Pomorska Kolej Metropolitalna (przedsiębiorstwo)

Pomorska Kolej Metropolitalna

Siedziba spółki
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Siedziba	Gdańsk
Adres	ul. Budowlanych 77 80-298 Gdańsk[1]
Data założenia	2010
Forma prawna	spółka akcyjna
Prezes	Grzegorz Mocarski[2]
Udziałowcy	Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego
Nr KRS	0000365210
Dane finansowe
Kapitał zakładowy	9.000.000,00 PLN
Położenie na mapie Gdańska Pomorska Kolej Metropolitalna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pomorska Kolej Metropolitalna
Położenie na mapie województwa pomorskiego Pomorska Kolej Metropolitalna
54°23′10,4″N 18°38′05,9″E/54,386222 18,634972
Strona internetowa

Przebieg linii SKM (w tym PKM) na planie linii kolejowych w Trójmieście.

Pomorska Kolej Metropolitalna – spółka akcyjna powołana przez samorząd województwa pomorskiego w celu budowy linii kolejowej nr 248 Gdańsk Wrzeszcz – Gdańsk Osowa oraz linii kolejowej nr 253 Gdańsk Osowa – Gdańsk Rębiechowo. Spółka jest zarządcą obu tych linii. Regularne kursy pociągów pasażerskich rozpoczęły się 1 września 2015^[3].

Była to największa kolejowa inwestycja na Pomorzu i największa inwestycja w historii pomorskiego samorządu wojewódzkiego^[4].

Historia

Pierwotne plany budowy linii kolejowej łączącej centra Gdańska i Gdyni z portami lotniczymi w tych miastach (z funkcjonującym w Gdańsku oraz z planowanym w Gdyni-Kosakowie) przewidywały ukończenie jej budowy przed Euro 2012. Cel ten nie został jednak zrealizowany, nawet w wersji okrojonej do odcinka Gdańsk Port Lotniczy – Gdańsk Osowa i dalej do Gdyni.

Linia liczy łącznie 55 km i 18 przystanków. Nowa linia połączyła także zachodnie dzielnice, do których nie dociera obecnie SKM, ze śródmieściami tych miast, a także zapewniła możliwość realizacji bezpośrednich połączeń kolejowych między Gdańskiem a Kościerzyną i Kartuzami^[5].

Szacowany pierwotnie koszt budowy linii wynosił 769,9 mln zł netto (w tym 500,9 mln zł z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko). Pod budowę linii zajętych zostało 516 działek geodezyjnych, z czego wywłaszczonych zostało 251 nieruchomości (resztę stanowią grunty Skarbu Państwa lub Miasta Gdańska)^[6].

W rejonie wsi Rębiechowo linia łączy się z istniejącą od okresu międzywojennego magistralą węglową Śląsk – Gdynia. Pociągi w kierunku Gdyni kierowane są z PKM na niezelektryfikowany odcinek torów między Gdańskiem Osową a Gdynią Główną. Przed oddaniem do ruchu linii PKM w ruchu pasażerskim kursowały tu wyłącznie autobusy szynowe do Kościerzyny (w sezonie letnim również do Kartuz). Przetarg na wpięcie budowanej linii z Wrzeszcza do linii Gdynia – Kościerzyna został rozstrzygnięty w czerwcu 2014. Zadanie to, o wartości około 106 mln zł, będzie realizowane przez konsorcjum z przedsiębiorstwem Rubau na czele^[7].

Do budowy szlaku pomiędzy Gdańskiem-Wrzeszczem a lotniskiem w Gdańsku (17 km) wykorzystano odcinek istniejącej do 1945 tzw. Kolei Kaszubskiej. PKM usprawni też komunikację Gdańska z regionem Kaszub poprzez rewitalizację istniejącej sieci – przez Żukowo do Kartuz lub przez Kościerzynę do Bytowa.

Spółka pełniła w imieniu samorządu rolę tzw. inwestora zastępczego, zaś przewoźnik został wyłoniony w drodze przetargu.

