Pomniki i rzeźby w Bydgoszczy

Łuczniczka – jeden z symboli Bydgoszczy

Przechodzący przez rzekę

Łuczniczka Nova

Fragment rekonstruowanej od 2006 roku Fontanny Potop

W Bydgoszczy znajduje się ponad 50 pomników, obelisków i rzeźb ustawianych w różnym czasie. Dzielą się one na następujące grupy tematyczne:

• martyrologiczne,
• postaci narodowo-historycznych,
• postaci związanych z muzyką,
• osób zasłużonych dla Bydgoszczy,
• artystyczne,
• sakralne.

Najstarsza rzeźba, ustawiona w miejscu publicznym w Bydgoszczy pochodzi z XVIII wieku, dwie zachowały się z okresu zaboru pruskiego, w tym postać „Łuczniczki” uznawana za symbol miasta. Najbardziej efektowną historyczną rzeźbą Bydgoszczy jest zrekonstruowana w l. 2008-2014 fontanna Potop.

Kilkanaście rzeźb i pomników powstało po 1989 r. Niektóre z nich są atrakcjami turystycznymi, jak np. Przechodzący przez rzekę, pomnik Kazimierza Wielkiego, czy też wyłaniająca się dwa razy dziennie z okna kamienicy na Starym Rynku ruchoma rzeźba Pana Twardowskiego.

Galeria pomników i rzeźb w Bydgoszczy

• 

  Dzieci bawiące się z gęsią

• 

  Łuczniczka

• 

  Trzy Gracje

• 

  Przechodzący przez rzekę

• 

  Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej

• 

  Pomnik Wolności

• 

  Pomnik Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego

• 

  Pomnik Najświętszego Serca Jezusa

• 

  Rzeźba św. Jana Nepomucena – jedna z najstarszych w Polsce północnej

• 

  Chrystus Zbawiciel – kopia dzieła Bertela Thorvaldsena z Kopenhagi

• 

  Stefan Wyszyński

• 

  Najświętsza Maria Panna Niepokalane Poczęcie

• 

  Kazimierz Wielki

• 

  Leon Barciszewski

• 

  Maria Konopnicka

• 

  Wincenty Witos

• 

  Ławeczka Mariana Rejewskiego

• 

  Andrzej Szwalbe przed filharmonią

• 

  Postać Pana Twardowskiego

• 

  „Wędrowiec” przyglądający się hotelowi „Pod Orłem”

• 

  Fryderyk Chopin

• 

  Ignacy Jan Paderewski

• 

  Karol Szymanowski

• 

  Henryk Wieniawski

• 

  Grażyna Bacewicz

• 

  Stanisław Moniuszko

• 

  Mieczysław Karłowicz

• 

  Ludwig van Beethoven

• 

  Karol Kurpiński

• 

  Piotr Czajkowski

• 

  Johann Sebastian Bach

• 

  Ludomir Różycki

• 

  Antonín Dvořák

• 

  Claude Debussy

• 

  Igor Strawinski

• 

  Henryk Sienkiewicz

• 

  Obelisk gen. Jana Henryka Dąbrowskiego

• 

  Pomnik 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich

• 

  Pomnik poległych na Szwederowie

• 

  Pomnik bydgoskich wydarzeń marcowych 1981 r.

• 

  Rzeźba pokonkursowa Mikołaja Kopernika

• 

  Pomnik Ikara w Fordonie

• 

  Pomnik Lotników bydgoskich

• 

  Pomnik poległych w Dolinie Śmierci

• 

  „Brama do nieba” w sanktuarium Kalwaria bydgoska – Golgota XX wieku

• 

  ”Pomnik wioseł” ku czci Jana Pawła II w Smukale

• 

  Fontanna Potop

• 

  Łuczniczka Nova

• 

  Ławeczka prof. Z. Mackiewicza

• 

  Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego

• 

  Pomnik Złamana róża w Parku Kochanowskiego

• 

  Pomnik Przyjaźni miast Reggio Emilia i Bydgoszczy

Lista pomników

Lista zawiera wykaz pomników i rzeźb na terenie Bydgoszczy, bez uwzględnienia tablic pamiątkowych, rzeźb na cmentarzach oraz rzeźb kameralnych umieszczonych wewnątrz gmachów użytku publicznego. Kolejność ustalono według chronologii powstania.

Nr	Nazwa	Autor	Data powstania	Data usunięcia	Położenie	Ku czci	Istnieje	Uwagi
1.	Pomnik św. Jana Nepomucena[1]	nieznany	1729-1745		przy katedrze	Św. Jan Nepomucen		jedna z najstarszych zachowanych rzeźb św. Jana Nepomucena w Polsce północnej
2.	Popiersie Carla Christiana Ferdynanda von Wissmanna[2]		1844	1928	Park gen. Henryka Dąbrowskiego	Carl von Wissmann		pomnik prezydenta regencji w Bydgoszczy, założyciela Towarzystwa Upiększania Miasta
3.	Pomnik Fryderyka II[3]	Eduard Uhlenhuth	31 maja 1862	styczeń 1945	Stary Rynek	Fryderyk II Wielki		pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
4.	Pruski Pomnik Poległych[3]	F.A. Sperling	2 października 1880	koniec 1922	Skwer przy ul. Bernardyńskiej	żołnierze polegli podczas wojny prusko-francuskiej 1870-1871		na cmentarzu Starofarnym zachowała się kwatera żołnierzy francuskich zmarłych w pruskiej niewoli w Bydgoszczy
5.	Popiersie Wilhelma I[3]		16 września 1888	1919	dziedziniec koszar 15 Regimentu Artylerii Polowej przy ul. Gdańskiej (między ul. Artyleryjską, a Powstańców Warszawy)	cesarz Wilhelm I
6.	Pomnik Wilhelma I[3]	Aleksander Calandrell	17 września 1893	lipiec 1919	Plac Wolności	cesarz Wilhelm I
7.	Popiersie Franza von Brenckenhoffa[3]		27 października 1894	lipiec 1919	Park nad Kanałem Bydgoskim, między II, a III śluzą	Franz von Brenkenhoff		pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
8.	Popiersie Theodora Gottlieba von Hippela[2]	Ernst Haenschke	18 października 1900	1946	Park Ludowy	Theodor Gottlieb von Hippel		pomnik autora odezwy króla Prus Fryderyka Wilhelma III wzywającego do walki z Napoleonem (1813), wysokiego urzędnika, pisarza, mieszkającego w Bydgoszczy od 1837 r. do śmierci w 1843 r.
9.	Fontanna Potop[3]	prof. Ferdinand Lepcke	23 lipca 1904 Odbudowana w 2014	1943	Park Kazimierza Wielkiego			zrekonstruowana w 2014 r.
10.	Dzieci bawiące się z gęsią[3][4]	Karol Kowalczewski	4 października 1909		Stary Rynek			fundatorem był właściciel apteki „Pod Złotym Orłem” dr Alfred Kupffender
11.	Pomnik „Łuczniczka”[3]	prof. Ferdinand Lepcke	18 października 1910		naprzeciw Teatru Polskiego w parku Jana Kochanowskiego			fundatorem był radny miejski i przemysłowiec Lewin Louis Aronsohn
12.	Wieża Bismarcka[3]	Paul Walther (wieża), Richter-Elsner (posąg)	25 maja 1913	1919 (posąg), 1928 (wieża)	Wzgórze Wolności	Otto von Bismarck
13.	Pomnik Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia[5][6]	Teodor Giecewicz	1923		plac przed kościołem Świętej Trójcy	Najświętsza Maria Panna		fundatorem był kupiec Leon Posłuszny, w 1940 r. figurę uszkodzono, w 1946 r. zrekonstruowano
14.	Pomnik Henryka Sienkiewicza[7]	Konstanty Laszczka, Stanisław Horno-Popławski	31 lipca 1927	wrzesień 1939	Park Jana Kochanowskiego	Henryk Sienkiewicz		pierwszy pomnik Henryka Sienkiewicza w Polsce, osłonięty przy obecności prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, po wojnie odbudowany i odsłonięty 18 maja 1968 r. według projektu prof. Stanisława Horno-Popławskiego
15.	Pomnik Józefa Piłsudskiego[8]	Olga Niewska	14 sierpnia 1931[9]; ponownie 10.11.2018	wrzesień 1939	plac przez Szkołą Podchorążych dla Podoficerów przy ul. Gdańskiej	Józef Piłsudski		Pomnik miał upamiętniać wizytę marszałka w czerwcu 1921 roku w Bydgoszczy i w Szkole. 1 sierpnia 1931 r. w Dzienniku Bydgoskim ukazął się list wskazujący, że rzeczywistym inicjatorem budowy pomnika jest komendant szkoły podchorążych ppłk Franciszek Polniaszek, który miał nałożyć przymusową składkę w wysokości 30 zł na każdego podchorążego[10] ostatniego rocznika. W 2018 dokonano rekonstrukcji w pierwotnym miejscu i w formie możliwie najbliższej oryginałowi, zmieniono natomiast cokół[9][11]
16.	Pomnik Najświętszego Serca Jezusa[5][12]	Piotr Triebler i Teodor Gajewski	2 października 1932	7 listopada 1939	Plac Poznański	Serce Jezusa		zrekonstruowany według projektu art. plast. Marka Rony, ustawiony 9 czerwca 2010 r. przy ul. Seminaryjnej
17.	Popiersie Józefa Piłsudskiego[8]		19 marca 1934	5 września 1939	Plac Poznański 9	Józef Piłsudski
18.	Pomnik Chrystusa[5][13][14]	Teodor Gajewski	3 maja 1935	wrzesień 1939	skwer na Szwederowie (między ul. Orlą, a ks. Skorupki)	Jezus Chrystus		krzyż i pomnik zrekonstruowany w sierpniu 1992 r.
19.	Pomnik Chrystusa Zbawiciela[5]		przed 1948		plac przed kościołem ewangelicko-augsburskim	Jezus Chrystus		kopia posągu Chrystusa z Kopenhagi autorstwa Bertela Thorvaldsena, znajdowała się na cmentarzu ewangelickim przy ul. Jagiellońskiej na grobowcu rodziny Blumwe, w 1948 r. ustawiona przed kościołem Chrystusa Zbawiciela
20.	Pomnik Wolności[7]	Jan Kossowski	7 listopada 1945		Plac Wolności	żołnierze Armii Czerwonej oraz Wojska Polskiego, polegli wskutek zbrodni hitlerowskich i stalinowskich		przebudowany i przemianowany po 1990 r.
21.	Obelisk ku czci poległych na Jachcicach[7]	Piotr Triebler	23 września 1946		skwer na Jachcicach	pomordowani mieszkańcy Jachcic w okresie okupacji
22.	Pomnik Poległych w Fordonie[7]	Witold Marciniak	1959		Rynek w Starym Fordonie	pomordowani mieszkańcy Fordonu w okresie okupacji		16 sierpnia 2021 w ramach przebudowy Rynku wykonany z piaskowca pomnik został przesunięty o 14 metrów w kierunku kościoła; jego miejsce zajmie fontanna[15].
23.	Obelisk ku czci poległych kolejarzy[7]	Józef Makowski	2 września 1964		skwer przed Dyrekcją Kolei	pomordowani kolejarze bydgoscy w okresie okupacji
24.	Obelisk ku czci poległych na Szwederowie[7]	Józef Makowski	10 września 1965		plac przed kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy	21 zamordowanych w publicznej egzekucji mieszkańców Szwederowa w odwecie za „krwawą niedzielę”
25.	Popiersie Mikołaja Kopernika[7]		21 grudnia 1966		skwer przy ul. Kopernika	Mikołaj Kopernik		w 1973 r. przeniesione do II LO, a w zamian ustawiono metalową rzeźbę poplenerową przedstawiającą astronoma
26.	Popiersie Leona Wyczółkowskiego[7]		21 grudnia 1966		skwer obok Muzeum Okręgowego przy ul. Gdańskiej	Leon Wyczółkowski		w latach 70. XX w. przeniesione do wnętrz Muzeum Okręgowego
27.	Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego[7]	Stanisław Lejkowski	22 lipca 1967		skwer Leszka Białego u zbiegu ul. Staszica i Markwarta			W zamyśle Stanisława Lejkowskiego powstawał jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego, którego kształt, nawiązujący do orlego gniazda, miał symbolizować początki państwa; władze PRL przemianowały pomnik na pomnik Czynu Społecznego, nie pozwalając na jego dokończenie i umieszczenie w nim piastowskiego orła. W 2017 proponowano zastąpienie pomnika pomnikiem "żołnierzy wyklętych", ale rada miasta odrzuciła ten pomysł[16]. W 2021 z powodu złego stanu technicznego przeznaczony do rozbiórki[17], co spotkało się z protestami[18][19] i przyczyniło się do wpisania pomnika do rejestru zabytków[20][21].
28.	Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej[22]	Franciszek Masiak	5 września 1969		Stary Rynek	obywatele polscy z Kujaw, Pomorza i ziemi Chełmińskiej, polegli i zamordowani w czasie II wojny światowej w latach 1939-1945		ustawiony w miejscu publicznych egzekucji, które miały miejsce we wrześniu 1939 r. w odwecie za „krwawą niedzielę”
29.	Szaniec Walki i Męczeństwa[7]	Jerzy Winiecki	5 września 1969		Stary Rynek, od 2008 r. plac przed Sanktuarium Nowych Męczenników	pomordowani z Bydgoszczy i regionu wskutek terroru hitlerowskiego i stalinowskiego		tablice z brązu oraz kamienie z piaskowca ustawione w formie szańca
30.	Złamana róża	Józef Makowski	24 stycznia 1970		Park Jana Kochanowskiego w Bydgoszczy	50 gimnazjalistów, których mieli tu zamordować Niemcy w 1939 roku[23]		abstrakcyjna rzeźba ustawiona w parku w którym w 1939 miała mieć miejsce egzekucja
31.	Galeria pomników kompozytorów i wirtuozów[7]	Józef Makowski, Ewelina i Henryk Siwiccy, Witold Marciniak, Henryk Rasmus, Mieczysław Welter, Barbara Zbrożyna, Andrzej Kasten	od 1973		Park Jana Kochanowskiego, przy Filharmonii Pomorskiej	Fryderyk Chopin, Ignacy Paderewski, Henryk Wieniawski, Karol Szymanowski, Karol Kurpiński, Stanisław Moniuszko, Grażyna Bacewicz, Mieczysław Karłowicz, Piotr Czajkowski, Ludwig van Beethoven, Antonín Dvořák, Ludomir Różycki, Igor Strawinski, Johann Sebastian Bach, Claude Debussy		10 posągów i 5 popiersi ustawionych wzdłuż alei parkowych otaczających Filharmonię Pomorską im. Jana Paderewskiego
32.	Skrzydła morza[24]	Anna Szalast	1973		Plac Kościuszki	abstrakcja		Rzeźba składa się z 2 sześciometrowych skrzydeł z aluminium, symbolizujących związki istniejącej dawniej nieopodal firmy Famor (mecenasa przedsięwzięcia) z morzem[25].
33.	Pomnik Poległych w Dolinie Śmierci[7]	Józef Makowski	1975		Dolina Śmierci w Fordonie	ok. 3 tys. pomordowanych Polaków i Żydów w egzekucjach przeprowadzonych w październiku i listopadzie 1939 r. w Dolinie Śmierci
34.	Pomnik Lotników Ziemi Bydgoskiej[26]	Józef Makowski[27]	1980		skwer na Błoniu	polegli lotnicy bydgoscy w czasie II wojny światowej
35.	Popiersie Wincentego Witosa[7]	Witold Marciniak	3 czerwca 1984		Park Ludowy	Wincenty Witos
36.	Pomnik Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego[7]	Aleksander Dętkoś	29 grudnia 1986		skwer przy ul. Bernardyńskiej	polegli powstańcy wielkopolscy		położony obok grobu Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego, urządzonego w okresie międzywojennym i zrekonstruowanego 25 sierpnia 1946 r.
37.	Trzy Gracje[7]	Jerzy Buczkowski	1989		nabrzeże Brdy, przy ul. Stary Port			przedstawia trzy kobiety – mityczne Gracje, które według mitologii greckiej były boginiami wdzięku i radości
38.	Pomnik Leona Barciszewskiego[7]	Sławoj Ostrowski	11 listopada 1989		skwer przy moście Jerzego Sulimy-Kamińskiego, od 2008 r. Wełniany Rynek	Leon Barciszewski		pomnik prezydenta Bydgoszczy w latach 1932-1939, zamordowanego przez hitlerowców 11 listopada 1939 roku
39.	Obelisk 18 południka				Wyspa Młyńska			upamiętnia 18. południk, który przebiega przez Stary Rynek w Bydgoszczy
40.	Pomnik Wydarzeń Marcowych 81[28]				przed gmachem Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego	wydarzenia marcowe w Bydgoszczy		nieoficjalnie nazywany zębem Rulewskiego na cześć Jana Rulewskiego delegata Solidarności pobitego w 1981 roku
41.	Pomnik Marii Konopnickiej[7]	Krystyna Panasik	25 września 1993		przy ul. Marii Konopnickiej na Szwederowie	Maria Konopnicka		Nieopodal znajduje się wyrzeźbiony ze starej topoli Pomnik krasnoludków autorstwa Mirosława Kufla[29][30]
42.	Pomnik Prymasa Tysiąclecia[5]	Jacek Kucaba	27 maja 1995		plac przed kościołem Zmartwychwstania Pańskiego	Stefan Wyszyński
43.	Obelisk gen. Henryka Dąbrowskiego[31]	Krystyna Panasik	1999		Park Henryka Dąbrowskiego	Jan Henryk Dąbrowski		upamiętnia zdobycie Bydgoszczy przez wojska dowodzone przez gen. Henryka Dąbrowskiego podczas insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.)
44.	Pomnik Ikara[32]	Tadeusz Nowak	5 czerwca 2002		Fordon	absolwenci szkoły szybowcowej w Fordonie		znajduje się u stóp „Góry Szybowników”, skąd adepci Szkoły Szybowcowej w Fordonie (1933-1963) dokonywali wzlotów na szybowcach
45.	Przechodzący przez rzekę[33]	Jerzy Kędziora	1 maja 2004		przy ul. Mostowej, nad rzeką Brdą			rzeźba zawieszona na linie nad rzeką Brdą
46.	Wędrowiec	Michał Kubiak	23 kwietnia 2005		u zbiegu ulic: Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej.			Postać przygląda się hotelowi „Pod Orłem”
47.	Pomnik pamięci 16 Pułku Ułanów Wlkp[34]		29 lipca 2005		skwer przy ul. 16 Pułku Ułanów Wlkp na Błoniu	polegli żołnierze 16 Pułku Ułanów Wlkp		obelisk wzniesiony w 1921 r., zniszczony w 1939 r., odbudowany w 1973 r. i przebudowany w 1996 r.
48.	Ławeczka Mariana Rejewskiego[35]	Michał Kubiak	16 sierpnia 2005		plac u zbiegu ulic: Gdańskiej i Śniadeckich	Marian Rejewski		pomnik bydgoszczanina, pogromcy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma
49.	Postać Pana Twardowskiego[36]	Jerzy Kędziora	2 czerwca 2006		okno kamienicy we wschodniej pierzei Starego Rynku	Pan Twardowski		rzeźba sterowana elektronicznie, pojawiająca się w oknie kamienicy dwa razy dziennie (13:13 i 21:13) w spektaklu świetlno-muzycznym
