Pomoc wzajemna

Pomoc wzajemna – w teorii organizacji jest dobrowolną wzajemną wymianą zasobów i usług dla obopólnej korzyści.

Pochodzenie

Pomoc wzajemna prawdopodobnie sięga początków ludzkiej kultury: nieodłączna część małych, wspólnotowych społeczeństw, uniwersalna dla starożytnej przeszłości ludzkości[1]. Od zarania dziejów ludzkości, aż do czasów daleko wykraczających poza wynalezienie rolnictwa, ludzie byli pasterzami, wymieniając się pracą i zasobami na rzecz zarówno grup, jak i jednostek[2][3].

Jako abstrakcja intelektualna, pomoc wzajemna została rozwinięta i rozbudowana przez mutualizm[4] lub systemy ubezpieczeń pracowniczych, a tym samym związki zawodowe, a także została wykorzystana w spółdzielniach i innych ruchach społeczeństwa obywatelskiego[5][6].

Praktyka

Zazwyczaj grupy pomocy wzajemnej opierają się na swobodzie organizacji i uczestniczenia w nich, a wszystkie działania będą dobrowolne. Często są one zorganizowane jako niehierarchiczne, niebiurokratyczne, nienastawione na zysk organizacje, których członkowie kontrolują wszystkie zasoby i nie mają żadnego zewnętrznego wsparcia finansowego ani zawodowego. Są one prowadzone przez członków i przez nich zorganizowane. Mają charakter egalitarny i mają na celu wspieranie demokracji uczestniczącej, równości statusu członków oraz wspólnego przywództwa i wspólnego podejmowania decyzji. Zewnętrzny status społeczny członków uważa się za nieistotny wewnątrz grupy: status w grupie przyznaje się poprzez uczestnictwo[7].

Znaczącym teoretykiem pojęcia pomocy wzajemnej był m.in. Piotr Kropotkin. W swojej książce Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju kładzie nacisk na rozróżnienie pomiędzy walką konkurencyjną poszczególnych organizmów o ograniczone zasoby, a walką zbiorową pomiędzy organizmami i środowiskiem. Podczas swoich obserwacji na Syberii i północno-wschodniej Azji, zauważył, że populacje zwierząt są ograniczone nie przez źródła żywności, które były obfite, ale raczej przez surową pogodę. Na przykład ptaki drapieżne mogą konkurować, kradnąc sobie nawzajem pokarm, podczas gdy ptaki wędrowne współpracują ze sobą, aby przetrwać srogą zimę, pokonując duże odległości. Nie negował konkurencyjnej formy działań, ale twierdził, że kooperacyjny odpowiednik jest niedoceniany: „Wśród różnych gatunków trwa ogromna ilość walk i eksterminacji; jednocześnie jest tyle samo, a może nawet więcej, wzajemnego wsparcia, wzajemnej pomocy i wzajemnej obrony… Towarzyskość jest w takim samym stopniu prawem natury, jak wzajemna walka”[8].

Również istotnymi postaciami w rozwoju idei pomocy wzajemnej byli też Dorothy Day czy Petera Maurin z Katolickiego Ruchu Robotniczego. Starali się rozwijać pojęcie pomocy wzajemnej oraz zachęcać do praktyki jako sposobu czynienia miłosierdzia[9][10].

Pomoc wzajemna jako synteza kolektywizmu i indywidualizmu

W oparciu o teorie Piotra Kropotkina dotyczące pomocy wzajemnej, a także w korelacji z marksizmem, te małe grupy są również rozpatrywane jako heglowska synteza autonomicznego indywidualizmu Locke'a i hobbeskiego kolektywizmu zbiorowego. Dyskusje te podkreślają otwarty model dobrowolnej współpracy w grupach pomocy wzajemnej, a nie współpracy narzuconej. W związku z tym stawia się pytania dotyczące napięcia adaptacji jednostki i samostanowienia z ogólnymi celami grupy. Przezwyciężenie tego napięcia wymaga wglądu w perspektywę życia innych i radykalnego otwarcia się na wszystkie możliwe sytuacje; wysoka świadomość i zaufanie do siebie są konieczne, aby złagodzić pozorną sprzeczność ze zbiorowością i rozwinąć właściwą syntezę dialektyczną[11].

Przykłady

Przykładami organizacji pomocy wzajemnej są związki zawodowe, Towarzystwa Przyjazne, które były powszechne w całej Europie w XVIII i XIX wieku[12], średniowieczne gildie rzemieślnicze[8], amerykańskie „wspólnoty braterskie”, które istniały w czasie Wielkiego Kryzysu i zapewniały swoim członkom ubezpieczenie zdrowotne i życiowe oraz zasiłki pogrzebowe[13], a także angielskie „kluby pracownicze” z lat trzydziestych XX wieku, które również zapewniały ubezpieczenie zdrowotne[14].

COVID-19

W czasie pandemii COVID-19 zainicjowano lokalne narzędzia wzajemnej pomocy, aby pomóc w dzieleniu się zasobami i zarządzaniu sprawami. Grupy pomocy wzajemnej powstały na całym świecie w odpowiedzi na pandemię Covid-19, w tym Covid-19 Mutual Aid UK czy USA Covid-19 Mutual Aid. Pierwszą z tych grup był Lewisham Covid-19 Mutual Aid. Grupy te służą jako centralna sieć łączności i wzajemnego wsparcia dla członków społeczności[15][16].

W Polsce podczas pandemii pojawiło się wiele grup pomocy wzajemnej, które swoją aktywność sprowadzały do różnych form pomocy, w tym do robienia zakupów, zajmowaniu się zwierzętami domowymi, pomocy medycznej, naprawie sprzętu domowego, porady specjalistyczne itd[17][18][19]. Szczególną popularność zdobyły zakładane na portalu Facebook grupy „Widzialna Ręka”, na których każdy mógł zaoferować za darmo swoją pomoc w dowolnej sprawie, a także poprosić o takową, jeśli tego potrzebował[20][21]. W czasie pandemii aktywne były również różne grupy nawiązujące do idei pomocy wzajemnej, m.in. Federacja Anarchistyczna, która szyła maseczki dla ośrodków medycznych i domów pomocy społecznej[22][23][24][25].

Przypisy

  1. Kevin Reilly, The Human Journey: A Concise Introduction to World History, Prehistory to 1450, Rowman & Littlefield, 2018, ISBN 978-1-5381-0559-7 (ang.).
  2. Karen Zimbelman, History of Co-ops, Co+op, welcome to the table, 9 kwietnia 2012 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (ang.).
  3. David M. Carballo (red.), Cooperation and Collective Action: Archaeological Perspectives, University Press of Colorado, 2012, ISBN 978-1-60732-208-5 (ang.).
  4. Definition of mutualism, www.dictionary.com [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (ang.).
  5. Jan Sapp, Evolution by Association: A History of Symbiosis, Oxford University Press, 1994, ISBN 978-0-19-535853-7 (ang.).
  6. Bernard Harris, Paul Bridgen (red.), Charity and Mutual Aid in Europe and North America Since 1800, Routledge, 2012, ISBN 978-1-134-21508-9 (ang.).
  7. Francis J. Turner, Canadian Encyclopedia of Social Work, Wilfrid Laurier University Press, 2005, ISBN 978-0889204362 (ang.).
  8. a b Piotr Kropotkin, Pomoc wzajemna jako czynniki rozwoju, Oficyna Wydalnicza Bractwa Trojka, 2006, ISBN 83-89873-42-7 (pol.).
  9. Dorothy Day, On Aims and Purposes [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-15] (ang.).
  10. Mark Zwick, Louise Zwick, The Catholic Worker Movement: Intellectual and Spiritual Origins, Paulist Press, 2005, ISBN 978-0-8091-4315-3 (ang.).
  11. Arthur Engelbert, Help! Gegenseitig behindern oder helfen. Eine politische Skizze zur Wahrnehmung heute, Königshausen & Neumann, 2012, ISBN 978-3-8260-5017-6 [zarchiwizowane z adresu 2012-11-13] (niem.).
  12. Samuel B. Bacharach, Peter A. Bamberger, William J. Sonnenstuhl, Mutual Aid and Union Renewal: Cycles of Logics of Action, Cornell University Press, 2001, ISBN 978-0-8014-3842-4 (ang.).
  13. David T. Beito, From Mutual Aid to the Welfare State: Fraternal Societies and Social Services, 1890-1967, University of North Carolina Press, 2000, ISBN 978-0807848418 (ang.).
  14. Peter Shapely, Medicine, Charity and Mutual Aid: The Consumption of Health and Welfare in Britain, c.1550-1950 (Historical Urban Studies Series), Anne Borsay (red.), Routledge, 2007, ISBN 978-0754651482 (ang.).
  15. USA COVID-19 Mutual AID, web.archive.org, 29 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-29].
  16. Covid-19 Mutual Aid UK, web.archive.org, 29 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-29].
  17. Pomoc Koronawirus Lubliniec, www.facebook.com [dostęp 2020-04-28] (pol.).
  18. Izabela Kwiatkowska, Pomoc sąsiedzka w czasie epidemii, Radio Zielona Góra, 10 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (pol.).
  19. Redakcja, Samopomoc w obliczu koronawirusa. Ludzkie odruchy pokazują, że damy radę, Dziennik Zachodni, 20 marca 2020 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
  20. Marta K. Nowak, "Widzialna ręka" ma ponad 150 lokalnych grup. Rośnie zakres pomocy, oko.press [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-29] (pol.).
  21. Monika Pasławska, Wyborcza.pl, poznan.wyborcza.pl, 16 marca 2020 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
  22. Federacja Anarchistyczna Łódź, www.facebook.com [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (pol.).
  23. Maseczki i środki higieniczne trafiają do potrzebujących, www.rozbrat.org [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (pol.).
  24. l, Poznań: Rozbrat szyje maseczki!, Wiadomości Poznań - Informacje Poznań - TenPoznan.pl, 24 marca 2020 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (pol.).
  25. Trojka, Bierzemy sprawy w swoje ręce, FEDERACJA ANARCHISTYCZNA - wolność, równość, pomoc wzajemna, 16 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Anarchy-symbol.svg
Anarchy symbol - Basic traditional circumscribed "A" anarchy symbol based on File:Anarchy symbol neat.png
BlackFlagSymbol.svg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Jsymmetry z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY 3.0

The black flag, a traditional anarchist and pirate symbol. Use it for any purposes whatsoever.

-Jonathan Spangler / en:User:jsymmetry
Red flag waving.svg
A stylized representation of a red flag, useful for articles related to socialism in one way or another.