Uroczysta inauguracja Pomorskiej Kolei Metropolitarnej miała miejsce 30 sierpnia 2015 na terenie terminalu T2 Portu Lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku, natomiast oddanie linii do użytku miało miejsce dwa dni później, 1 września^[3].

Tabor

Trójczłonowy SZT serii SA136 na przystanku Gdańsk Brętowo

Wnętrze spalinowej kolejki PKM

Z uwagi na rezygnację z planów elektryfikacji linii między Gdynią a Kościerzyną, w sierpniu 2012 ogłoszono, że pociągi kursujące na trasie PKM będą zestawione ze spalinowych zespołów trakcyjnych. Datę ogłoszenia przetargu kilkakrotnie przesuwano. W końcu nastąpiło to 20 lutego 2014^[8]. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego kupił siedem pojazdów trójczłonowych o pojemności po 350 miejsc dla pasażerów i trzy dwuczłonowe o pojemności po 250. Prędkość maksymalna wynosi 120 km/h. Pociągi te są przystosowane do pokonywania wzniesień dochodzących do 28 promili i są wyposażone w system sterowania ruchem ERTMS. Zabudżetowano 146 milionów złotych na zakup taboru. Do przetargu zgłosiły się tylko dwa przedsiębiorstwa: Newag, który zaproponował 120 milionów i Pesa, która zaproponowała 114 156 300 zł. 24 czerwca 2014 ogłoszono zwycięzcą Pesę^[9][10].

Dwa pierwsze pojazdy miały dotrzeć na Pomorze w grudniu 2014, reszta – do 12 maja 2015^[11]. Ostatecznie termin dostawy pierwszych jednostek opóźnił się na luty – marzec 2015^[12].

Wygląd pojazdów zaprezentowano 2 września 2014, kiedy podpisano umowę. Pojazdy mają tylko po jednej parze drzwi na człon po każdej stronie wagonu, w kolorze czerwonym. Natomiast same pojazdy są koloru szarego^[13].

12 czerwca 2015 na linii odbyła się uroczysta prezentacja jednego z zakupionych do jej obsługi pojazdów – SA136-013^[14].

Pod koniec stycznia 2013 media doniosły o powrocie PKP PLK do planów elektryfikacji odcinka Gdynia – Kościerzyna. Realizacja tych zamierzeń stworzy warunki do elektryfikacji linii PKM, której skrajnia przewiduje możliwość zawieszenia w przyszłości sieci trakcyjnej. Niemniej jednak samorząd województwa pomorskiego nie przewidywał realizacji tego zadania przed 2020^[15]. Jeśli w ogóle nastąpi zakup elektrycznych zespołów trakcyjnych, te spalinowe zostaną przeznaczone do obsługi połączeń w innych częściach województwa^[13].

Elektryfikacja rozpoczęła się 15 czerwca 2021 od wbicia pierwszego fundamentu pod słup trakcyjny których docelowo będzie około 1500^[16]

Przystanki

W Trójmieście

Budowa przystanku Gdańsk Strzyża w styczniu 2014^[17]

Istniejące

• Gdańsk Główny
• Gdańsk Wrzeszcz – zbudowano trzeci peron, o numerze I, przeznaczony dla PKM oraz innych pociągów. Dotychczasowy peron I został zburzony i odbudowany jako peron numer II. Stary peron II (SKM) natomiast zmienił nazwę na III^[18].
• Gdańsk Strzyża – pierwotnie proponowano nazwę Gdańsk Abrahama^[19]
• Gdańsk Niedźwiednik
• Gdańsk Brętowo – pierwotnie Rakoczego
• Gdańsk Jasień – pierwotnie Wróbla Staw
• Gdańsk Kiełpinek
• Gdańsk Matarnia – pierwotnie Budowlanych
• Gdańsk Port Lotniczy
• Gdańsk Rębiechowo – pierwotnie Barniewicka i Banino. Przystanek w gdańskiej dzielnicy Matarnia, blisko wsi Banino i Rębiechowo. Nie mylić z przystankiem Rębiechowo, oddalonym o ok. kilometr^[20].
• Gdańsk Osowa
• Gdynia Karwiny^[21][22]
• Gdynia Stadion^[21][22]
• Gdynia Główna

Pierwotne propozycje nazw w Gdańsku pochodziły od nazw ulic przebiegających w pobliżu planowanych przystanków.

Wyłączone z użytku

Gdynia Wielki Kack przed likwidacją peronu

• Gdynia Wielki Kack - blisko stuletni przystanek służył wpierw liniom regionalnym, a od 2015 r. PKM. W 2017 r. oddano do użytku nieodległy, lecz w wygodniejszy do przesiadek na autobusy i trolejbusy przystanek Gdynia Karwiny. Peron został zniwelowany.

Planowane

• Gdańsk Firoga – jego lokalizacja ustalona została już na etapie budowy (tunel pod torami prowadzący do ul. Szybowcowej został zaprojektowany również w celu obsługi tego przystanku), planowana realizacja do końca 2023 łącznie z elektryfikacją linii w ramach projektu „Pomorska Kolej Metropolitalna Etap I – rewitalizacja Kolei Kokoszkowskiej. Faza III – elektryfikacja linii kolejowych nr 248 i 253 wraz z budową przystanku Gdańsk Firoga” o wartości ok. 73 mln zł (w tym 61 mln zł z wnioskowanej dotacji unijnej^[23], w II połowie 2020 szacunkowy koszt inwestycji określano na 89 mln zł)^[24].

Dat uruchomienia poniższych przystanków jak dotąd nie podano.

• Gdynia Fikakowo (planowany do realizacji w późniejszym terminie)^[25]
• Gdynia Wzgórze Świętego Maksymiliana – tak naprawdę przystanek istnieje, ale niewykonalne jest wykorzystanie przez PKM dopóki nie powstanie drugi peron.
• Gdańsk Kielnieńska
• Gdańsk Barniewice.

Nazw i lokalizacji przystanków na nieistniejącej linii Gdynia Główna – lotnisko w gminie Kosakowo jak dotąd nie ustalono. W 2020 firma Multiconsult opracowała 4-wariantową koncepcję obsługi północnych dzielnic Gdyni przez kolej^[26].

Do grudnia 2022 planowana jest również przebudowa tzw. bajpasu kartuskiego z Glincza do stacji Gdańsk Kokoszki (przez PLK) i budowa brakującego odcinka Gdańsk Kiełpinek – Gdańsk Kokoszki (przez PKM), na jej trasie miał powstać przystanek Gdańsk Karczemki, jednak jego budowa została odłożona na późniejszy czas^[27][28].

W grudniu 2020 ogłoszono przetarg na opracowanie Studium Techniczno-Ekonomiczno-Środowiskowego dla projektowanej linii Gdańsk Śródmieście - Gdańsk Łostowice Świętokrzyska^[29][30][31]. Umowę na realizację STEŚ podpisano w czerwcu 2021^[32].

Budowa

„Wiadukt Weisera” – jeden z najbardziej znanych zachowanych wiaduktów dawnej kolei, zburzony 5 czerwca 2013 w związku z budową PKM

Wiadukt powstający w miejscu Mostku Weisera

Projekt budowlany i projekt wykonawcy został opracowany przez przedsiębiorstwo Transprojekt Gdański Sp. z o.o., z Gdańska^[33].

W pierwszym etapie realizacji inwestycji wyburzone zostały 22 budynki mieszkalne oraz 40 gospodarczych, położone na planowanej trasie Pomorskiej Kolei Metropolitalnej w Gdańsku Matarni, Firodze i w Rębiechowie. Wyciętych zostało także ok. 20 tys. drzew rosnących w pasie kolejowym PKM. Prace rozbiórkowe na trasie linii przeprowadzono w I połowie 2013^[34][35].

Ze względu na niezadowalający stan techniczny zbudowanych przed I wojną światową i pozostałych do tej pory na linii obiektów inżynieryjnych, również i one zostały wyburzone^[36], łącznie z tzw. „Wiaduktem Weisera” (zwanym także Mostem Weisera, od wydanej w 1987 książki Pawła Huelle pt. Weiser Dawidek). Prace rozbiórkowe na trasie budowy PKM zakończono w sierpniu 2013^[37]. Jako ostatni został wyburzony wiadukt przy ul. Wołkowyskiej, co nastąpiło 17 sierpnia 2013^[38]. Przed wyburzeniem każdy z reliktów dawnej linii kolejowej został zeskanowany skanerem 3D, w celu udokumentowania ich wyglądu dla kolejnych pokoleń.

Do przetargu na głównego wykonawcę prac budowlanych zakwalifikowało się 16 przedsiębiorstw. Oferty finansowe na budowę składano do 14 lutego 2013. Po zakończeniu oceny dziewięciu ofert, jakie wpłynęły w II etapie przetargu na budowę Pomorskiej Kolei Metropolitalnej, 7 marca 2013 PKM SA oficjalnie ogłosiła, że zwycięzcą przetargu zostało polsko-hiszpańskie konsorcjum przedsiębiorstw Budimex S.A. (lider konsorcjum) i FERROVIAL AGROMAN S.A., które zaproponowało najniższą cenę realizacji inwestycji – 716.136.838,06 zł brutto. Przedsiębiorstwa te w latach 2007–2009 dokonały modernizacji stacji Gdynia Główna. 7 maja 2013 podpisano umowę między PKM a obydwiema ww. przedsiębiorstwami na realizację tej inwestycji.

Umowę na budowę linii podpisano 7 maja 2013, a plac budowy oddano wykonawcy następnego dnia. Oficjalne rozpoczęcie budowy i podpisanie aktu erekcyjnego nastąpiło 1 lipca 2013. „Szynę węgielną” wmurowano w fundament jednego z filarów podpierających estakadę i stację PKM Gdańsk Port Lotniczy^[34].

W ramach kontraktu powstały:

• 17-kilometrowy odcinek dwutorowej linii kolejowej z Gdańska Wrzeszcza do połączenia z linią kolejową nr 201 z Gdyni do Kościerzyny.
• 1,4-kilometrowy odcinek łącznicy PKM z linią 201 w kierunku na Kościerzynę
• 8 przystanków pasażerskich (zasadniczy kontrakt obejmuje budowę przystanków tylko na trasie PKM) w Gdańsku i Baninie oraz budowę 2 przystanków w Gdyni, a także przebudowę stacji Gdańsk Osowa, gdzie kosztem 6 mln zł powstały dwa perony, tunel oraz parking na 67 aut.
• stacja techniczna
• budynek Lokalnego Centrum Sterowania na Matarni, ukończony w stanie surowym 12 listopada 2013
• 16 wiaduktów kolejowych i 8 wiaduktów drogowych
• 5 przejść pod torami
• kładki dla pieszych, przepusty, przejścia dla zwierząt
• system sterowania ruchem ERTMS na całej linii.

Całkowita wartość projektu PKM – po uwzględnieniu 186,5 mln zł wartości gruntów przekazanych pod inwestycję – wynosiła 907 mln zł netto^[39], a po dodaniu do projektu przebudowy stacji Gdańsk Osowa oraz budowy przystanków Gdynia Karwiny oraz Gdynia Stadion, które kosztować mają 23 mln zł, wartość projektu sięgnęła kwoty 949 mln zł^[40].

Prezesi

1. Krzysztof Rudziński (2010–2016^[41])
2. Grzegorz Mocarski (2016–)

Pomorska Kolej Metropolitalna w liczbach^[42]

• Budowana długość linii – 19,5 km (18 km dwutorowej linii w kierunku Gdyni + 1,5 km łącznik w kierunku Kościerzyny)
• Długość całkowita torów – 33 km (bez rozjazdów)
• Liczba rozjazdów – 21
• Liczba obiektów inżynierskich – 41, w tym:
  • wiadukty kolejowe – 17
  • wiadukty drogowe – 5
  • kładki dla pieszych – 4
  • przepusty i przejścia pod torami – 15
• Liczba przystanków – 8 (+ 3 dodatkowe na linii 201: Gdańsk-Osowa, Gdynia-Karwiny, Gdynia-Stadion)
• Liczba torów odstawczych – 3 (w rejonie stacji Gdańsk Wrzeszcz – 2 tory należące do PKP PLK oraz w rejonie stacji Gdańsk Rębiechowo – 1 tor należący do PKM)
• Maksymalna liczba pociągów na linii w jednym kierunku – 9-12 (przy funkcjonującym systemie ERTMS)
• Różnica wysokości w metrach pomiędzy punktem początkowym, a końcowym linii wynosi 134 m
• Punkty styczne z liniami kolejowymi PKP PLK – 3 (Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Osowa, Rębiechowo)
• Zastosowany system prowadzenia i kontroli ruchu – ETCS poziomu 2
• Maksymalny spadek (w promilach) – 34 (na podjeździe toru nr 1 na wiadukt WK 2)
• Maksymalna prędkość pociągów na linii PKM – 120 km/h
• Na całej linii PKM wbudowanych zostało 28 970 podkładów. Gdyby wszystkie te podkłady ustawić jeden na drugim, to miałyby wysokość 8,5 tys. m
• Na torach PKM wykonano ponad 2,4 tysiąca spawów szyn.
• W trakcie budowy PKM przeprowadzono ponad 58 tysięcy badań laboratoryjnych.
• Łącznie wykorzystano ponad 55 tys. m³ betonu co oznacza transport betonu ponad 6200 betonowozami
• Użyty do budowy PKM beton waży łącznie ok. 137 500 ton
• Przy budowie obiektów mostowych wykorzystano ponad 7 300 000 kg (7,3 tys. ton) zbrojenia. Zbrojenie przyjechało na budowę 365 samochodami. Łączna długość prętów zbrojeniowych to ok. 3000 km
• Na budowę przywieziono 270 tys. ton pospółki (materiał sypki) i 172 tys. ton kruszywa. Gdyby tym materiałem wypełnić towarowe wagony kolejowe, to zebrałoby się 2370 wagonów
• Ponad 8,5 tysiąca osób odwiedziło Dni Otwarte na budowie Pomorskiej Kolei Metropolitalnej. W tym 4 tysiące na Matarni – 1 maja 2014 r., 2,5 tysiąca na Strzyży i ponad 2 tysiące na Niedźwiedniku – kolejno 6 i 13 września 2014 r.
• Długość kabli telekomunikacyjnych położonych na terenie PKM to 134 km, czyli tyle ile wynosi odległość z Gdańska do Miastka.
• Na trasie PKM zainstalowano 2 smarownice, czyli bezobsługowe urządzenia przytorowe, które w chwili najazdu pojazdu w sposób mechaniczny dozują smar i spryskują go na powierzchnie szyny.
• Na trasie PKM położono 197 km kabli i przewodów energetycznych
• Na trasie PKM wbudowano około 1700 sztuk pali wspierających obiekty mostowe, ich łączna długość to ok. 25 km, czyli tyle co odległość z Kolbud do Kartuz.
• W sumie objętość wszystkich wykopów, nasypów i dowozów gruntu wyniosła ok. 3 mln m³, czyli 0,003 km³. Dla porównania Morze Bałtyckie ma 21 721 km³.
• W ramach tzw. nasadzeń zastępczych (za blisko 20 tys. drzew i krzewów wyciętych w związku z budową) Pomorska Kolej Metropolitalna posadziła niemal 75 tysięcy drzewek i sadzonek leśnych na terenie Gdańska i okolic. Wśród nich znalazły się sosna pospolita, buk pospolity, dąb bezszypułkowy, brzoza brodawkowata, modrzew oraz lipa drobnolistna.
• Do obsypania i podbicia torów zużyto niemal 60 tys. ton tłucznia, co przekłada się na pojemność około 3,5 tys. ciężarówek
• Najdłuższy obiekt mostowy na linii PKM, to 940-metrowa estakada obok gdańskiego lotniska, oznaczona symbolem WK 36. Podzielony jest on na 25 przęseł, opartych na 26 podporach.
• 248 – numer przyznany nowej, dwutorowej linii PKM w prowadzonym przez PKP PLK wykazie wszystkich linii kolejowych w Polsce (oraz 253 dla jednotorowej łącznicy w kierunku Kościerzyny)

PKM jako część systemu SKM

Spółka PKM jest zarządcą infrastruktury kolejowej na 2 liniach kolejowych, natomiast PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście jest przewoźnikiem na liniach zarządzanych przez PKM, wybrana w wyniku przetargu^[43]. Spółka Pomorska Kolej Metropolitalna S.A. została powołana celem budowy i utrzymania linii kolejowych oraz funkcjonowania infrastruktury kolejowej i okołotorowej. Ciekawostką jest fakt, że linia PKM nie jest w żaden sposób połączona z linią SKM na stacji Gdańsk Wrzeszcz, mimo iż obie linie obsługuje ten sam przewoźnik.

Wyłączenia awaryjne

W nocy z 14 na 15 lipca 2016 w Gdańsku miała miejsce wielka ulewa w wyniku której doszło do osunięć wierzchniej, ochronnej warstwy nasypów kolejowych, które dotknęły łącznie 21 procent całkowitej powierzchni skarp i nasypów linii PKM, przez co ruch został całkowicie wstrzymany i wprowadzono zastępczą komunikację autobusową. Oprócz spływów powierzchniowych warstwy osłonowej nasypu doszło również do odsłonięcia kabli, podmycia studzienek, zerwanie korytek odwodnieniowych, zamulenia koryt odwodnieniowych, zanieczyszczenie tłucznia itp. Łącznie doszło do 688 usterek, z których 56 wymaga naprawy przed przywróceniem ruchu pociągów^[44][45]. 19 lipca przywrócono ruch pociągów na odcinku Gdańsk Osowa – Gdańsk Port Lotniczy^[46]. 12 sierpnia rozpoczęły się właściwe prace naprawcze^[47], a 31 sierpnia testy linii przed jej ponownym uruchomieniem^[48], które nastąpiło 4 września^[49], przy czym ruch na odcinku Gdańsk Brętowo - Gdańsk Strzyża odbywa się po jednym torze. Pociągi z Gdańska Wrzeszcza w kierunku Gdańska Osowy i Gdyni przywrócono w ograniczonym zakresie 7 września 2016. 28 października 2016 przywrócono ruch na torze nr 2 z Brętowa do Wrzeszcza, a ostateczne usunięcie szkód zaplanowano na 30 listopada 2016. W związku z tym od 31 października 2016 przywrócono kursowanie pociągów z Kartuz do Gdańska Głównego^[50].

Przypisy

Bibliografia

• Leszek Lewiński: W 15 minut do Kartuz, miesięcznik „30 dni”, lipiec 1999, [w:] [1]
• HenrykH. Jursz HenrykH., Koleją z Wrzeszcza na Kaszuby, Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2013, ISBN 978-83-63709-31-0, OCLC 857918687 .

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona PKM
• Pomorska Kolej Metropolitalna SA na youtube.com
• „Koleją z Wrzeszcza na Kaszuby” Henryka Jursza
• Blog Henryka Jursza – PKM: przystanki, rozjazdy, wiadukty
• Blog Henryka Jursza – Wyburzono ostatni wiadukt dawnej kolei. draftcloud.jursz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-31)].
• Mapa Pomorskiej Kolei Metropolitalnej. pkm-sa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-02)].
• Galeria zdjęć lotniczych budowanej linii
• Protokół Nr 28-10/2012. Komisja Strategii i Budżetu Rady Miasta Gdańska. [dostęp 2013-10-10]. – przedstawienie podstawowych informacji nt. realizacji projektu PKM
• Pomorska Kolej Metropolitalna da deweloperom impuls do ekspansji na nowe tereny
• 18 pociągów dziennie z Kartuz do Gdańska od 1 października