Pomorska Brygada WOP

Pomorska Brygada WOP

Emblemat brygady
Historia
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Sformowanie	1 stycznia 1958
Rozformowanie	16 maja 1991
Nazwa wyróżniająca	Pomorska
Tradycje
Rodowód	12 Brygada WOP
Kontynuacja	Pomorski Oddział SG
Dowódcy
Pierwszy	płk Tadeusz Tymicki
Ostatni	płk Henryk Grzybowski
Organizacja
Kryptonim	Ulewa[a]
Dyslokacja	Szczecin ul. Żołnierska 4[1]
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	Dowództwo WOP
Odznaczenia

W tym budynku mieścił się sztab brygady

Pomorska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza (PBWOP) – zlikwidowana brygada Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy państwowej z Niemiecką Republiką Demokratyczną i granicy morskiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowana na podstawie zarządzenia MSW nr 075/58 z 22 kwietnia 1958, na bazie 12 Brygady WOP, jako 12 Pomorska Brygada WOP^[1].

Sztab brygady mieścił się Szczecinie przy ul. Żołnierskiej 4^[2].

W 1958 sformowano placówkę zwiadu w Międzyzdrojach^[b] i Samodzielną Eskadrę Lotnictwa Rozpoznawczego WOP w Szczecinie Dąbiu, przemieszczoną następnie do Wicka Morskiego^[c]. W 1960 roku rozformowano dywizjon rzecznych kutrów pogranicza Szczecin, a w 1963–124 batalion WOP Police. Jego strażnice podporządkowano 123 batalionowi Szczecin^[d]. Jednocześnie zaprzestano konwojowania statków handlowych obcych bander na Zalewie Szczecińskim na trasie Szczecin-Świnoujście.

13.10.1960 roku sztab brygady został przeniesiony do wyremontowanego bloku koszarowego przy Żołnierskiej 5^[3]. W 1961 roku dowództwo posiadało kryptonim Ulewa.

Rozkazem organizacyjnym dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 przeformowano strażnice lądowe kategorii II Gryfino, kategorii III Widuchowa, Krajnik Górny, Pisek, Łysogórki, Czelin i Namyślin oraz kategorii IV Cedynia i Kostrzynek na strażnice WOP rzeczne kategorii I.

Z dniem 31 maja 1968 roku przeformowano brygadę z etatu 352/70 na etat 33/12 o stanie osobowym 3143 żołnierzy i 51 pracowników cywilnych^[e].

W 1976 rozformowano 122 i 123 batalion WOP, podporządkowując strażnice bezpośrednio dowódcy brygady. Z rozformowanych batalionów sformowano placówki zwiadu i kompanie odwodowe. Brygada przyjęła nazwę Pomorska Brygada WOP^[4].

Po stanie wojennym odtworzono batalion graniczny WOP w Chojnie. W 1989 przyjęto do ochrony odcinek na Odrze od rozformowanej Lubuskiej Brygady WOP wraz z batalionem granicznym WOP w Słubicach oraz przejściami granicznymi: Kunowice, Świecko, Słubice i Kostrzyn^[4].

W 1990 rozformowano batalion portowy Szczecin Dąbie^[f].

17 grudnia 1989 roku brygada otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[5].

Brygadę rozformowana 16 maja 1991 roku. Na jej bazie powstał Pomorski Oddział Straży Granicznej^[4].

Struktura organizacyjna

Koszary 123 batalionu^[g]

Koszary szczecińskiego dywizjonu^[g]

• dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia^[h]
• 122 batalion WOP Chojna
• 123 batalion WOP Szczecin
• 124 batalion WOP Police
• 125 batalion WOP Świnoujście
• batalion portowy WOP Szczecin Dąbie
• samodzielny batalion kutrów granicznych (dywizjon rzecznych kutrów pogranicza} Szczecin
• flotylla morska WOP Trzebież
• batalion portowy WOP Świnoujście
• dywizjon okrętów pogranicza Świnoujście

Graniczne placówki kontrolne:

• GPK Widuchowo (rzeczna)
• GPK Kołbaskowo (drogowa)
• GPK Gumieńce (kolejowa)
• GPK Trzebież (rybacka)
• GPK Szczecin (morska)
• GPK Świnoujście (morska)
• GPK Dziwnów (rybacka)

W 1968 roku dowództwu brygady podlegały:

• batalion nadmorski WOP Świnoujście
• strażnice bezpośrednio podległe dowództwu:
  • nr 5 lądowa II kategorii Karszno
  • nr 6 lądowa II kategorii Myśliborz Wielki
  • nr 7 techniczna II kategorii Dobieszczyn
  • nr 8 techniczna II kategorii Stolec
  • nr 9 techniczna II kategorii Dobra
  • nr 10 techniczna II kategorii Kościno
  • nr 11 techniczna I kategorii Broniszewo
  • samodzielny pluton kontroli ruchu granicznego Kołbaskowo
  • nr 12 techniczna Kamieniec
  • szkolna – Szczecin
• batalion rzeczny WOP Chojna
• batalion portowy Szczecin Dąbie

Skład Pomorskiej Brygady WOP w 1990 przedstawiał się następująco :

W tych koszarach stacjonował batalion WOP Świnoujście

• dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• batalion WOP Słubice
• batalion WOP Chojna
• batalion WOP Świnoujście
• 29 strażnic WOP

Graniczne placówki kontrolne:

• GPK Kunowice (kolejowa)
• GPK Świecko (drogowa)
• Słubice (drogowa)
• GPK Kostrzyń (kolejowa, rzeczna)
• GPK Kołbaskowo (drogowa)
• GPK Szczecin-Gumieńce (kolejowa)
• GPK Szczecin (morska) (stacjonował w budynku Urzędu Celnego przy ul. Gdańskiej)
• GPK Trzebież (rybacka)
• GPK Świnoujście (morska)
• GPK Dziwnów (rybacka)

Wykaz punktów obserwacji wzrokowo-technicznej w Pomorskiej Brygadzie WOP wg stanu z 1990^[6]:

• POWT nr 1 Podgrodzie
• POWT nr 2 Karsibór
• POWT nr 3 Świnoujście
• POWT nr 4 Przytor
• POWT nr 5 Międzyzdroje
• POWT nr 6 Grodno
• POWT nr 7 Kołczewo
• POWT nr 8 Międzywodzie
• POWT nr 9 Dziwnówek
• POWT nr 10 Pobierowo
• POWT nr 11 Rewal
• POWT nr 12 Niechorze
• POWT nr 13 Włodarka
• POWT nr 14 Mrzeżyno

Oficerowie brygady

Kadra oficerska WOP z żołnierzami. Oficerowie od lewej: 1. gen. bryg. Czesław Stopiński (d-ca WOP), 2. płk Ryszard Olejak (d-ca PB WOP), 3. płk Zdzisław Czech (z-ca d-cy PB WOP ds. politycznych) (1973)

Przekształcenia

3 Oddział Ochrony Pogranicza → 3 Szczeciński Oddział WOP → 8 Brygada Ochrony Pogranicza → 12 Brygada WOP → 12 Pomorska Brygada WOP → Pomorska Brygada WOP → Pomorski Oddział Straży Granicznej

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ireneusz Bieniecki. Obserwacja i radiolokacyjny dozór Wojsk Ochrony Pogranicza na polskim wybrzeżu morskim w latach 1960 – 1991 (powstanie – rozwój– organizacja). Część I – lata 60., cześć II - lata 70., część III - lata 80.. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. cz.I 3/11, cz.II 4/11, cz.III 1-2/12, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. : praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945 – 1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.