50.	Pomnik Kazimierza Wielkiego	Mariusz Białecki	27 października 2006		skwer przy ul. Wały Jagiellońskie	król Kazimierz Wielki		pomnik dawcy praw miejskich Bydgoszczy
51.	Pomnik Andrzeja Szwalbego[37]	Michał Kubiak	19 kwietnia 2007		plac przed Filharmonią Pomorską	Andrzej Szwalbe		pomnik Honorowego Obywatela Bydgoszczy, budowniczego filharmonii i opery
52.	Kalwaria Bydgoska-Golgota XX wieku[38]	Jacek Kucaba	2009		Dolina Śmierci	ofiary terroru hitlerowskiego i stalinowskiego		pomnik w formie 13 dwumetrowych krzyży ze stali nierdzewnej oraz 24-metrowej, ażurowej ściany tzw. „Bramy do Nieba”.
53.	Łuczniczka Nova	Maciej Jagodziński-Jagenmeer	21 kwietnia 2013		plac przed Operą Nova
54.	Ławeczka prof. Zygmunta Mackiewicza[39]	Michał Pronobis, Jacek Guzera	15 maja 2016		park Kazimierza Wielkiego przy fontannie Potop	prof. Zygmunt Mackiewicz		Ku pamięci wybitnego chirurga i społecznika, który przyczynił się do odbudowania fontanny Potop[40].
55.	Flisak[41]	Michał Kubiak	30 grudnia 2017		rejon Mostu Staromiejskiego	związki Bydgoszczy z rzekami, ich rolę w gospodarczym życiu miasta, zwłaszcza w handlu i transporcie		Rzeźba zamówiona przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu Węgier, jej osłonięcie rzeźby było wydarzeniem zamykającym Rok Kultury Węgierskiej w Polsce[42].
56.	Ławeczka Ireny Jarockiej[43]	Michał Pronobis	5 października 2019		Wybrzeże Prezydenta Narutowicza, między Mostem Staromiejskim a Operą Nova	Irena Jarocka		upamiętnienie Ireny Jarockiej, która w Bydgoszczy koncertowała około 30 razy, po raz ostatni w 2008.
57.	Pomnik bohaterów „Solidarności” i „Solidarności” RI[44]	Maciej Stelmaszyk	12 grudnia 2021		plac Kościeleckich, przed kościołem św. Andrzeja Boboli			pomnik poświęcony bohaterom „Solidarności” pracowniczej i rolniczej, postawiony przed kościołem jezuitów, w którym po wprowadzeniu stanu wojennego każdego 13. dnia miesiąca odprawiano msze za Ojczyznę, na których gromadzili się działacze opozycji i mieszkańcy miasta.

Zobacz też

• pomniki przyrody w Bydgoszczy
• tablice pamiątkowe w Bydgoszczy

Przypisy

Bibliografia

• Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996
• Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część I. [w:] Kalendarz Bydgoski 1997
• Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część II. [w:] Kalendarz Bydgoski 1998
• Gliwiński Eugeniusz: Figury religijne w naszym mieście. [w:] Kalendarz Bydgoski 1999
• Gliwiński Eugeniusz: Pomnik pamięci 16 pułku ułanów wielkopolskich na Błoniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2002
• Karnowski Andrzej: Kazimierz Wielki na cokole. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003
• Kuczma Rajmund: Bydgoskie pomniki, tablice i rzeźby marszałka Józefa Piłsudskiego w latach 1931-1939. [w:] Kalendarz Bydgoski 1990
• Łbik Lech: Święty Jan Nepomucen spod bydgoskiej fary. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001
• Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-905282-0-7

Linki zewnętrzne

• Lista pomników w Bydgoszczy