  47. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 977).
  48. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 (Dz.U. z 2007 r. nr 86, poz. 573).
  49. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 143, poz. 836).
  50. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 418).
  51. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 667).
  52. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2267).
  53. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 988).
  54. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1057).
  55. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 930).
  56. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 czerwca 2009 (Dz.U. z 2009 r. nr 104, poz. 861).
  57. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 421).
  58. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1056).
  59. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 (Dz.U. z 2005 r. nr 64, poz. 569).
  60. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 944).
  61. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 grudnia 2009 (Dz.U. z 2009 r. nr 214, poz. 1659).
  62. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 (Dz.U. z 2007 r. nr 86, poz. 574).
  63. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 (Dz.U. z 2005 r. nr 167, poz. 1402).
  64. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1059).
  65. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1239).
  66. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 lutego 2015 (Dz.U. z 2015 r. poz. 315).
  67. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 420).
  68. Dziennik ustaw poz. 841, maj 2020.
  69. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 lutego 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 54, poz. 279).
  70. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2019 r. poz. 73).
  71. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2420).
  72. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, nid.pl [dostęp 2021-08-06].
  73. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 675).
  74. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1240).
  75. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 kwietnia 2014 (Dz.U. z 2014 r. poz. 614).
  76. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 1003).
  77. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 28 listopada 2008 (Dz.U. z 2008 r. nr 219, poz. 1401).
  78. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2419).
  79. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy, nid.pl [dostęp 2021-08-05].
  80. Dz.U. z 2021 r. poz. 1019
  81. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2462).
  82. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1060).
  83. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2022 (Dz.U. z 2022 r. poz. 632).
  84. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2253).
  85. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 662).
  86. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2413).
  87. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 929).
  88. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2273).
  89. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1058).
  90. Dziennik usta poz. 840, maj 2020.
  91. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 września 2010 (Dz.U. z 2010 r. nr 184, poz. 1236).
  92. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2415).
  93. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1241).
  94. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 981).
  95. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 419).
  96. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1242).
  97. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 sierpnia 2020 r. w sprawie uznania za pomnik historii "Sulejówek - Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego", isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-10-23].
  98. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2251).
  99. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 655).
  100. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 672).
  101. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 961).
  102. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 663).
  103. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1062).
  104. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 422).
  105. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 lipca 2014 (Dz.U. z 2014 r. poz. 957).
  106. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 kwietnia 2022 (Dz.U. z 2022 r. poz. 808).
  107. Tykocin – historyczny zespół miasta, nid.pl [dostęp 2021-08-06].
  108. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 kwietnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 943).
  109. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
  110. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 stycznia 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 64).
  111. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 2014 (Dz.U. z 2014 r. poz. 956).
  112. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 674).
  113. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 424).
  114. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2418).
  115. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2018 r. poz. 2421).
  116. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425).
  117. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 (Dz.U. z 2005 r. nr 64, poz. 570).
  118. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2250).
  119. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2020 r. w sprawie uznania za pomnik historii "Zabrze - zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego", isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-10-23].
  120. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 426).
  121. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 lutego 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 54, poz. 280).
  122. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 stycznia 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 59).
  123. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1275).
  124. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 (Dz.U. z 2007 r. nr 86, poz. 572).
  125. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 stycznia 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 20, poz. 100).
  126. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1061).
  127. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 września 2011 (Dz.U. z 2011 r. nr 217, poz. 1283).
  128. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 (Dz.U. z 2019 r. poz. 159).
  129. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2274)
  130. a b Identyfikacja wizualna. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2014-01-06]. (pol.).
  131. Pomniki historii będą miały swoje logo. rp.pl, 2011-06-02. [dostęp 2014-01-05]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski