Pomorski Kościół Ewangelicki

Katedra św. Mikołaja w Greifswaldzie (kościół pokolegiacki)

Pomorski Kościół Ewangelicki, Kościół Pomorza (niem. Pommersche Evangelische Kirche, PEK) – dawny niemiecki samodzielny krajowy Kościół protestancki tradycji luterańskiej, 27 maja 2012 przekształcony w Okręg Kościelny Pomorze Ewangelicko-Luterańskiego Kościoła Północnych Niemiec. W chwili rozwiązania był członkiem Ewangelickiego Kościoła Niemiec (EKD), Ewangelickiego Kościoła Unii (Staropruskiej) (EKU, do 2003), Unii Kościołów Ewangelickich (UEK) oraz Niemieckiego Komitetu Narodowego Światowej Federacji Luterańskiej.

Pomorski Kościół Ewangelicki powstał w XVI wieku w wyniku reformacji i jej skutków polityczno-społecznych na terenie Rzeszy. Założyli go w 1535 roku książęta pomorscy z dynastii Gryfitów w związku postanowieniami sejmu trzebiatowskiego z 1534 roku. Jego ideowym twórcą i organizatorem był Jan Bugenhagen.

Po wojnie trzydziestoletniej i rozbiorze Pomorza Zachodniego, Kościół Pomorza był zmuszony działać pod administracją władz dwóch państw Brandenburgii i Szwecji. Od XVIII wieku był poddawany reformom integrującym go z innymi kościołami krajowymi Królestwa Prus, które zakończyły się w 1817 roku utworzeniem przez króla Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna Pruskiego Kościoła Unijnego. Od XIX wieku Kościół Pomorza stanowił prowincję kościelną tej unii, którą pozostawał do połowy XX wieku. W tym czasie siedzibą konsystorza był Szczecin.

Po II wojnie światowej i zmianie granic państwowych, zasięg terytorialny Kościoła został ograniczony do terytorium Pomorza Przedniego. W 1947 roku siedzibą władz Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego zostało miasto Greifswald. W 1950 roku przywrócono w kościele urząd biskupa.

Kościół swoim zasięgiem administracyjnym obejmował Pomorze Przednie, gdzie jest głównym kościołem protestanckim. Od początku lat 90. XX wieku PEK dążył do zjednoczenia z Ewangelicko-Luterańskim Kościołem Meklemburgii (ELLM), chcąc wraz z nim stworzyć jeden protestancki kościół krajowy landu Meklemburgia-Pomorze Przednie. Wspólna deklaracja o unii została podjęta w 2006 roku na synodzie w Züssow. 17 listopada 2007 i 18 listopada 2007 roku synody obydwu wspólnot podjęły uchwały o rozpoczęciu procedury zjednoczenia. Pomorski Kościół Ewangelicki wraz Ewangelicko-Luterańskim Kościołem Meklemburgii i Ewangelicko-Luterańskim Kościołem Północnej Łaby (NELK) zaangażował się również w projekt utworzenia na terenie całych północnych Niemiec jednego Kościoła ewangelickiego. Do połączenia doszło 27 maja 2012 roku^[2].

Biskupi Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego

Kamień Pomorski

• 1544–1549 – Bartłomiej Swawe
• 1549–1556 – Marcin Wejher z Łeby
• 1557–1573 – Jan Fryderyk
• 1573–1602 – Kazimierz
• 1602–1618 – Franciszek
• 1618–1622 – Ulryk
• 1622–1637 – Bogusław XIV
• 1637–1648 – Ernest Bogusław von Croy

Greifswald

• 1947–1954 – Karl von Scheven
• 1955–1972 – Friedrich-Wilhelm Krummacher
• 1972–1989 – Horst Gienke
• 1990–2001 – Eduard Berger
• 2001–2012 – Hans-Jürgen Abromeit

Generalni superintendenci Kościoła Pomorza

Szczecin

• 1535–1563 – Paul vom Rode
• 1563–1574 – Fabian Timäus
• 1570–1572 – Christoph Stymmel
• 1572–1595 – Johann Cogeler
• 1595–1613 – Jakob Faber
• 1618–1634 – David Reutzius (Reuß)
• 1634–1641 – Jakob Fabricius
• 1653–1673 – Christian Groß
• 1679–1683 – Sylvester Grabe
• 1688–1707 – Günter Heyler
• 1709–1720 – David Nerretter
• 1720–1724 – Joachim Friedrich Schmidt
• 1725–1738 – Laurentius David Bollhagen
• 1738–1757 – Johann Gottfried Hornejus
• 1759–1775 – Gottfried Christian Rothe
• 1775–1791 – Friedrich Christian Göring
• 1792–1824 – Gottlieb Ringeltaube
• 1826–1826, 18 września – Friedrich Ludwig Engelken
• 1827–1854 – Carl Ritschl
• 1855–1885 – Albert Sigismund Jaspis
• 1885–1904 – Heinrich Poetter
• 1904–1919 – Johannes Büchsel

Zachodnia superintendentura generalna (Westsprengel) z siedzibą w Szczecinie

• 1921–1922 – Wilhelm Reinhard
• 1923–1934 – Walter Kähler
• 1933–1935 – Karl Thom (podczas walki w kościele w uzurpujący sposób jako biskup kamieński dla wschodu i zachodu)
• 1934–1945 – Heinrich Laag

Wschodnia superintendentura generalna (Ostsprengel) z siedzibą w Szczecinie

• 1921–1933 – Paul Kalmus
• 1933–1935 – Karl Thom (podczas walki w kościele w uzurpujący sposób jako biskup kamieński dla wschodu i zachodu).
• 1936–1945 – Heinrich Ernst Boeters

Wołogoszcz (niem. Wolgast)

• 1535–1556 – Johannes Knipstro
• 1557–1595 – Jacob Runge
• 1597–1604 – Friedrich Runge
• 1607–1642 – Barthold von Krakevitz
• 1642–1650 – Mövius Völschow
• 1653–1673 – Christian Groß
• 1662–1674 – Abraham Battus
• 1675–1675 – Matthäus Tabbert
• 1680–1688 – Augustinus Balthasar
• 1689–1700 – Konrad Tiburtius Rango
• 1701–1712 – Johann Friedrich Mayer
• 1712–1721 – Brandamus Heinrich Gebhardi
• 1721–1732 – Albrecht Joachim von Krakevitz
• 1725–1733 – Laurentius David Bollhagen
• 1734–1738 – Timotheus Lütkemann
• 1740–1745 – Michael Christian Rusmeyer
• 1746–1763 – Jakob Heinrich von Balthasar
• 1763–1778 – Laurentius Stenzler
• 1778–1788 – Bernhard Friedrich Quistorp
• 1790–1810 – Gottlieb Schlegel
• 1812–1824 – Johann Christoph Ziemssen

Kołobrzeg

• 1544–1549 – Bartholomäus Swawe
• 1549–1556 – Martin Weiher
• 1558–1567 – Georg Venetus
• 1568–1602 – Petrus Edeling
• 1605–1620 – Adam Hamel
• 1622–1645 – Immanuel König

Słupsk

• 1535–1573 – Jakob Hogensee (Hoonsee)
• 1574–1604 – David Crolle

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Okręgu Kościelnego Pomorze